16.9.1974: Αρχίζει η ανταλλαγή αιχμαλώτων που ολοκληρώνεται στις 28 Οκτωβρίου. Αφήνονται ελεύθεροι 5.817 αιχμμάλωτοι (2.488 έλληνες και 3,319 τούρκοι). Δραματικές περιγραφές από έλληνες αιχμαλώτους σις τουρκικές φυλακές.

S-2318

16.9.1974: ΑΡΧΙΖΕΙ Η ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ ΠΟΥ ΟΛΟΚΛΗΡΩΝΕΤΑΙ ΣΤΙΣ 28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ. ΑΦΗΝΟΝΤΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΟΙ 5,817 ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ (2,488 ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ 3,319 ΤΟΥΡΚΟΙ). ΔΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΑΠΟ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥΣ ΣΤΙΣ ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΦΥΛΑΚΕΣ

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία όπως ανακοινώνονταν καθημερινα στον τύπο η Τουρκία και η Κύπρος αντάλλαξαν συνολικά 5,817 αιχμαλώτους. Απο αυτούς οι 2,488 ήσαν ελληνοκύπριοι και οι 3,319 τουρκοκύπριοι.

Η ανταλλαγή αιχμαλώτων άρχισε στις 16 Σεπτεμβρίου 1974 και ολοκληρώθηκε στις 28 Οκτωβρίου.

Αναλυτικότερα η ανταλλαγή έγινε ως εξής:

- 16 Σεπτεμβρίου: Αφέθηκαν ελεύθεροι 116 έλληνες και 129 τουρκοκκύπριοι που προέρχονταν από τη Λεμεσό (111) και τη Λάρνακα (18).

- 21 Σεπτεμβρίου: Αφέθηκαν ελεύθεροι 42 έλληνες και 111 τούρκοι.

- 23 Σεπτεμβρίου: Αφέθηκαν ελεύθεροι 200 έλληνες και 296 τούρκοι.

- 24 Σεπτεμβρίου: Αφέθηκαν ελεύθεροι 290 τούρκοι και 260 έλληνες. Οι 285 τουρκοκύπριοι μεταφέρθηκαν στα κατεχόμενα εδάφη.

- 25 Σεπτεμβρίου: Αφέθηκαν ελεύθεροι 214 έλληνες και 290 τουρκοκύπριοι.

- 18 Οκτωβρίου: Αφέθηκαν ελεύθεροι 300 έλληνες και 354 τούρκοι.

- 21 Οκτωβρίου: Αφέθηκαν ελεύθεροι 145 Ελληνες και 321 τουρκοκύπριοι.

- 22 Οκτωβρίου: Αφέθηκαν ελεύθεροι 170 Ελληνες και 325 τουρκοκύπριοι.

- 23 Οκτωβρίου: Αφέθηκαν ελεύθεροι 182 Ελληνες και 275 Τουρκοκύπριοι.

28 Οκτωβρίου: Αφέθησαν ελεύθεροι 251 Ελληνοκύπριοι και 261 τουρκοκύπριοι.

Συνολικά σύμφωνα με επίσημα στοιχεία που ανακοινώθηκαν με την ολόκληρη της απόλυσης των αιχμαλώτων 530 έλληνες προτίμησαν να κατοικήσουν στα τουρκοκρατούμενα χωριά τους, ενώ 84 τουρκοκύπριοι ζήτησαν να παραμείνουν στα χωριά τους στις ελεύθερες περιοχές.

Οι περιγραφές των αιχμαλώτων ήταν συγκλονιστικές για τις συνθήκες κράτησης τους στις φυλακές των Αδάνων, της Αμάσειας και της Μερσίνας.

Αφηγήθηκαν δεκάδες από αυτούς στους δημοσιογράφους που τους ανέμεναν στο Λήδρα Πάλας που γινόταν η ανταλλαγή και στη Ξενοδοχειακή Σχολή όπου αφήνονταν ελεύθεροι οι έλληνες αιχμάλωτοι αφού εξετάζονταν πρώτα από γιατρούς:

ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΤΣΑΜΠΡΟΚΟΣ από τον Ασώματο (Αγών 24.10.1974):

Στις φυλακές των Αδάνων είχα πάει στη κουζίνα για να παραλάβω το φαγητό για να το μεταφέρω στους αλλους αιχμαλώτους. Ομως ο τούρκος μάγειρας μου έχυσε τον καυτό ζωμό στο σώμα του με αποτέλεσμα να υποστώ εγκαύματα. Επεσα στο έδαφος αλλά ο τούρκος μάγειρας άρχισε να με κλωτσά και να με κτυπά.

Αλλος αιχμάλωτος προσπάθησε να με βοηθήσε αλλά δέχθηκε και αυτός επίθεση.

