22.5.1975: Ο Δημήτριος Ιωαννίδης αποκαλύπτει στο Ναύαρχο Αραπάκη ότι είχε "ενθαρρύνσεις" για τη διενέργεια του πραξικοπήματος στην Κύπρο. Οι εκθέσεις των Αρχηγών του Ναυτικού και της Αεροπορίας Αραπάκη και Παπανικολάου προς τον Κωνσταντίνο Καραμανλή.

S-2365

22.5.1975: Ο ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΣΤΟ ΝΑΥΑΡΧΟ ΑΡΑΠΑΚΗ ΟΤΙ ΕΙΧΕ "ΕΝΘΑΡΡΥΝΣΕΙΣ" ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ. ΟΙ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΡΧΗΓΩΝ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΕΡΟΠΟΡΙΑΣ ΑΡΑΠΑΚΗ ΚΑΙ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗ

Ο αρχηγός του Ναυτικού της Ελλάδας, ο Ναύαρχος Αραπάκης, σε έκθεση του προς τον Πρωθυπουργό της Ελλάδας Κωνσταντίνο Καραμανλή μετά τη μεταπολίτευση (εφημερίδα ΑΓΩΝ 22.5.1975 σε αναδημοσίευση από την αθηναϊκη εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ) αναφέρθηκε με έκταση στο πραξικόπημα στην Κύπρο και αποκάλυψε ότι τις επιχειρήσεις στο νησί διηύθυνε ο ίδιος ο Δημήτριος Ιωαννίδης, αρχηγός της χούντας, με τον τα Ταξίαρχο Κονδύλη από θάλαμο που είχε εγκαταστήσει στο Αρχηγείο Στρατού.

Αποκαλύπτει ακόμα ότι είχε "ενθαρρύνσεις" από τους αμερικανούς για να διενεργήσει το πραξικόπημα στην Κύπρο.

Στην έκθεση του ο Ναύαρχος Αραπάκης αναφέρει στην αρχή ότι το πρωί της 25ης Νοεμβρίου 1973 ένας πλωτάρχης, υπασπιστής μέχρι τότε του Γεωργίου Παπαδοπούλου, κι' ένας λοχαγός της ΕΣΑ παραβίασαν το σπίτι του και τον οδήγησαν στο Πεντάγωνο, όπου βρισκόταν ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης ο αντιστράτηγος Γκιζίκης και ο απόστρατος Στρατηγός Τούμπας.

Προσθέτει ο Αραπάκης:

"Πρώτος μου απηύθυνε τον λόγον ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης όστις μου είπεν:

"Κύριε Αρχηγέ, η κατάστασις επέβαλε προς σωτηρίαν της πατρίδος την ανατροπήν του Παπαδοπούλου. Η αλλαγή εγένετο διά να διευκολύνη τας εξελίξεις. Θα αναλάβη πρωθυπουργός ο κ. Ανδρουτσόπουλος. Σας παρακαλώ όπως παραμείνετε ως αρχηγός, διά να διατηρηθή η ο ενότης του Ναυτικού, διότι μόνον εσείς μπορείτε να διατηρήσετε ταύτην".

Ο Παριστάμενος αντιστράτηγος Γκιζίκης μου είπε:

"Κύριε Αρχηγέ, τα πράγματα είναι ως τα εξέθεσεν ο κ. Ιωαννίδης. Παρακαλώ και εγώ όπως δεχθήτε".

Επειδή επίστεψα εις τας επικαλουμένας εξελίξεις, αλλά και κυρίως εις την ανάγκην διατηρήσεως της ενότητος του Ναυτικού, απήντησα καταφατικώς.

Εκ του περιεχομένου της αμέσως ανωτέρω παραγράφου σαφώς και πλήρως διαφαίνεται ότι προ των ιστορουμένων περιστατικών της πρωϊας της 25ης Νοεμβρίου ουδεμίαν γνώσιν είχον περί της επιβληθείσης και συντελεσθείσης μεταβολής.

Μόνη σχετική συζήτησις μου μετά του Ταξιάρχου Ιωαννίδη εις όλως ανύποπτον χρόνον, ήτο κατά την επίσκεψιν τούτου εις το γραφείον μας, προ ενός περίπου μηνός εκ των γεγονότων της 25ης Νοεμβρίου, ότε μοι είπεν ότι οι Αμερικανοί του συνέστησαν να ανατρέψει τον Γεώργιον Παπαδοπουλον, αλλ' ούτος δεν το έπραξεν.

