10.10.1915: Ο Κυβερvήτης της Κύπρoυ εvημερώvεται ότι η Βρετταvία πρότειvε στηv Ελλάδα vα βγει στov Α Παγκόσμιo Πόλεμo στo πλευρό τωv συμμάχωv με αvτάλλαγμα τηv παραχώρηση της Κύπρoυ στηv Ελλάδα.

S-298

16.10.1915: Ο ΚΥΒΕΡΝΗΤΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΕΝΗΜΕΡΩΝΕΤΑΙ ΟΤΙ Η ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΠΡΟΤΕΙΝΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΝΑ ΒΓΕΙ ΣΤΟΝ Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ ΣΤΟ ΠΛΕΥΡΟ ΤΩΝ ΣΥΜΜΑΧΩΝ ΜΕ ΑΝΤΑΛΛΑΓΜΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πολεμος που είχε ξεσπάσει από το 1914 δεν επέτρεψε, για διάφορους λόγους, πραγματοποίηση της πρώτης προσφοράς την Αγγλίας για την Κύπρο (1912) για Ενωση της Κύπρου με αντάλλαγμα την παραχώρηση ελληνικού λιμανιού για τον αγγλικό στόλο.

Οπως παρατηρούσε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο μνημόνιο του που παραθέτει ο Γιάννης Πικρός στο βιβλίο του "Ο Βενιζέλος και το κυπριακο", " ατυχώς επήλθεν ο μέγας πόλεμος πριν διαλυθή η εν λεγω διάσκεψις (συνδιάσκεψη της ειρήνης στο Λονδίνο το 1912) και δοθή καιρός διά να συντελεσθή εν εν λόγω παραχώρησις" της Κύπρου στην Ελλάδα.

Ομως η προσφορά αυτή επαναλήφθηκε σε λίγα χρόνια και με τον πιο επίσημο τρόπο και αφού πλέον η Βρεττανία είχε απόλυτη κυριαρχία στην Κύπρο.

Αυτό έγινε το 1915 μετά την προσάρτηση και την είσοδο της Τουρκίας στο πλευρό των Αυστρογερμανών.

Η προσφορά έγινε στην Ελλάδα με αντάλλαγμα τώρα να αφήσει την ουδετερότητα της και να μπει στον πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων της ΑΝΤΑΝΤ, δηλαδή της Ρωσίας, της Αγγλίας και της Γαλλλιας και αργότερα της Ιταλίας.

Η ΑΝΤΑΝΤ φοβάτο συντριβή της Σερβίας.

Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, τότε οι απώλειες θα ήταν πολύ μεγάλες.

Γι' αυτό και η Αγγλία πρότεινε την Κύπρο στην Ελλάδα με τον όρο να έμπαινε στον πόλεμο στο πλευρό της για να βοηθήσει τη Σερβία και τις χώρες της ΑΝΤΑΝΤ.

Η φιλοβασιλική Κυβέρνηση Ζαϊμη (ο Ζαϊμης είχε διαδεχθεί στις 5 Οκτωβρίου 1915 τον Ελευθέριο Βενιζέλο που πιέστηκε από το βασιλιά Κωνσταντίνο να παραιτηθεί) αρνείτο να μπει στον πόλεμο γιατί ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος έθετε τις σχέσεις του με τη Γερμανία πάνω από κάθε άλλο θέμα. Και η Κύπρος ερχόταν σε δεύτερη μοίρα.

Η προσφορά της Κύπρου, μοναδική στην Ιστορία της ενωτικής πορείας των Κυπρίων, συνδυαζόταν με άλλες υποσχέσεις στην Ελλάδα, με καθαρά εδαφικά ωφέλη και ικανοποιούσε σε μεγάλο βαθμό το όνειρο του Βενιζέλου για τη δημιουργία της Μεγάλης Ελλάδας.

Ο Βενιζέλος, παρ' όλον ότι δεν ήταν στην Κυβέρνηση όταν το πληροφορήθηκε ήθελε, όπως είπε στους Αγγλους, μια εντυπωσιακή ανακοίνωση της προσφοράς.

Οι Αγγλοι κλήθηκαν να ετοιμάσουν, σύμφωνα με όσα ανέφερε ένας βρετανός και μάλιστα φίλος του Βενιζέλου, ο Ρόναλντ Μπάρροους, ένα σχέδιο γενικού ξεσηκωμού της κοινής γνώμης.