Με μετέφεραν στο κελλί μου χωρίς ιατρική φροντίδα και φάρμακα.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΣΕΡΓΙΟΥ, μαθητής από τον Αγιο Γεώργιο Κερύνειας που συνελήφθη στο Τριμίθι στις 29 Ιουλίου:

"Οταν μας συνέλαβαν μας μετέφεραν στις μάντρες της Αγύρτας. Την άλλη μέρα μας έδεσαν τα μάτια και τα χέρια πίσω από την πλάτη και από εκεί, έτσι δεμένους, μας έριψαν σαν σάκκους στο αμπάρι του πλοίου. Σε όλο αυτό το διάστημα δεν μας δεν μας έδωσαν σταγόνα νερό. Στη Μερσίνα μας έλυσαν τα μάτια, αλλά τα χέρια μας συνέχιζαν να παραμένουν δεμένα. Με φορτηγά αυτοκίνητα μας μετέφεραν στα Αδανα. Ηταν μεσημέρι και έκανε ζέστη, αλλά ακόμη ούτε σταγόνα νερό δεν μας έδωσαν.

Αναγκαζόμαστε να ξεσφίγγωμε τις φανέλλες και τα πουκάμισα μας για να πιούμε λίγες σταγόνες από τον ιδρώτα μας".

ΓΙΑΝΝΑΚΗΣ ΜΕΛΙΣΣΗ, έφεδρος στρατιώτης από τα Πέρα (Φιλελεύθερος. 22.9.1974):

"Ημουν μέχρι τις 9,45 της 14ης Αυγούστου στις θέσεις μας στον Κουτσοβέντη. Μέχρι την ώρα εκείνη κανένας δεν μας είχεν ειδοποιήσει ότι οι γραμμές μας κάτω στη Μια Μηλιά είχαν σπάσει. Ακούαμε το ραδιόφωνο που έλεγε ότι "αι ημέτεραι δυνάμεις ευρίσκονται σταθερώς εις τας θέσεις των".

Στις 10 ο λοχαγός μας ειδοποίησε ότι έπρεπε να υποχωρήσουμε κι' εμείς. Ετσι φύγαμε και πήγαμε στην Κυθραία. Καταλάβαμε ότι ήταν αργά. Γι' αυτό ενώ εγώ και 11 άλλοι μείναμε τη νύκτα σε ένα σπίτι με μια οικογένεια, ενός Κυθραιώτη που εργάζεται στον αλευρόμυλο Μιτσίδη. Σε ένα άλλο σπίτι δίπλα, έμειναν και άλλοι πολλοί στρατιώτες.

Το άλλο πρωί αποφασίσαμε να παραδοθούμε, για να μη δημιουργήσουμε προβλήματα στην οικογένεια που μας φιλοξενούσε. Ακούσαμε πυροβολισμούς έξω. Πήραμε ένα σεντόνι και βγήκαμε έξω κρατώντας το ψηλά. Οι τούρκοι μας είδαν και κατάλαβαν ότι παραδιδόμαστε. Από εκεί μας πήραν στο Τζιάος. Μας αφαίρεσαν ότι κρατούσαμε: Ρολόγια, λεφτά, αναπτήρες. Στο σχολείο του Τζιάους μείναμε μια νύκτα πεινασμένοι και διψασμένοι. Ζητούσαμε νερό και μας έσφιγγαν πιο πολύ τα χέρια. Μετά μας πήραν στο Νέο Χωριό. Ολα ήσαν λεηλατημένα. Οι φρουροί μας πήραν ζεστές μπύρες, όταν είπαμε ότι διψούσαμε, και μας διέταξαν να πιούμε. Ο συγχωριανός μου Παναγιώτης Φακούτας αρνήθηκε και οι τούρκοι τον άρπαξαν από την "παρπέττα" και του την έβγαλαν. Μετά τον έπιασαν από τα μαλιά πίσω και του τα ξερρίζωσαν σε σημείο που να φανεί το κρανίο του.

Εγώ είπα να πιω για να γλυτώσω. Αλλά ενώ έπινα τη ζεστή μπύρα με λόγχισαν στην κοιλιά. Τον συγχωριανό μου Σταύρον Δήμου τον έκαψαν με τσιγάρο στο πρόσωπο και στο στήθος".

ΠΕΤΡΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ, 33 χρόνων, από τη Αφάνεια (Φιλελεύθερος 24.9.1974):

"Εγώ δεν μπόρεσα να φύγω από το χωριό μου όταν οι άλλοι έφυγαν. Δεν είχα όχημα. Το αυτοκίνητο μου ήταν ανοιγμένο σε γκαράζ της Ασσιας, για σμυρίλιον. Εξ άλλου έχω εφτά ανήλικα μωρά.

Γύρω στις 2 το απόγευμα της 14ης Αυγούστου οι τούρκοι μπήκαν με τα τανκς στο χωριό. Πίσω ερχόταν το πεζικό τους γραμμή. Μαζί με άλλους τρεις χωριανούς, τους Γαβριήλ Γιαννή, Κοκήν Χριστοφόρου και Χριστοφήν Παπασάββα μας πήραν στο τουρκικό σχολείο του χωριού όπου μείναμε ως τις 7 το βράδυ. Η αλήθεια να λέγεται στο χωριό οι τούρκοι χωριανοί μας περιποιήθηκαν καλά.

