26.5.1902 (Μέρoς Α): Τo θέμα της Εvωσης της Κύπρoυ με τηv Ελλάδα και o Φόρoς Υπoτελείας εγείρovται για άλλη μια φoρά στηv αγγλική Βoυλή από τov Βoυλευτή σερ Αλμπερτ Ρόλλιτ.

S-224

26.5.1902 (ΜΕΡΟΣ Α): ΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ Ο ΦΟΡΟΣ ΥΠΟΤΕΛΕΙΑΣ ΕΓΕΙΡΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΑΛΛΗ ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ ΒΟΥΛΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΟΥΛΕΥΤΗ ΣΕΡ ΑΛΜΠΕΡΤ ΡOΛΛΙΤ

Η επιμονή και ο αγώνας των Κυπρίων για Ενωση με την Ελλαδα ηγέρθη και πάλι στο βουλευτή Σερ Αλμπερτ Ρόλλιτ που επισκέφθηκε το νησί.

Οι Κύπριοι είχαν στείλει αντιπροσωπείες στον άγγλο βουλευτή που του υπέβαλαν πολλά αιτήματά τους με την ελπίδα ότι σαν επέστρεφε στη Βρετανία, για να γίνουν για άλλη μια φορά γνωστά στο ευρύτερο βρεττανικό κοινό.

Ο Ρόλλιτ έκαμε ό,τι υποσχέθηκε στους Κυπρίους με την ευκαιρία συζήτησης στις 26 Μαϊου 1902 για πίστωση για την Κύπρο ύψους 1000 λιρών για συμπλήρωση του ποσού των 30.000 λιρών που δινόταν ως επιχορήγηση προς τους Κυπρίους.

Ετσι πήρε το λόγο και ήγειρε το θέμα της Ενωσης αλλά άπ' όσα είπε παρουσιάστηκε να μη συμφωνεί ενώ χαρακτήρισε αυτούς που την επιδίωκαν "ρομαντικούς".

Ομως ο Ρόλλιτ έθεσε και τα άλλα θέματα στη συζήτηση που ακολούθησε αναμίχθηκε και ο υπουργός Αποικιών Τσιάμπερλαιν που καθόρισε τη θέση της κυβέρνησης του για το όλο θέμα όπως επίσης και για το φόρο υποτελείας, του οποίου την κατάργηση ζητούσαν επίμονα οι Κύπριοι είτε έμεναν είτε όχι στη βρεττανική αυτοκροτορία.

Η συζήτηση άρχισε με αγόρευση του Σερ Αλμπερτ Ρόλλιτ (Φωνή της Κύπρου, 8/21 Ιουνίου 1902):

" Ελπίζω ότι η Βουλή θα μου επιτρέψει να προσπαθήσω να μην κάμω να λάβει ενδιαφέρον για τα πράγματα της Κύπρου, διότι υποσχέθηκα σε πρεσβείες κατοίκων της Λεμεσού και άλλων πόλεων να προσαγάγω κάποια προβλήματα στην προσοχή της Βουλής, σε κάθε ευκαιρία όπως έπραξα και προηγουμένως πολλές φορές.

Αναμφίβολα η Κύπρος παραμελήθηκε για αυτοκρατορικούς σκοπούς και οι υποσχέσεις που δόθηκαν δεν εκτελέστηκαν σύμφωνα με κάποιες απόψεις, σε σημαντικό βαθμό.

Αλλά ο σημερινός υπουργός των Αποικιών κ. Τσάμπερλαιν όχι μόνο εισήγαγε την αρχή και πραγματοίηση της αποικιακής ανάπτυξης, αλλά δήλωσε ότι κάθε τέτοια

ειρηνική πολιτική απέφερε και οφείλει να αποφέρει ωφέλειες και ελπίζω να μπορέσει να δείξει ότι σχετικά προς την Κύπρο, η πολιτική αυτή αποδείχθηκε τέτοια.

Παρ' όλον ότι αναμφίβολα έχουμε μεγάλα εμπορικά και άλλα συμφέροντα στην απώτερη ανατολή και η πείρα μου στην ευρωπαϊή και ασιατική Τουρκία, στη Συρία και στις παρακείμενες νήσους και στα βαλκανικά κράτη κλπ, με κάμνουν να αποδώσω σημασία στην πολιτική επιρροή και στο εμπόριο σε σχέση προς τις χώρες αυτές.