Σύμφωνα με το σχέδιο ο Κυβερνήτης της Κύπρου θα διευκόλυνε τον Αρχιεπίσκοπο της Κύπρου και άλλους παράγοντες της νήσου να πήγαιναν στην Αθήνα και να υπέβαλλαν έκκληση στο Βασιλια να αφήσει την ουδετερότητα, ώστε να παραχωρείτο η Κύπρος αμέσως στην Ελλάδα.

Ολα αυτά έγιναν στα παρασκήνια και έμειναν στα παρασκήνια όμως. Οι Κύπριοι, λόγω της λογοκρισίας που είχε επιβληθεί λόγω του πολέμου, πληροφορήθηκαν τα παρασκήνια και την προσφορά αφού είχε ήδη γίνει και είχε απορριφθεί από την κυβέρνηση Ζαϊμη.

Λεπτομέρειες δίνει ο Γιάννης Πικρός σε τέσσερις σελίδες του βιβλίου του " Ο Βενιζέλος και το Κυπριακό".

"Οταν τα αυστρογερμανικά και βουλγαρικά στρατεύματα προωθήθηκαν επιθετικά εναντίον της Σερβίας έγινε ακόμη μια φορά η λεγόμενη "μοναδική προσφορά" στην Ελλάδα, της Κύπρου.

Σκοπός της προσφοράς αυτής ήταν η ρυμούλκηση της Ελλάδας στη συμμαχία της Αντάντ. Χωρίς την ελληνική συμμετοχή δεν υπήρχε σχεδόν ελπίδα να βοηθηθούν οι Σέρβοι.

Αν συντριβόταν η Σερβία οι κεντρικές δυνάμεις θα αποκτούσαν πλήρη έλεγχο της σιδηροδρομικής γραμμής Κωνταντινουπόλεως κι επί πλέον η Νοτιανατολική Ευρώπη θ' απόμενε ανεπανόρθωτα εκτεθειμένη στις κεντρικές δυνάμεις.

Η προσφορά αυτή έγινε στη φιλοβασιλική Κυβέρνηση Ζαϊμη που είχε διαδεχθεί το Βενιζέλο για να βγει από την ουδετερότητα της, με πρωτοβουλία της Βρετανίας έπειτα από απόφαση που πάρθηκε στα Δαρδανέλλια.

Ούτε Ζοφρ, ο γάλλος αρχιστράτηγος, ούτε ο Κίτνερ, ήταν ενθουσισμένοι με τη δέσμευση στρατιωτικών δυνάμεων στα Βαλκάνια.

Η αγγλογαλλική δύναμη γοήτρου στη Θεσσαλονίκη θα έφθανε περίπου τις 20 χιλιάδες άνδρες.

Μια πρόταση ακόμη από τη γαλλική πλευρά για την αποστολή ενός ιταλικού στρατιωτικού αποσπάσματος απορρίφθηκε από τον ιταλό αρχιστράτηγο Καρντόνα που συμμεριζόταν τις απόψεις των βρετανών και γάλλων ομοβάθμων του στο σχεδιο αυτό.

Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί πως η η Ιταλία, μετά από τη μυστική συνθήκη του Λονδίνου στις 26 Απριλίου 1915 πέρασε στη συμμαχία της Αντάντ

Εκτός από μια "δίκαια μερίδα" στη Μικρά Ασία, το άρθρο 8 της συνθήκης άφηνε στην Ιταλία τα Δωδεκάνησα σε πλήρη κυριότητα.

Για να δώσει τέλος μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας στην προσπάθεια ανασχηματισμού ενός συμμαχικού βαλκανικού συνασπισμού, η Βρεττανία υποσχέθηκε ένοπλη υποστήριξη 200.000 ανδρών, μέχρι το τέλος της χρονιάς, αν η Αθήνα και το Βουκουρέστι υποστήριζαν με τη σειρά τους στη Σερβία.

Στην Αθήνα ο Αγγλος Πρεσβευτής Ελιοτ στις 12 του Οκτώβρη πήρε οδηγίες να προβεί σ' αυτή την απέλπιδα προσφορά μόλις η Ρουμανία έδινε την απάντηση της.

Στις οδηγίες του περιλαμβανόταν μια εγγύηση για την εδαφικήα ακεραιότητα της Ελλάδας καθώς και καθαρά εδαφικά κέρδη στο τέλος του πολέμου.