Στο Σεράγιο που μας πήραν δεν μείναμε ήσυχοι. Μας έπαιρναν νυκτερινό ...περίπατο στην Κερύνεια. Μια νύχτα που πήγαμε και το πλοίο που θα πήγαινε στην Τουρκία γέμισε και δεν χωρούσε άλλους "μας έδωσαν τζιαι άψαμεν κατά την επιστροφήν". Μας κτυπούσαν με τα κοντάκια των όπλων και με τα χέρια τους παντού, κυρίως πάνω στην κεφαλήν.

Μια νύχτα... βρήκαμε θέση σ' ένα πλοίο. Στην αρχή μέχρι που να ανοικτεί το πλοίο στο πέλαγος μείναμε για μισή ώρα μπρούμυτα χάμω. Οσοι ζήτησαν και πήγαν στο αποχωρητήριο έφαγαν ξύλο. Εξω από το αποχωρητήριο υπήρχαν φρουροί για να δέρνουν.

Η υποδοχή όμως που μας επεφύλαξαν στα Αδανα, έξω από τις φυλακές ήταν τρομερή. "Ελάτε κάτω" φώναζαν οι φρουροί.

Κι ενώ εμείς κατεβαίναμε μας χτυπούσαν δυνατά με γροθιές και με λαστιχένια μαστίγια πάνω στο κεφάλι στα πισινά, οπου έπεφτε..."

ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΔΡΕΟΥ, Εθνοφρουρός, από την Αγλαντζιά ( Φιλελεύθερος 24.9.74):

Ο Εθνοφρουρός Ανρέας Ανδρέου από τη Αγλαντζιά μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο γιατί από τη μέση και κάτω είναι στο γύφο.

Μετά τις μάχες στο Αγριδάκι και την υποχώρηση πήγαμε στα Πάναγρα. Εκεί εγώ πληγώθηκα στο πόδι κι έτσι αναγκάστηκα να μείνω εκεί κατά την υποχώρηση. Μαζί μου ήταν και ο Στέλιος Τσακλίδης, από την Αμμόχωστο που μεταφέρθηκε στα Αδανα.

Ευτυχώς οι τούρκοι που μας έπιασαν ήταν καλοί. Μου τύλιξαν το τραύμα και μας έδωσαν φαγητό. Μετά μεταφερθήκαμε στο Μπογάζι στου Παυλίδη και τέλος την 31ην Αυγούστου στα Αδανα. Το μεγάλο κακό τόπαθα εκεί κατά την ...υποδοχή.

"Εφαγα" σφαίρα αλλά το πόδι μου δεν είχε σπασμένο κόκκαλο. Κι'εκεί όταν με κλώτσησε ένας τούρκος φρουρός και με έρριξε κάτω από τα σκαλοπάτια, μούσπασε τα κόκαλα. Γι' αυτό με έβαλαν στον γύψο.

Κατά τα άλλα, περάσαμε καλά..."

(Ο Ανδρέου μεταφέρθηκε στις ελεύθερες περιοχές στις 23 Σεπτεμβρίου 1974 μεσα στο γύψο από τη μέση και κάτω),

ΣΩΤΗΡΗΣ ΜΙΧΑΗΛ ΒΙΟΛΑΡΗΣ, 31 χρόνων, από το Καζάφανι (Φιλελεύθερος 24.9.1974):

"Εγώ ήμουν στο χωριό μου, με άλλους πολλούς περίπου 125 μέχρι της 13ης Σεπτεμβρίου που ήλθαν οι τούρκοι και με συνέλαβαν με άλλους 16 άνδρες. Με πήραν στο Σεράγιο και από εκεί με άφησαν σήμερα.

Στο χωριό περάσαμε σχετικά καλά. Μας είχαν περιορισμένους στα σπίτια. Ελεηλάτησαν βέβαια και έκλεψαν από πολλά σπίτια. Πήραν στην αρχή και μερικές κοπέλλες. Μια χωριανή μας στράφηκε πίσω με γρατσουνιές στο λαιμό. Μια άλλη μας είπε ότι κλώτσησε τον τούρκο που την πήρε κι έτσι γλύτωσε. Τελευταία στο σχολείο του Καζάφανι φέρανε τουρκοκύπριους και περνούσαμε καλά".

ΚΩΣΤΑΣ ΣΚΑΛΙΩΤΗΣ, 29 χρόνων, Καϊμακλί (Φ. 24.9.74):

"Την 14ην Αυγούστου κατελήξαμε με δικούς μου στις μάντρες του Καϊμακλίου. Εκεί είμαστε 60 άνδρες και πολλά γυναικόπαιδα.

Στις 31 Αυγούστου με πήραν μαζί με άλλους στα Αδανα. Επεράσαμε καλά. Εκτός από την ...υποδοχή. Μόλις μπαίναμε σις φυλακές οι φρουροί μας υποδέχθηκαν με τρομερό ξύλο. Με γροθιές και ρόπαλα.