Κατά τας πληροφορίας μας, μεταξύ των λόγων επιβολής της 25ης Νοεμβρίου ήτο και το γεγονός ότι νέοι αξιωματικοί του στρατού επισκεπτόμενοι τον Ιωαννίδην του εζήτουν την απομάκρυνσιν του Παπαδόπουλου.

Επίσης ότι κατά την αυτήν περίοδον ο Παπαδόπουλος είχε καταστήσει γνωστήν εις τον Ιωαννίδην την επιθυμίαν του όπως τον απομακρύνη εκ της ηγεσίας της ΕΣΑ".

Για το πραξικόπημα στην Κύπρο ο Αραπάκης ανέφερε ότι άποψή του που εξέθεσε και στον υπουργό Εξωτερικών (Κυπραίο) και στον Ελληνα πρεσβευτή στην Κύπρο κ. Λαγάκο, ήταν ότι έπρεπε να επιδιωχθεί η αποκατάσταση των σχέσεων με τον Μακάριο. Αυτοί όμως του συνέστησαν να υποστηρίξει τις απόψεις του σε "έτερα αρμόδια πρόσωπα" εννοώντας τον Ιωαννίδη.

Ωστόσο ο Ιωαννίδης δεν υιοθέτησε τις απόψεις του χωρίς να του εκθέσει τις σκέψεις ή τις προθέσεις του και ότι ένα μήνα μετά τη συζήτηση που είχαν ειδοποιήθηκε τηλεφωνικώς ότι "δολοφονήθηκε ο Μακάριος".

Μετά το τηλεφώνημα αναφέρει ο Αραπάκης, "εποικολούθησε η άφιξη των λοιπών Αρχηγών των ενόπλων δυνάμεων παρά των οποίων έλαβον γνώσιν περί του πραξικοπήματος.

Κατά τας μεταβάσεις μου εις το γραφείον του αρχηγού ενόπλων δυνάμεων διαπίστωσα ότι ο Ταξίαρχος Ιωαννίδης διηύθυνε ομού μετά του Ταξιάρχου Κονδύλη τας επιχειρήσεις εν Κύπρω, εκ θαλάμου επιχειρήσεων τον οποίον προς τούτο είχεν εγκαταστήσει εις το αρχηγείον στρατού.

Ως επληροφορήθην εκ των υστέρων, η εντολή διά την εκτέλεσιν του πραξικοπήματος εδόθη μυστικώς την δευτέραν (2αν) Ιουλίου παρά του στρατηγού Μπονάνου, εις το γραφείον του, παρισταμένου και του Ταξιάρχου Ιωαννίδη ως και του Υποστρατήγου Παπαδάκη προς τους Ταξίαρχον Γεωργίτση και Συνταγματάρχη Κομπόκην, κτηθέντας προς τούτο εκ Κύπρου.

Ο Ταξίαρχος Γεωργίτσης μετά το πέρας των εντολών εξεδήλωσε δισταγμούς και αμφιβολίας περί του εγχειρήματος ειπών ότι δεν διαθεέουν επαρκείς δυνάμεις και ότι είχον ανάγκην μείζονος χρόνου προς προπαρασκευήν.

Παρά αύτα οι εντολείς επέμενον διά την άμεσον εκτέλεσιν της επιχειρήσεως.

Οι δύο ως άνω διαταχθέντες, επιστρέψαντες εις Κύπρον απέστειλαν την 6ην Ιουλίου τον Ταγματάρχην Κοντόσην, προς τον Αρχηγόν Ενόπλων Δυνάμεων εκ μέρους των, διά να ζητήση την αναβολήν της εκτελέσεως του πραξικοπήματος.

Η αίτησις των απεκρούσθη εκ νέου, ο δε Ταγματάρχης Κοντόσης επέστρεψεν εις Κύπρον την 9ην Ιουλίου έχων αποστηθίσει τα ονόματα των μελών της σχηματισθησομένης νέας κυβερνήσεως μετά το πραξικόπμα, ως και το περιεχόμενον του διαγγέλματος που θα εκφωνείτο.

Χαρακτηριστικόν της επικρατησάσης αυστηράς μυστικότητος είναι το γεγονός ότι ο Ναυτικός Διοικητής Κύπρου Αντιπλοίαρχος Παπαγιάννης, ουδέποτε με ενημέρωσε επί των σχετικών διαταγών που έλαβεν, παρά τας προς τούτο υποδείξεις υφισταμένων του αξιωματικών του Ναυτικού.