Με τη συναίνεση του Βενιζέλου ο Ελιοτ θα μπορούσε να προσθέσει πως μια αρνητική απάντηση από την ελληνική πλευρά θα σήμαινε μια βαθιά διαφοροποίηση τις σχέσεις της χώρας του με την Ελλαδα.

Ο Ελιοτ βρήκε το Βενιζέλο σκεπτικό σχετικά με το προτεινόμενο διάβημα και συμφώνησε πως τούτη η έκκληση στην Ελλάδα για να εκπληρώσει την υπόσχεση της στη Σερβία θάπεφτε στο κενό αν στο θέμα των εδαφικών παραχωρήσεων δεν γινόταν μια πιο ξεκάθαρη προσφορά.

Κατά τη γνώμη του Βενιζέλου θάπρεπε να γινόταν μια ταυτόχρονη δημοσίευση τούτης της προσφοράς "για να προκαλέσουν όσο το δυνατό μεγαλύτερη επίδραση στην κοινή γνώμη που στις κρίσιμες τούτες περιστάσεις απαιτείτο να εκφρασθεί δυναμικά για να επιδράσει αποτελεσματικά στο βασιλέα Κωνσταντίνο που τοποθετούσε τις σχέσεις του με το γερμανό αυτοκράτορα πάνω από τα συμφέροντα της χώρας του".

Ο Ελιοτ επίσης πρότεινε πως θάπρεπε να προσφερθεί αμέσως στην Ελλάδα η ακτή της Θράκης μέχρι το Δεδεγάτς, τη σημερινή Αλεξανδρούπολη και πως ακόμα θάταν δυνατό να προκύψουν "πρόσθετα εδαφικά οφέλη σαν αποτέλεσμα της συμμετοχής στον πόλεμο".

Αλλά στους βρεττανούς τότε έγινε μια ευτυχέστατη πρόταση όπως αναφέρουν από μια εξωτερική πηγή.

Και είναι πέρα για πέρα σαφές πως το Φόρεϊν Οφφις, όπως και η αγγλική Κυβέρνηση ενήργησαν ταχύτατα και φαινομενικά έπραξαν τα πάντα, σύμφωνα με τις δυνατότητες τους, για να καταστήσουν αποτελεσματική τούτη την πρόταση.

Τούτη η πρόταση φαίνεται πως οφείλεται στον Ρόλαντ Μπάρροους φλογερό βενιζελικό και στενότατο φίλο του Βενιζέλου.

Κατά τα λεγόμενα του ίδιου του Μπάρροους στο "ημερολόγιο" του, στις 13 του Οκτώβρη, "επρότεινε και έγινε αποδεκτό ένα σχέδιο για το ξεσήκωμα της κοινής γνώμης στην Ελλάδα.

Ο Κυβερνήτης της Κύπρου σύμφωνα με τις οδηγίες που θα του δινόταν θα πληροφορούσε τον Αρχιεπίσκοπο και τα μέλη του Νομοθετικού Συμβουλιου του νησιού πως τα πάντα ήταν έτοιμα για να δοθεί η Κύπρος αμέσως στην Ελλάδα.

Ο Κυβερνήτης του νησιού επιπλέον, πάντα σύμφωνα με τις οδηγίες που θα έπαιρνε θάπρεπε να διευκολύνει τον Αρχιεπίσκοπο και τους φίλους του να πάνε στην Αθήνα χωρίς καμμιά καθυστέρηση για να υποβάλουν έκκληση στον βασιλιά και το Κοινοβούλιο πληροφορώντας τους πως η προσφορά που γινόταν τώρα δεν πρόκειται να ξαναεπαναληφθεί.

Ακόμα πως για 10 ολόκληρα χρόνια δινόταν μια εδαφική εγγύηση στην Ελλάδα για τα εδάφη πούχε αποκτήσει με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου, με τον όρο όμως πως η χώρα θάμπαινε αμέσως στον πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων.

Στο βρετανό πρεσβευτή στην Αθήνα επίσης θάπρεπε να δοθούν οδηγίες για να συμβουλευθεί στα πάντα το Βενιζέλο όπως και να εξασφαλίσει τη δημοσίευση τούτης της προσφοράς από το βενιζελικό τύπο πριν η Κυβέρνηση μπορέσει να δώσει την απάντηση της".