Είναι πλέον καιρός ενθυμούμενοι την ενέργεια της Ρωσίας, Γαλλίας και Γερμανίας σε σχέση με την ανάπτυξη του εμπορίου τους στην ανατολική Ευρώπη όπου υπερτερούν από μας όπως στη Δαμασκό, τη Βηρυτό, τη Σμύρνη και σ' αυτή την Κωνσταντινούπολη, όχι μόνο πολιτικά, αλλά και λόγω εμπορίου, σιδηροδρόμων, δημοσίων έργων, να λάβουμε υπό σύντονη σκέψη τη θέση μας σχετικά προς τις αναφερθείσες χώρες και προς τη γειτονική νήσο Κύπρο.

Ιστορικά και άλλοιώς η Κύπρος είναι πλήρης ενδιαφέροντος για το βρεττανικό λαό και χαίρω διότι προτάθηκε νόμος στο Νομοθετικό Συμβούλιο ο οποίος προνοεί για την προστασία των αρχαίων μνημείων και άλλων αρχαιοτήτων, αντικειμένων τα οποία τόσο ελκύουν τους επισκέπτες και τα οποία συλήθηκαν και μετατοπίστηκαν.

Εάν η ατμοπλοϊκή συγκοινωνία με την Αίγυπτο ήταν αμεσώτερη, συχνότερα και τακτικότερη είμαι πεπεισμένος ότι θα προξενούσε μέγιστη υπηρεσία και στην Αγγλία και στην Κύπρο, η οποία αποδείχθηκε εξαίρετος αναρρωτικός σταθμός για τα στρατεύματά μας απο το Σουδάν και η οποία μπορεί να αποβεί επίσης ευνοούμενος σταθμός υγείας για τους στρατιώτες και πολίτες μας που βρίσκονται στη χώρα της Αιγύπτου, της οποίας ο Καδίβης την επισκέφθηκε.

Δεν υπάρχει χώρα καταλληλότερη για τέτοιους σκοπούς στις ακτές της Μεσογείου και πείστηκα ότι εάν γινόταν αυτό και εάν οι πόροι της νήσου αναπτύσσονταν, το εξαγωγικό εμπόριο της στην Αίγυπτο απο φρέσκα τρόφιμα, προμήθειες και από ζώα, θα αναπτυσσόταν πολύ.

Και όσο αφορά τα ζώα η Κύπρος είναι ειδικά κατάλληλη προς κτηνοτροφία ημιόνων και όνων για στρατιωτική και άλλη χρήση.

Δεν θέλω να πραγματευθώ και πάλι το ζήτημα της ετήσιας πληρωμής του ποσού των 90.000 περίπου λιρών στην Τουρκία.

Ο υπουργός των Αποικιών άκουσε ήδη ότι είπα για το ζήτημα αυτό και προφανώς δεν φάνηκε διατεθειμένος να ακούσει ευνοϊκά την εισήγηση για την απαλλαγή του μεγάλου αυτού βάρους, για τη μυλόπετρα αυτή, χωρίς την οποία η Κύπρος θα είχε μεγάλο περίσσευμα προσόδων (αντί ελλείμματος και βοηθημάτων) το οποίο μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για δημόσια έργα. Εν τούτοις ο φόρος αυτός της υποτελείας σταματά την ανάπτυξη της νήσου και αποτελεί παράπονο, το οποίο πρέπει να τύχει δίκαιης λύσης. Υπάρχει όμως και σημείο στο οποίο τουλάχιστον επιθυμώ να ακούσω τη γνώμη του εντιμότατου υπουργού.

Κατά την τελευταία συζήτηση στο ζήτημα, ο υπουργός των Αποικιών με πληροφόρησε ότι υπήρχαν εκκρεμείς διαπραγματεύσεις για την εξαγορά ή τη μετατροπή του φόρου της υποτελείας όπως επέλθει οικονομία τόκου και ελπίζω ότι οι

διαπραγματεύσεις αυτές θα απέβαιναν επωφελείς όχι μόνο προς τη Μεγάλη Βρετανία, αλλά επίσης και τη νήσο και αυτό όχι σε απότερο χρόνο.

Και παρ' όλον ότι έχω ισχυρή γνώμη ως προς το ζήτημα του φόρου της υποτελείας και ίσως είμαι αναγκασμένος να έχω περισσότερη τέτοια κατά την παρούσα εποχή του πολέμου, είμαι εν τούτοις επίσης υποχρεωμένος να απονείμω στον υπουργό των Αποικιών φόρον οφειλόμενον επαίνου για τις αναπτύξεις και βελτιώσεις που έγιναν στη νήσο κατά εισήγηση του.