Οι θάλαμοι μας έπρεπε να είναι καθαροί. Μια μέρα ένας υπεύθυνος ( του θαλάμου, κύπριος αιχμάλωτος) μπήκε πειθαρχείο όπου από το πρωί μέχρι τη νύκτα στεκόταν νηστικός, διψασμένος συνέχεια, διότι ο επιθεωρητής αξιωματικός δεν βρήκε όπως ήθελε τον Θάλαμο".

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΕΡΩΤΟΚΡΙΤΟΥ, από την Απεσιάν, λοχίας της Εθνικής Φρουράς. Υπηρδτησε αρχικά στα Καζιβερά και αργότερα το τϑγμα του (281) μεταφέρθηκε σε ύψωμα στο Αγριδάκι (Φ. 25.9.74):

"Μας κτύπησαν οι τούρκοι με όλμους. Την επομένη έσπασεν η γραμμή της Σκυλλούρας- Αγίου Βασιλείου και οπισθοχωρήσαμε στη Μόρφου. Εκεί μας εκύκλωσαν τα τουρκικά στρατεύματα. Μερικοί του τάγματος κατόρθωσαν να φύγουν. Εμείς μείμανε τρεις ημέρες στα περιβόλια και την 17ην Αυγούστου μας συνέλαβαν.

Μας οδήγησαν σε ένα τούρκον ταγματάρχη που είχε την έδραν του εις τα Καζιβερά, ο οποιος προσπάθησε να μας αποσπάσει πληροφορίες για το τάγμα. Δεν κατόρθωσε να πάρει ο,τιδήποτε από μας. Του ελδγαμε ότι είμαστε λιποτάκτες. Μας έδεσαν τα χέρια και τα πόδια τόσον σφικτά που μας έκαμναν ουλές. Από του Μόρφου μας μετέφεραν στο Γκαράζ Παυλίδη όπου μαζί με κάποιον ανθυπολοχαγό μας μετέφεραν στο ανακριτήριο και εζητούσαν να μάθουν που είχαμεν ναρκοπέδια και άλλα.

Η ανάκριση διάρκεσε περί τις δέκα ώρες. Τρεις ώρες ήμουν αιμόφυρτος και με εκτυπούσαν συνεχώς. Δεν απέσπασαν τίποτε πράγμα που τους εξόργισε τόσο πολύ. Ο Ταγματάρχης επήρε το πιστόλι του και το έβαλε στον κρόταφο μου για να με σκοτώσει.

Μετά μας πήραν στο Αδανα. Εμάς μας περίμενε ένα τουρκικό απόσπασμα. Μας άρχισαν ξύλο μέχρις ότου μπούμε στις φυλακές. Την επομένη μας μίλησε ο διοικητής των φυλακών, ο οποίος προσπάθησε να δικαιολογήσει την κακομεταχείρηση που υπέστημεν. Μας είπεν ότι οι τούρκοι στρατιώτες μας εκακοποίησαν διότι οι Ελληνες είχαν σκοτώσει εν ψυχρώ τούρκους στο χωριό Αλόα.

ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΦΥΣΕΝΤΖΟΥ, από την Αγία Τριάδα, μαθητής (Φ. 26.9.74):

"Οταν εισήλθαν οι τούρκοι εις το χωριό μου την Αγία Τριάδα Καρπασίας προσπαθήσαμε με τρεις χωριανούς μου να αποφύγουμε την αιχμαλωσία. Πήγαμε στο δάσος όπου μείναμε περίπου 22 μέρες. Οι δυο από τους φίλους μου κατέβηκαν σε ένα λάκκο για να πιάσουν νερό. Μας περικύΚλωσαν οι τούρκοι και μας κάλεσαν να παραδοθούμε. Μαζί μου ήταν οι Χριστοδουλος Παπαλεοντίου, Ιωάννης Παπαζαχαρία και Κόκος Παπαζαχαρία. Ο Κόκος κατέβηκε μέσα στο λάκο και γέμισε το παγούρι. Μόλις βγήκε ο Κόκος οι τούρκοι άρχισαν να φωνάζουν. Σταματάτε ρε γκιαουρηδες. Εγώ σταμάτησα ενώ οι άλλοι άρχισαν να τρέχουν. Οι τούρκοι πυροβόλησαν και ετραυμάτισαν τον ένα και έτρεχαν να συλλάβουν τους άλλους. Τους ξέφυγα και κρύφτηκα. Μας έδωσαν προθεσμίαν διά να παραδοθούμε. Μας συνέλαβεν αξιωματικός και μας μετέφερεν εις την Γαληνόπορνη και μετά στις αποθήκες της ΚΕΟ".

ΜΕΝΟΙΚΟΣ Γ. 17 ετών, από το Κάρμι (Φ.26.9.74):

"Οι τούρκοι με συνέλαβαν στις 30 Ιουλίου και με μετέφεραν στην Τουρκία.

Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μέχρι τα Αδανα οι τούρκοι φρουροί μας κτυπούσαν με την πρώτη ευκαιρία.

Στα Αδανα παραμείναμε για ένα μήνα περίπου και μετά μας μετέφεραν στην Αμάσεια.