Προς μείζονα κατανόησιν του κρατήσαντος πνεύματος εις το σημείον τούτο σημειώνω ότι το θέμα της Κύπρου από στρατιωτικής πλευράς υπάγεται εις την αποκλειστικήν αρμοδιότητα του Αρχηγού των Ενόπλων Δυνάμεων ως επίσης και άπαν το προσωπικόν των εν Κύπρω υπηρετούντων δυνάμεων και των τριών Κλάδων.

Αλλ' ακόμα σημειώνω ότι επί των επιχειρήσεων τούτων δεν προεβλέπετο ούτε συμμετοχή εις τας αποφάσεις ούτε ενημέρωσις επί των εξελίξεων των αρχηγών των Κλάδων. Προκειμένου να ενημερωθώμεν έστω και στοιχειωδώς είχομεν καθιερώσει την καθημερινήν μετάβασιν μας εις το γραφείον Αρχηγού Ενόπλων Δυνάμεων, όπου διά της συζητήσεως προσπαθούσαμε να ενημερωθώμεν αλλ' η ενημέρωσις αύτη ήτο όλως ανεπαρκής καθιερωθείσα μόνον μετά την απόβασιν των Τούρκων εν Κύπρω.

Εξαίρεσιν προς την ανωτέρω τακτικήν απετέλεσεν σύσκεψις λαβούσα χώραν την 13ην Ιουλίου 1974 ημέραν Σάββατον, εις την αίθουσαν συσκέψεων του ΑΕΔ περί ώραν 12 μ.μ. καθ' ην εκλήθημεν οι Αρχηγοί μεθ' ετέρων αξιωματικών του στρατού, Επιτελών ΑΕΔ δι' απομάκρυνσιν των εν Κύπρω υπηρετούντων Ελλήνων Αξιωματικών, χωρίς να ενημερωθώμεν επί των μέχρι της αξιώσεως ταύτης γεγονότων, εγγράφων και εν γένει στοιχείων. Τοιαύτη δε υπήρξεν η άγνοια μας επί των υπό σύσκεψιν ώστε ηναγκάσθην να ερωτήσω: "Ποίον είναι το αντικείμενον της συσκέψεως;" και ότι "θα έδει να είχωμεν ενημερωθεί. Από ό,τι ακούω συμπεραίνω ότι η ληφθησομένη απόφασις είναι περισσότερον πολιτική παρά στρατιωτική".

Η σύσκεψις διεκόπη διά την επομένην Δευτέραν, 15ην Ιουλίου 1974 ότε εματαιώθη λόγω του εν τω μεταξύ εκδηλωθέντος πραξικοπήματος. Υποψιάζομαι ότι η σύσκεψις αύτη ήτο προσχηματική αποβλέπουσα εις την απομάκρυνσιν εκ Κύπρου του αντιστρατήγου Ντενίση και τριών άλλων αξιωματικών, οι οποίοι απετέλουν εμπόδιον διά το προαποφασισθέν πραξικόπημα.

Την μεσημβρίαν της 15ης Ιουλίου (ημέραν Πέμπτην) κατά την αποχώρησιν μου εκ της δεξιώσεως του Ισπανού πρέσβεως εις το ξενοδοχείον Χίλτον, συνήντησα τον Γερμανόν πρέσβυν εισερχόμενον εις την δεξίωσιν, όστις με ηρώτησε αγγλιστί: "Ποία είναι τα νέα;". Εγώ του απήντησα ανεξέλεγκτα και εκείνος μοι απήντησεν: "Θα δούμεν αν θα έχει ησυχίαν αύριον και μεθαύριον".

Τέλος ο Ναύαρχος Αραπάκης αναφέρει ότι από όσα του είπε ο Γερμανός πρέσβυς συμπέρανε ότι θα υπήρχαν εξελίξεις στην Κύπρο και ενημέρωσε τον στρατηγόν Μπονάνο.

Από το σημείο αυτό και μετά αρχίζει η μεσολάβηση των αμερικανών για στο Κυπριακό με την αποστολή την ίδια ημέρα (18.8.74) στην Αθήνα του Υφυπουργού Εξωτερικών Τζόζεφ Σίσκο...