Στα πρακτικά της 14ης Οκτωβρίου ο Λροδος Ρόμπερτ Σέσιλ που εργαζόταν τότε στο Φόρεϊν Οφφις έγραφε πως στην Ελλάδα θάπρεπε να γίνει μια προσφορά που θα της εξασφάλιζε τη νότια Θράκη και τη Σμύρνη "και σαν εγγύηση της ειλικρινείας μας γι' αυτή την προσφορά θα μεταβιβάσουμε σε κάθε περίπτωση στην Ελλάδα μέχρι το τέλος του πολέμου την κατοχή της Κύπρου".

Η πρόταση αυτή επομένως διαφοροποιούσε την πρόταση του Μπάρροους.

Σύμφωνα με την άποψη του Λόρδου Ρόμπερτ Σέσιλ, αν έδιναν στους Ελληνες μια άμεση ευκαιρία να καταλάβουν την Κύπρο, η δυνατότητα αυτή θάταν πολύ πιο ελκυστική από ένα σωρό άλλες υποσχέσεις πλεονεκτημάτων στο τέλος του πολέμου.

Αλλά στις 16 του μηνός σ' ένα τηλεγράφημα που συνέταξε ο Γκρέϊ με το χέρι του και που στάλθηκε αμέσως στην Αθήνα έγραφε πως αν η Ελλάδα υποστήριζε την Σερβία που είχε υποστεί βουλγαρική επίθεση, η αγγλική κυβέρνηση όφειλε να

προπαρασκευάσει την προσφορά της Κύπρου στην Ελλάδα, (His Majesty's Goverment will be prepared to give Cyprus to Greece).

Την ίδια μέρα ο Γκρέϊ έστειλε δεύτερο τηλεγράφημα στον Ελιοτ.

Με βάση τις καινούγιες οδηγίες ο Ελιοτ θάπρεπε να κάνει διαμιάς διακοίνωση σχετικά με την κυπριακή υπόθεση.

"Η προσφορά της Κύπρου είναι εντελώς ανεξάρτητη από την άλλη πρόταση που μελετά τώρα η ρουμανική κυβέρνηση και για την οποία θάταν σωστό να μην ανακοινωθεί τίποτε στην Ελλάδα μέχρις ότου δοθεί η ρουμανική απάντηση".

Το βράδυ της 16ης ο Μπάρροους είχε άλλη μια συνάντηση με το Λόρδο Ρόμπερτ Σέσιλ, σχετικά με τα μέτρα που έπρεπε να ληφθούν στην ίδια τη Κύπρο.

Μετά απο μια μακρά συζήτηση στάλθηκε τηλεγράφημα στον κυβερνήτη τς Κύπρου Σερ Τζον Κλόσεν όπου τον πληροφορούσε πως έγινε προσφορά της Κύπρου στην Ελλάδα.

Γι' αυτό θάπρεπε να γνωστοποιήσει το γεγονός στον Αρχιεπίσκοπο και στις άλλες ηγετικές προσωπικότητες της Κύπρου, προτείνοντας τους πως αν ήθελαν να επωφεληθούν από αυτήν την ευκαιρία για να εξασφαλίσουν την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, πράγμα απίθανο να ξανασυμβεί, θάπρεπε να πάνε αμέσως στην Αθήνα και να εξασκήσουν πίεση στο βασιλιά και το κοινοβούλιο για τη εκπλήρωση του σκοπού αυτού.

Επιπλέον τον εξουσιδοτούσε να τους παραχωρήσει κάθε βοήθεια που διέθετε για να εκπληρώσουν την αποστολή τους αυτή.

Την επομένη ημέρα σ' ένα υπόμνημα ο Λόρδος Σέσιλ επαναλάμβανε περίπου τα ίδια προσθέτοντας πως έπρεπε να ενημερωθεί αμέσως ο Βενιζέλος και ο αγγλικός τύπος.

Παρόλα αυτά ο Σερ Αρθουρ Νίκολσον ήταν σκεπτικός για την αποτελεσματικότητα των ενεργειών αυτών.

Θα μπορούσε να βγει το συμπέρασμα πως οι βρεττανοί έπραξαν τα πάντα για να αξιοποιήσουν αυτή την πρόταση.

Ωστόσο από την πλευρά του Μπάρροους τα πάντα εξελίχθηκαν με λανθασμένο τρόπο.

Οι αντιδράσεις του Κυβερνήτη της Κύπρου ήταν αποκαλυπτικές.

Σε απάντηση του στις 17 Οκτωβρίου, αφού εξέφραζε φόβους για τη μουσουλμανική μειονότητα στην Κύπρο τελείωνε: " Το επόμενο τακτικό δρομολόγιο από Αίγυπτο διερχόμενο από την Κύπρο είναι στις 24 Οκτωβρίου".