- Η διατροφή σας πως ήταν;

- Μας προσέφεραν λίγη τροφή. Φασόλια, ρεβύθια, φακή. Το ψωμί ήταν και αυτό πολύ λίγο, αλλά η διατροφή δεν ήταν πρόβλημα που μας απασχολούσε. Εκείνο που σκεπτόμαστε συνεχώς ήταν το μέλλον.

- Γνωρίζατε ότι θα σας άφηναν ελεύθερους; Πότε σας το είπαν;

- Μας επεσκέφθη ο Ερυθρός Σταυρός και μας έδωσε κάρτες και συμληρώσαμε και μας επληροφόρησαν ότι σε λίγες ημέρες θα πηγαίναμε στα σπίτια μας".

ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΣΠΗ, έφεδρος στρατιώτης, από το Δάλι, (Φ.26.9.74):

"Μας συνέλαβαν στην Κυθραία την 15ην Αυγούστου. Από εκεί περπατητούς μας πήραν στο Τζιάος. Μας έβαλαν γραμμή όλους καμιά σαρανταριά και οι στρατιώτες μας επήραν τα ρολόγια, τους σταυρούς, τα χρήματα και μας απειλούσαν συνεχώς ότι θα μας έσφαζαν.

Από τα τουρκικά χωριά που επερνούσαμε οι τουρκάλλες εφώναζαν "σφάξετε τους".

Μετά μας πήραν στο Τζιάος.

Δεν θα ξεχάσω ποτέ τις στΙγμές που έζησα όταν περπατητούς μας πήραν από την Κυθραία στο Τζιάος. Διότι είμαστε στα χέρια τους και ότι ήθελαν μας έκαμναν.

Εκεί μας έδεσαν τα χέρια και τα πόδια. Καθ' οδόν προς το Μπογάζι οι τούρκοι στρατιώτες μας κτυπούσαν συνέχεια. Ενας γέρος, 70 χρόνων, κτυπήθηκε στο κεφάλι και έτρεχε αίμα. Εκλαιε συνεχώς και ελιποθύμησε. Δεν ξέρω το όνομά του, αλλά είναι από την Κυθραία. Από το Μπογάζι μας πήραν στο Γκαράζ Παυλίδη.

Εκοιμώμαστε χάμω χωρίς κουβέρτα στο "κουγκρί" μέσα σε μια κάμαρη 700 άτομα. Εκεί μείναμε 10 μέρες. Μετά μας πήραν στην Κερύνεια. Πολλά σπίτια ήταν καμένα, γεμάτα σφαίρες τα δε δάση έγιναν στάκτη. Μόλις τα λεωφορεία σταμάτησαν οι τούρκοι στρατιώτες όρμησαν. Μας έκαναν ράκη. Μας έβαλαν μέσα στο πλοίο 350 άτομα και τους άλλους μας ξανάφεραν στου Παυλίδη.

Στις 11 Σεπτεμβρίου με πήραν στα Αδανα, με άλλους 400. Οταν μπήακαμε στα Αδανα έβαλαν στρατιώτες μέσα στο διάδρομο και μας κτυπούσαν συνεχώς".

ΑΝΤΩΝΑΚΗΣ ΚΑΛΟΓΗΡΟΥ. 19 ετών, από τη Βατυλή (Φ.26.9.74):

"Με συνέλαβαν εις Αγιο Μέμνονα με το αυτοκίνητο που οδηγούσα.

Με έβαλαν να περπατώ ξυπόλυτος πάνω στα Αγκάθια. Στο γκαράζ Παυλίδη, επέμεναν επί τρεις ώρες να τους πω ότι είμαι κατάσκοπος. Μου είχαν το πιστόλι στον ώμο και μου έδωσαν φτυάρι και κούσπο για να βγάλω τον τάφο μου.

Αρχισα το σκάψιμο, αλλά επενέβη ένας τουρκοκύπριος και τους διέταξε να σταματήσουν.

Οσον αφορά το φαγητό μας έδιδαν ένα όγδοο του ψωμιού και τρεις ελιές. Μας έκαναν περίπου 30 φορές έρευνα. Στο πλοίο όταν πηγαίναμε στην Τουρκία όταν κανένας πήγαινε στο αποχωρητήριο τον εκακοποιούσαν βάναυσα.

Στα Αδανα ήσαν επίσης μαζί μου και οι συγχωριανοί μου Χάρης Ράφτης και Ζαχαρίας Καραπίννας, 40 ετών".

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, από το Λάπαθος, (Φιλ. 26.9.1974):

"Με συνέλαβαν στις 15 Αυγούστου στο χωριό μου και έμεινα 11 ημέρες κρατούμενος εκεί.

Μετά μας επήραν στο Τζιάος και στην Γύψου.

Δεν θα ξεχάσω την "υποδοχή" που τους έκαναν στο Τζιάος. Σταμάτησαν τα λεωφορεία, εμπήκε μέσα ένας αγριάνθρωπος, μας άρπαξε τα ρολόγια, τα τσιγάρα και τα λεφτά. Μας κτυπούσε παντού άγρια...