Μέγα μέρος του έργου παρήγαγε ήδη εξαίρετα αποτελέσματα και θα αποβεί ικανοποιητικό και ελπίζω ότι η πείρα που αποκτήθηκε θα ενθάρρυνε την περαιτέρω επέκταση της πορείας αυτής στο σύντομο μέλλον.

Εντιμος φίλος ρώτησε ποια η χρήση της νήσου στη χώρα αυτή δηλώνοντας ότι η απόκτηση της ήταν λάθος (χειροκροτήματα).

Πιθανόν υπάρχει κάτι ορθό στην τελευταία εισήγηση, αλλά καταλάβαμε τη νήσο υπό κάποιους όρους. Εκεί έχουμε καθήκοντα να εκπληρώσουμε προς τους κατοίκους των οποίων διαχειριζόμαστε τα πράγματα.

Προβαίνω δε λέγοντας ότι η Κύπρος ήταν υποδειγματικό μάθημα στην αξία του σχεδιου της αποικιακής ανάπτυξης και ευρύτατα δικαίωσε και τον υπουργό των Αποικιών και την Βουλή.

Οτι έγινε και τα αποτελέσματα από αυτό ήταν αξιέπαινα για τη Βρετανία και επωφελή για τη Κύπρο κι έτσι υπάρχει αμοιβαίο ενδιαφέρο.

Η Κύπρος ήταν χώρα γεωργική, σχεδόν απολύτως εξαρτώμενη από κατάλληλη προμήθεια ύδατος.

Οι βροχές παρά το γενινό κανόνα είναι επαρκείς σε πολλά μέρη της νήσου, κάποτε υστερούν κατά την αναγκαία φυσιολογική στιγμή, τη στιγμή του σχηματισμού των πυρήνων και τα αποτλέσματα ήσαν ανομβρία και καταστροφή, οφειλόμενος κατά μέγα μέρος σε δασική αποψίλωση και απώλεια του νερού που χύνεται στη θάλασσα, λόγω του φυσικού σχηματισμού της νήσου.

Εν τούτοις τα κακά αυτά μπορούν να αρθούν με μέσα τα οποία ο εντιμότατος υπουργός προσπαθεί να προαγάγει.

Το παρελθόν έτος απέφερε άφθονη εσοδεία σιταριού, κριθαριού, ξυλοκεράτων (τεράτσιών) και άλλων φαγώσιμων προϊόντων, αλλά κατά το παρόν σημαντικό μέρος της νήσου απειλήθηκε από ανομβρία, παρόλον ότι σήμερα ο κίνδυνος παρήλθε και τα περισσότερα μέρη σώθηκαν.

Και εκεί όπου δεν σώθηκαν θα αρχίσουν ανακουφιστικά έργα και δάνειος σπόρος θα δοθεί με βάση σχέδιο το οποίο λειτούργησε καλά με την επιστροφή των δανείων σε είδος προστιθέμενου ενός τετάρτου για τη χρήση.

Και χάρη στα μέτρα που πήρε ο εντιμότατος υπουργός η αναδάσωση άρχισε να συμπεριλαμβάνει φυτείες συκαμινιών για την βομβηκοτροφία.

Υπάρχει σήμερα καλύτερη προμήθεια νερού ενώ αφ' ετέρου έργα αποθήκευσης και άρδευσης εκτελέστηκαν και το αποτέλεσμα είναι ότι περί τα 100 τετραγωνικά μιλια της νήσου τέθηκαν σε καλύτερη κατάσταση παρά προηγουμένως.

Είναι πρόωρο κατά τις πληροφορίες μου να πει κάποιος απόλυτα ποιο θα είναι το αποτέλεσμα όλων των δοκιμών, αλλά προς το παρόν υπάρχει κάθε ελπίδα ότι θα στερηθούν με επιτυχία.

Τα έργα αυτά κυρίως τελέστηκαν στη Μεσαορία, τη μεγάλη κεντρική πεδιά, απ' όπου μεταξύ 4.000 και 5.000 στρεμμάτων δημοσίων γαιών που αποξηράνθηκαν και που είναι αρδεύσιμες είναι έτοιμα προς πώληση. Και ακριβώς τώρα γύρω στα 5.000 στρέμματα σιταριού στη Μεσαορία σώθηκαν από τα αρδευτικά αυτά έργα.

Επήλθαν επίσης βελτιώσεις σε άλλα τμήματα.

Οδοί κατασκευάσθηκαν και μέσα συγκοινωνίας διευκολύνθησαν με τη δημιουργία γεφυριών εκεί όπου άλλοτε έρρεαν καταστρεπτικοί χείμαροι.