ΕΚΘΕΣΗ ΠΤΕΡΑΡΧΟΥ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ

Εξάλλου ο Αρχηγός της Αεροπορίας Πτέραρχος Παπανικολάου σε έκθεση του στον Περωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή στις 20 Σεπτεμβρίου 1974 ανέφερε στις παραγράφους 25 και 26 όπως αυτές παρατίθενται στο Αρχείο Καραμανλή, τόμος 7 σε 356:

25. "Η αυλαία του δράματος υψώθη την 15ην Ιουλίου 1974. Ο Στρατηγός Μπονάνος εκάλεσεν εις το γραφείον του άπαντας τους Αρχηγούς Κλάδων Ενόπλων Δυνάμεων την 08.00 ώραν και ανεκοίνωσεν εις αυτούς ότι η Εθνοφρουρά ανέτρεψε τον Μακάριο, όστις μάλλον έχει φονευθή. Ητο η πρώτη φορά καθ' ην ο υποφαινόμενος επληροφορείτο περί της τοιαύτης εξελίξεως, εις σχετικήν δε ερώτησιν του έλαβεν ως απάντησιν ότι "όλα θα εξελιχθούν καλώς". Εν συνεχεία η Ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων ανεχώρησε διά την Σχολήν Δοκίμων, ένθα παρέστη εις την ορκωμοσίαν των νέων σημαιοφόρων. Μετά την τελευτήν περί την μεσημβρίαν της ιδίας ημέρας, ο υποφαινόμενος μετέβη εις την γαλλικήν Πρεσβείαν ίνα παραστή εις την εκεί δοδομένην επίσημον δεξίωσιν επί τη επετείω της εθνικής εορτής της Γαλλίας. Εκεί εξετέθην εις καταιγισμόν ερωτήσεων εκ μέρους των ξένων ακολούθων, ιδιαιτέρως δε των Βρεττανών, επί των οποίων ουδεμίαν απολύτως απάντησιν ήτο εις θέσιν να δώση. Τας απογευματινάς ώρας της ιδίας ημέρας ο υποφαινόμενος μεταβάς εις το Αρχηγείον Ενόπλων Δυνάμεων, εξ ιδίας πρωτοβουλίας διεπίστωσεν ανησυχίαν διά την σημειωθείσαν εις Πάφον αντίστασιν και την διαφυγήν του Μακαρίου.

26. Την πρωίαν της επομένης 16ης Ιουλίου μεταβαίνων εις το Γραφείον του Στρατηγού Μπονάνου, ο υποφαινόμενος συνήντησεν εις τον διάδρομον του τρίτου ορόφου του Αρχηγείου, έξωθι του Γραφείου του Αρχηγού Στρατού, τον Ταξίαρχον Ιωαννίδην, συνομιλούντα μετ' άλλων αξιωματικών. Αύτη ήτο η πρώτη μετ' αυτού συνάντησις από της επισκέψεως του εις το Γραφείον του υποφαινομένου την 20ην Μαρτίου. Ο υποφαινόμενος εκάλεσε τον Ταξίαρχον Ιωαννίδην ιδιαιτέρως και εζήτησεν παρ' αυτού όπως ενημερωθή επί των εξελίξεων εις Κύπρον. Ούτος εδήλωσεν ότι τα πάντα βαίνουν καλώς και ότι έπρεπε να ανατραπή ο Μακάριος διά να μη χαθή η Κύπρος. Εις ερώτησιν του υποφαινομένου ως προς την προετοιμασίαν, την λήψιν των καταλλήλων μέτρων και την εξέτασιν των ενδεχομένων επιπτώσεων, ούτος απήντησεν ότι ούτε οι αμερικανοί ούτε οι Τούρκοι επεθύμουν τον Μακάριον και ότι "παρ' όλον ότι και οι άλλοι Αρχηγοί διετύπωσαν αρχικώς αντιρρήσεις, ούτοι συνεφώνησαν τελικώς επί του εγχειρήματος. "Περιττόν να σημειωθή ενταύθα οποίαν ανησυχίαν προεκάλεσαν εις τον υποφαινόμενον αι εξελίξεις αύται, αίτινες απετέλουν συνέπειαν λήψεως και υλοποιήσεως τοιούτων αποφάσεων και δη εν αγνοία του. Κατέστη επομένως σαφές εις τον υποφαινόμενον ότι η από μακρού τήρησις του μακράν συζητήσεων και αποφάσεων επί ζητημάτων υψίστης Εθνικής σημασίας, υπήρξεν σκόπιμος και ωφείλεται εις την αποφυγήν βεβαίων εκ μέρους αυτού αντιδράσεων και απροβλέπτου εκτάσεως και επιπτώσεως".