Στη Γύψου είναι λεηλατημένα τα σπίτια, κυρίως όσα ευρίσκονται μέσα στον κύριο δρόμο.

Στην Γύψου μας έβαλαν μέσα σε σπίτια. Είχε πάρα πολλούς κρατουμένους εκεί από τα γειτονικά χωριά Μάνδρες, Ακανθού, Αρδανα και άλλα. Τα σπίτια που μέναμε δεν ήσαν λεηλατημένα. Μας φρουρούσαν εκεί τούρκοι από τον Αγιο Ιάκωβο, Ψιλλάτο και Πλατάνι.

Από την Γύψου μας μετέφεραν στο Γκαράζ Παυλίδη και στις 11 Σεπτεμβρίου μας πήραν στα Αδανα.

Τους είπα να μου δώσουν παπούτσια αλλά, μου είπαν ότι "εννεν φάπρικα (εργοστάσιο) εδώ. Και από τις 11 Σεπτεμβρίου περπατώ ξυπόλυτος".

ΣΩΤΗΡΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, από τη Ορκα (Φιλελεύθερος 19.10.74):

"Στα Αδανα μας ξυπνούσαν στις 6 π.μ. και τρώγαμε ρύζι. Υστερα μας έκλειαν στο θάλαμο μέχρι τις 11. π.μ. που μας ξανάδιναν φαγητό. Μετά μας απομόνωναν πάλι μέχρι τις 6 μ.μ. που ήταν το "δείπνο". Κάθε δυο τρεις μέρες μας έβγαζαν έξω από τις παράγκες για λίγο διάστημα. Μας κτυπούσαν όμως συνεχώς και μας ύβριζαν".

ΑΝΤΩΝΗΣ ΨΥΛΛΟΣ, από το Φρέναρος:

"Συνήθως το φαγητό ήταν γιαχνιστά της κακιάς ώρας, ή βαζάνια νεροχόγλαστα ή μακαρονάδα με ρεβύθια. Ηταν ανούσια και με αλάτι πολύ. Φαντασθήτε ότι μέχρι να φάμε πίναμε 5-6 ποτήρια νερό. Λύσσα ήταν και το ψωμί που συνήθως ήταν και ωμό. Νομίζουμε ότι σκόπιμα έρριχναν τόσο πολύ αλάτι για να τραβά νερό και να χορτάνουμε χωρίς πολύ φαϊ".

ΓΑΒΡΙΗΛ ΙΩΑΚΕΙΜ, από την Ασσια συνελήφθη στο χωριό του από ένοπλους τουρκοκύπριους.

"Μας μετέφεραν στην Κυρύνεια, και στη συνέχεια στα Αδανα. Οι κακαποιήσεις, οι ξυλοδαρμοί και η εθελοντική νηστεία ήταν στην ημερήσια διάταξη".

ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΩΤΗΡΗ, από την Πηγή Αμμοχώστου:

"Στις 26 Σεπτεμβρίου μας έβαλαν στα αυτοκίνητα και κάποιος αξιωματικός μας είπε: " Πάτε για ανταλλαγή. Σε λίγο θα φτάσουμε στο λιμάν και θα σας οδηγήσουμε στην Κύπρο". Κάναμε ταξίδι 65 μιλίων κι' εδώ μόνο δυο μίλια μας χώριζαν από το λιμάνι, τα φαρτηγά έκαμαν ξαφνικά στροφή και ξαναγύρισαν στο στρατόπεδο".

ΔΗΜΗΤΡΑΚΗΣ ΜΙΧΑΗΛ: Υπάλληλος Ταχυδρομείου Αμμοχώστου.

"Με συνέλαβαν στο Ριζοκάρπασο. Η ζωή που περάσαμε, ήταν πολύ άσχημη και εύχομαι να μην την περάσουν άλλοι έλληνες αδελφοί μας".

ΚΟΚΚΙΝΗΣ Χ" ΚΥΡΙΑΚΟΥ, από την Ασσια:

"Οταν οι τούρκοι μπήκαν στο χωριό, μας μετέφεραν σε ένα σπίτι έξω από αυτό, μας έδεσαν με σύρμα και μας άφησαν χωρίς φαγητό στο πάτωμα.

Στο χωριό είχαμε πάρα πολλούς νεκρούς μεταξύ των οποίων και ο γαμβρός μου Κόκος Χρυσοστόμου, υδραυλικός. Τον εδολοφόνησαν εν ψυχρώ όπως έχουν δολοφονήσει περίπου 15 γέροντες οι οποίοι ήσαν ανάπηροι".

ΑΝΔΡΕΑΣ ΛΟΥΚΑ ΓΙΩΡΚΑΤΣΟΥ, από τη Μόρφου.

"Με συνέλαβαν όταν μετέφερα τρόφιμα σε στρατιώτες με τον αδελφό μου ο οποίος αφέθηκε ελεύθερος".

ΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΗΛ, από την Ασσια, 26 χρόνων:

"Ενώ βρισκόμουν στο χωριό άκουσα ότι οι τούρκοι κτυπούσαν στην Αφάνεια. Με άλλους στρατιώτες πήγα στην Αφάνεια για να βοηθήσω. Καθ'οδόν είδα τουρκικά άρματα και επέστρεψα στο χωριό. Ο θεός μας βοήθησε και σωθήκαμε.

ΧΡΙΣΤΑΚΗΣ ΤΣΙΡΤΟΥ, στρατιώτης, από τον Καραβά (Φ.23.10.74): "Οταν άρχισε ο δεύτερος γύρος καταλήξαμε στην Ακανθού. Μας συνέλαβαν οι τούρκοι και μας μετέφεραν στις τούρκικες φυλακές".

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΑΤΖΗΘΩΜΑ από τον Αγιο Αμβρόσιο Κερύνειας (Φ. 23.10.74):.

"Υπηρετούσα στο 281 Τάγμα Πεζικού υπό τις διαταγές του λοχαγού Αντώνιου Παπαναστασίου.

Με συνέλαβαν οι τούρκοι παρά τα Καζιβερά και μεταφέρθηκα στην Τουρκία".

ΑΔΑΜΟΣ ΑΔΑΜΟΥ, από την Ακανθού (Φ.29.10.74):

"Με συνέλαβαν στις 20 Αυγούστου μέσα στο χωριό μου. Μας πήραν στο Τζιάος, το Σεράγιο και μετά στα Αδανα.

Οι τούρκοι μας έκαμαν πολλά βάσανα, πολλά κακά. Αντί να πάω στην Τουρκία και να κάμω 75 ημέρες, προτιμούσα να "ετρωγα" 75 σφαίρες στο κορμί μου. Εφαγα ξύλον του άλλου κόσμου στην Τουρκία. Μας κτυπούσαν με ξύλα, με υποκοπάνους των όπλων, με γρόνθους και άλλα αντικείμενα. στην Αντίγιαμα μας ξυλοφόρτωναν καθημερινά. Το φαγητό μας καθημερινά αποτελείτο από μελιντζάνες βραστές και πουργούρι. Σπάνια στο φαγητό που μας έδιναν δεν ευρίσκαμεν κανένα ποντίκι να κολυμπά...

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΡΙΣΤΟΥ, από την Ανώγυρα (Φ.29.10.74):

"Με συνέλαβαν στις 15 Αυγούστου στο Μαραθόβουνο. Μαζί μου συνελήφθησαν και ο θείος μου Αντρέας Παφίτης και ο σύγγαμβρος του Νίκος από τον Αγιο Σέργιο. Οταν μας έπιασαν μας επήραν στο Τζιάος. Εκεί μας κτύπησαν. Επίσης μας κούρεψαν. Μας πήραν ότι είχαμε πάνω μας, αντίκες, ρολόγια, σταυρούς, χρήματα.

Μετά μας έδεσαν και μας έβαλαν μέσα σε μια κάμαρη και τους τρεις μαζί. Μέσα στην κάμαρη είχε κόπρανα ανθρώπων και μας έβαλαν μπρούμυτα για να παίρνομεν "μυροθκιάν" από τα κόπρανα.

Κατόπιν μας επήραν στο σχολείο όπου κι' εκεί μας είχαν δεμένα και τα χέρια και τα πόδια και ύστερα μας επήραν στην Πέτρα του Διγενή. Από την Πέτρα του Διγενή μέχρι τις Μάνδρες της Κερύνειας μας κτυπούσαν συνεχώς. Υστερα καταλήξαμε στις αποθήκες του Παυλίδη. Και εκεί περνούσαμε δυστυχισμένα. Το φαγητό μας ήτο ένα κομμάτι ψωμί και τέσσερις ελιές, καθημερινά, τρεις φορές την ημέρα. Μετά μας επήραν στην Τουρκία. Πέρασα εκεί τις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής μου.

Στην Αντίγιαμα κάθε μέρα μας κτυπούσαν κτηνωδώς. Τα ψωμιά που μας έδιδαν ήταν όλα μουχλιασμένα. Οταν πηγαίναμε στο φαγητό έπρεπε πρώτα να φάμεν ξύλο και κατόπιν τα νεροζούμια τους. Σκεφτήτε μας έδιδαν βραστόν ρόβι, που ταϊζουν τα πεζούνια. Από τους τούρκους αξιωματικούς είμαστε πάρα πολύ ευχαριστημένοι. Οταν οι τούρκοι στρατιώτες άνοιγαν τις πόρτες των κελλιών και μας κτυπούσαν, έτρεχαν οι αξιωματικοί και τους έδιωχναν".

ΗΛΙΑΣ ΠΑΡΑΚΕΥΑ από την Μια Μηλιά (Φ.24.10.74):

"Με συνέλαβαν οι τούρκοι στο χωριό μου στις 14 Αυγούστου και μεταφέρθηκα στα Αδανα. Μαρτύρησα στα χέρια τους. Με έβαζαν κάθε λίγο να φιλώ την ξιφολόγχη και με ανάγκασαν να φωνάζω ζήτω η Τουρκία. Μας κακοποιούσαν καθημερινά. Μας κτυπούσαν για ψύλλου πήδημα και σαν να μη έφθανε αυτό στο φαγητό μας βρίσκαμε ποντίκια, ξυλάκια και πέτρες".