Το ζήτημα της δημόσιας υγείας τυγχάνει προσοχής και γενικά η κατάσταση των κατοίκων υλικώς βελτιώνεται.

Τα διάφορα διαμερίσματα πρόθυμα αναλαμβάνουν σήμερα την κατασκευή νέων οδών και νέες εξυγιάνσεις κάθε χρόνο στα έργα δε αυτά οι αγροτικές και δημαρχιακές αρχές συμπράττουν ενώ ο πληθυσμός ως οι πρόσοδοι αυξάνονται γρήγορα.

Σχετικά με τους σιδηρόδρομους κατά την διαμονή μου στη Λευκωσία όπως άκουσα από τον υπολογαγό Πρίσαρις Β.Μ. ο οποίος διενήργησε τη χωρομέτρηση, δεν υπάρχουν μεγάλες μηχανικές δυσκολίες, ώστε μπορεί να ιδρυθεί ικανοποητικό σύστημα ανοίγοντας, όπως απαιτείται τις αρδευτικές γαίες της κεντρικής πεδιάδας και συνδέοντας τις με τον λιμένα της Αμμοχώστου, ελπίζω δε και με της Λάρνακας και της Λεμεσού και τις δυο αυτές με την πρωτεύουσα.

Οσον αφορά το λιμένα της Αμμοχώστου ο οποίος επρόκειτο να καταστεί μεγάλη ναυτική βάση φρονώ ότι κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί ότι μπορεί να καταστεί εμπορικός λιμένας κατέχοντας μεγάλο πλεονεκτήματα παρ' όλον ότι μερικοί φρονούν ότι προς τούτο κατάλληλος είναι και η αλυκή Λεμεσού.

Χαίρομαι βλέποντας από τις εφημερίδες της Κύπρου ότι ο υπουργός των Αποικιών ενέκρινε τα σχέδια του λιμανιού Αμμοχώστου και διέταξε να ζητηθούν προσφορές από τους πράκτορες του στέμματος.

Στην καλλιέργεια επιτελέστηκε σημαντική βελτίωση, εισήχθη δε και η καλλιέργεια διά του ατμού και εάν μπορεί να επιτευχθεί η λεπτή κοπή του αχύρου, το αποτέλεσμα της και της βαθειάς αροτρίωσης τόσο γόνιμης γης ήδη απλώς ξεομένης με αρχαιϊκό άροτρο, θα είναι ύψιστης ωφέλειας.

Το εμπόριο του κρασιού και της σταφίδας είναι καλό και το εμπόριο του κρασιού υποστηρίχθηκε από μερικούς στο εμπορικό επιμελητήριο του Λονδίνου, όπως αναγνωρίζεται στην επίσημη έκθεση της νήσου.

Το σιτάρι είναι καλό, το κριθάρι κατάλληλο για κατασκευή μπύρας, και μεγάλη εξαγωγή ξυλοκεράτων γίνεται στο Χουλλ για τροφή κτηνών, αλλά η δυσκολία είναι να βρεθούν τόποι κατανάλωσης για τα πλεονάσματα του προϊοντος.

Η βιομηχανία της μετάξης βελτιώθηκε με την εισαγωγή καλύτερων αυγών η καλλιέργεια της αμπέλου επεκτάθηκε και η δενδροφυτεία και δενδροκομία προωθήθηκαν πολύ.

Το εμπόριο με τη νήσο είναι σχεδόν όλο βρετανικό (εκτός του ναυτικού το οποίο διαμοιράζεται μεταξύ μας και της Γαλλίας και Αυστρίας) και έχει ανάγκην ενθάρρυνσης όπως αναπτυχθεί μεγάλως.

Ενας τρόπος ενθάρρυνσης μπορεί να είναι η ίδρυση βρετανικής Γεωργικής Τράπεζας στη νήσο, για την οποία υπάρχει ζήτηση και παρίσταται ανάγκη μεγαλύτερης συνεργασίας και συνεταιρικών αγροτικών συστημάτων και μεθόδων.

Κυβερνητικό ταμιευτήριο ιδρύθηκε τελευταία.

Δεν θα επιμένω στην πρόταση μου για τροποποίηση διότι ίσως θα πάρω από τον έντιμο υπουργό διαβεβαιωθείς όπως έλαβα ιδιαίτερα και οι οποίες θα καθιστούσαν την τροποποίηση περιττή.