Ποτέ δεν του είχαν πει πως ο Αρχιεπίσκοπος έπρεπε να μεταφερθεί με πολεμικό πλοίο κι' αυτό ήταν βασικό.

Ο Μπάρροους ποτέ δεν περίμενε πως ο βασιλιάς Κωνσταντίνος και η φιλοβασιλική κυβέρνηση θ'αποδεχόντουσαν τη πρόταση αυτή.

Το ουσιώδες σ'αυτό το σχέδιο ήταν πως αν όλα εξελίσσονταν με τον τρόπο που είχαν σχεδιασθεί πρωταρχικά, θα ξεσηκωνόταν ένα λαϊκό κίνημα που θα εξανάγκαζε την υπάρχουσα κυβέρνηση πιθανότατα σε παραίτηση και κατά συνέπεια ο βασιλιάς θάπρεπε να επαναφέρει το Βενιζέλο.

Γι' αυτό και δεν επιθυμούσε να ανακοινωθεί η προσφορά αυτή αμέσως στην Ελληνική Κυβέρνηση.

Ο Μπάρροους ευελπιστούσε πως το σχέδιο θ' ανακοινωθεί αμέσως στον Αρχιεπίσκοπο της Κύπρου και στα μέλη του Νομοθετικού Συμβουλίου προτού δημοσιευθεί οπουδήποτε αλλού.

Ο Αρχιεπίσκοπος με μερικούς άλλους επιφανείς κυπρίους θάπρεπε να επιβεβασθούν σ' ένα βρετανικό αντιτορπιλλικό για να πάνε απευθείας στην Αθήνα.

Εκεί τότε ο Αρχιεπίσκοπος θάκανε την ανακοίνωση για πρώτη φορά.

Η ελληνική κυβέρνηση θάπρεπε να πληροφορηθεί το γεγονός την ώρα που θα αποβιβαζόταν ο Αρχιεπίσκοπος και δεν είχε καιρό να αρνηθεί την πρόταση.

Το σχέδιο προέβλεπε να ξεσηκωθεί ένα κύμα ενθουσιασμού τη στιγμή της μετάβασης του στη Βουλή κι έτσι κάτω από την πίεση του λαϊκού αισθήματος, να παρασυρθεί η Κυβέρνηση στην αποδοχή της πρότασης ή να την οδηγήσει σε παραιτηση.

Η πραγματοποίηση όμως του σχεδίου δεν συμφωνούσε με τις απόφεις του Μπάρροους.

Ολόκληρη η υπόθεση ήταν αναπόφευκτα καταδικασμένη σε αποτυχία από τη στιγμή που έγινε η προσφορά απευθείας την ελληνικη Κυβέρνηση πριν εκπληρωθούν οι άλλες προϋποθέσεις του σχεδίου.

Ο Μπάρροους στο "ημερολόγιο" του γράφει ακόμα πως "διαπίστωσα πως τα νεώτερα μέλη του Φόρεϊν Οφφις ήταν αγανασκτισμένα και ολόκληρο το κόλπο είχε χαλάσει κι ότι ο Γκρέϊ ήταν υπεύθυνος γι' αυτό".

Πραγματικά η προσφορά του Γκρέϊ αργότερα υπέστη δριμύτατη κριτική γιατί ο ίδιος ποτέ δεν την είχε υποβάλει σε έγκριση σ' όλα τα μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου.

Η απάντνηση από τον Ελιοτ ήρθε στις 20 Οκτωβρίου.

Ο Ελιοτ είχε επικοινωνήσει με τον Ζαίμη στις 17 Οκτωβρίου, αλλα ο Ζαϊμης του είπε πως δεν μπορούσε να απαντήσει πριν συμβουλευτεί το βασιλιά, αλλά θα το έκανε αμέσως.

Ο Ζαϊμης που δεν τόλμησε για δυο μέρες ούτε καν να αναφέρει το διάβημα στον Κωνσταντίνο καθως φαίνεται, τρεις μέρες αργότερα απέρριψε την πρόταση.

Οπως έγραφε ο Λοϊντ Τζιορτζ, ο Κωνσταντίνος ήταν τόσο σίγουρος για τη νίκη των Γερμανών ώστε "όταν θα ήταν έτοιμος θα σάρωνε τη Συμμαχία στη Θάλασσα".