ΑΝΔΡΕΑΣ ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΟΥΡΤΗΣ, 31 ετών, από τον Αγιο Αμβρόσιο Κερύνειας (Φ.24.10.74):

"Οταν με συνέλαβαν με ανέκριναν συνεχώς ζητώντας πληροφορίες.

"Πού είναι οι στρατιώτες" με ρωτούσαν. Και επεδή έλεγα πως δεν ξέρω κάποιος με κτύπησε πολλές φορές με την ξιφολόγχη. Υστερα ακολούθησε ξύλο τρομερό, σε σημείο που για να με συνεφέρουν μου έβαλαν ενέσεις, όταν με μετέφεραν αργότερα στο Σεράι.

Και όμως τα βασανιστήρια δεν σταμάτησαν. Οι τούρκοι έσβηναν τσιγάρα στα γυμνά μας πόδια και τρυπούσαν το κεφάλι μας με καρφίτσες".

ΜΙΧΑΛΑΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΥ, από το Αυγόρου, 26 χρόνων,, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΧΙΛΛΕΩΣ, από το Παλαίκυθρο, 27 και ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΡΗΣΤΟΥ από το Πέρα Χωρίο Νήσου, 25 (Φ.24.10.74):

Εφθασαν ξυπόλητοι στο Λήδρα Πάλας, όπου γινόταν η ανταλλαγη των αιχμαλώτων.

- Πόσον καιρό είσθε χωρίς παπούτσισα;

- Εδώ και δυο μήνες. Μας τα πήραν όταν μας συνέλαβαν.

- Δεν τους τα ζητήσατε;

- Βέβαια αντί όμως για παπούτσια μας έδιναν ξύλο".

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΑΓΓΕΛΗ από το Τριμίθι, έφεδρος στρατιώτης που συνελήφθη στο χωριό του (Φ.24.10.74):

"Μόλις μας περικύλωσαν άρχισαν να βάλλουν αδιάκριτα και σκότωσαν πέντε χωριανούς μας".

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΑΝΩΛΗ, από τον Τράχωνα, έφεδρος στρατιώτης. Συνελήφθη ενώ υπηρετούσε στα ακραία φυλάκια δίπλα στον Τράχωνα κάτω από τις διαταγές του λοχαγού Πάμπου Λόττα.

Αφηγήθηκε (Φ.29.10.1974):

"Μετά από μάχη 24 ωρών με συνέλαβαν οι τούρκοι στις 5 π.μ. της 22ας Ιουλίου. Μας περικύκλωσαν 200 αλεξιπτωτιστές και αναγκαστήκαμε να παραδοθούμε. Δεν είχαμε νεκρούς, αλλά μια γυναίκα σκοτώθηκε από έκρηξη χειροβομβίδας.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΜΠΟΥ, από τη Γύψου. Συνελήφθη από τους τούρκους ενω βρισκόταν στα περιβόλια του.

Αφηγήθηκε (Φ.29.10.1974):

"Τα τουρκικά αεροπλάνα έρριψαν φυλλάδια και μας καλούσαν να μείνουμε στο χωριό να μη φοβηθούμε διότι οι επιχειρήεις τους ήταν ειρηνευτικές. Πιστεύσαμε και κυκλοφορούσαμε στο χωριό ελεύθερα.

Οταν μπήκαν μέσα στο χωριό οι τούρκοι ακούσαμε πυροβολισμούς και είδαμε να σκοτώνουν εν ψυχρώ τον βοσκό Γιακουμή Καουρή και κάποιον άλλο που δεν θυμούμαι το όνομά του.

Μετά μας έβαλαν σε ένα φορτηγό αυτοκίνητο για να μας μεταφέρουν στη Λευκωσία. Στο δρόμο προς τη Λευκωσία άφησαν οκτώ χωριανούς μας στο Τζιάος. Είναι οι Ττόμης Ομπασιης, Δημήτρης Σύζυνος, Κυριάκος Λαπαθίτης, Πασχαλής Ν. Μοσφίλης, Φοίβος Καραγιάννης, Γιαννής Αδάμου, Γεώργιος Χριστοδούλου και ένας από τις Μάντρες.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΥ, από το Παλαιχώρι, στρατιώτης. Συνελήφθη στην Κερύνεια.

Αφηγήθηκε (Φ.29.10.1974):

"Μόλις έσπασε η γραμμή έγινε οπισθοχώρηση και ήλθαμε στη Λευκωσία όπου επανδρώσαμε φυλάκια στην Ομορφίτα. Με συνέλαβαν με κάποιον έφεδρο Παναγιώτη Προεστό από τη Λάπηθο και δεν γνωρίζω τι απέγινε. Αλλοι συνάδελφοι μου είπαν ότι ήταν βαρειά τραυματισμένος".