Το εν ισχύϊ σύστημα κατά το παρελθόν για τα μέσα της συγκοινωνίας ήταν να συνάπτωνται ταχυδρομικά συμβόλαια για βραχύ χρόνο, από τα οποία το τελευταίο έληξε το παρελθόντα Οκτώβριο του 1901 κι έκτοτε η ταχυδρομική συγκοινωνία διεξαγόταν κατά πολύ άτακτα και μακρά διαλείμματα.

Αυτό είναι πολύ κατάλληλο και επιβλαβές στη συγκοινωνία και στο εμπόριο ως και στην ίδρυση ξενοδοχείων και συνεπώς οι επισκέπτες εμποδίζονται από του να επισκεφθούν τη νήσο.

Μεγάλη ζημιά προξενήθηκε από αυτό, εμποδίσθηκε δε και η εξαγωγή στις αιγυπτιακές αγορές και ελπίζω ότι ο εντιμότατος υπουργός λαμβάνοντας υπόσχεση το ισχυρό αίσθημα που υπάρχει στο ζήτημα αυτό μεταξύ όλων των τάξεων θα προσπαθήσει να παράσχει σ' αυτούς κακτική ατμοπλοϊκή συγκοινωνία με την Αίγυγπτο και τις συριακές ακτές.

Είμαι πεπεισμενος ότι οι κάτοικοι της νήσου ευγνωμονούν πολύ προς τον εντιμότατο υπουργό για τις ήδη γενόμενες βελτιώσεις και παροτρύνω αυτόν να αφήσει την επιβλαβή φιλαργυρία εξασφαλίζοντας εβδομαδιαία ταχύπλοα και καλά ατμόπλοια.

Καταλήγω λέγοντας ότι η δημόσια εκπαίδευση προοδεύει. Ολοι οι υπαξιωματικοί και οι πλείστοι από τους ζαπτιέδες είναι εγγράμματοι, πολλοί μιλούν την αγγλική και άλλες γλώσσες και αυτό θα καταστήσει επωφελέστερη την επίσκεψη τους για τη στεψη κατά την οποία θα τύχουν καλής υποδοχής.

Νομοσχέδιο για βελτίωση της δημοτικής παιδείας βρίσκεται ενώπιον του Νομοθετικού Συμβουλίου και παρ'όλον ότι οι δογματικές διαφορές είναι οξύτερες παρά εδώ, δεν υπάρχει εν τούτοις θρησκευτική δυσκολία εκτός από την πλήρωση του αρχιεπισκοπικού θρόνου, η οποία είναι δυσχέρεια σοβαρωτάτη και παρατάθηκε για δύο ήδη χρόνια και η οποία αποβαίνει επιβλαβής και πρέπει να διευθετηθεί αλλά δυστυχώς οι άνθρωποι μολονότι μάχονται για τη θρησκεία, πεθαίνουν για τη θρησκεία, δεν ζουν εν τούτοις για τη θρησκεία.

Ηδη ερωτώ τον υπουργό των Αποικιών εάν η δεκάτη στις ελιές αντικαταστάθηκε με εξαγωγικό τέλος όπως προτάθηκε. Και εάν σήμερα δεν είναι δυνατό να διευθετηθεί έτσι, ώστε μέρος των αποβαθρικών δικαιωμάτων να δαπανάται επιτοπίως για τη βελτίωση των λιμένων.

Τέλος εκφράζω ότι φρονώ ότι αισθάνονται γενικώς στη νήσο ευγνμοσύνη προςτον υπουργό των Αποικιών για όσα έπραξε και υποσχέθηκε να πράξει.

Τούτο ανομολογήθηκε από τα αιρετά μέλη του Νομοθετικού Συμβουλιου, όπως φαίνεται από την επίσημη κυπριακή έκθεση.

Κάθε δε βρετανός πολιτικός δίκαια μπορεί να είναι περήφανος για τέτοιο έργο και για τέτοια ευγνώμονη εκτίμηση.

Κάποιοι πολίτες μπορούν ακόμη να κάμουν ταραχές υπέρ της ένωσης με την Ελλάδα και να προξενούν εντύπωση στους χωρικούς, αλλά οι μωαμεθανοί φρονούν

αλλοιώς και πολλοί από τους ονειροπόλους άρχισαν να κατανοούν ότι η καλύτερη

πολιτική είναι να συγκεντρώσουν τις προσπάθειες τους υπέρ πραγματικής προόδου, παρά να παραδίδονται σε αισθήματα τα οποία είναι τουλάχιστον

πρόωρα.

Αλλά όλοι είναι νομιμόφρονες και εκτιμούν

κάθε τι που έγινε υπέρ τους και προς όφελος της χώρας τους (χειροκροτήματα).