2071 15.7.1974: Ο Βάσος Λυσσαρίδης που ηγείται μιας μορφής ομάδων "πολιτοφυλακής", εν γνώσει του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, διαφεύγει στην πρσβεία της Συρίας. Το ΑΚΕΛ με έκκληση του καλεί τον Κυπριακό λαό σε ενότητα και αντίσταση εναντίον των πραξικοπηματιών

S-2071

15.7.1974: Ο ΒΑΣΟΣ ΛΥΣΣΑΡΙΔΗΣ ΠΟΥ ΗΓΕΙΤΑΙ ΜΙΑΣ ΜΟΡΦΗΣ ΟΜΑΔΩΝ "ΠΟΛΙΤΟΦΥΛΑΚΗΣ" ΕΝ ΓΝΩΣΕΙ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΔΙΑΦΕΥΓΕΙ ΣΤΗΝ ΠΡΕΣΒΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΡΙΑΣ. ΤΟ ΑΚΕΛ ΜΕ ΕΚΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΚΑΛΕΙ ΤΟΝ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΛΑΟ ΣΕ ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΣΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΩΝ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΙΩΝ

Ο πραξικοπηματίας Πρόεδρος Νίκος Σαμψών, κατά τη διάρκεια της δημοσιογραφικής του διάσκεψης στις 18 Ιουλίου 1974, ρωτήθηκε και για την τύχη του ΑΚΕΛ και της ΕΔΕΚ, όπως και για τους αρχηγούς και τα στελέχη τους και απάντησε ότι ο Βάσος Λυσσαρίδης, Πρόεδρος τνς ΕΔΕΚ, είχε καταφύγει σύμφωνα με πληροφορίες του σε ξένη πρεσβεία.

Για τους ηγέτες της Αριστεράς δεν γνώριζε πού είχαν καταφύγει αλλά εκεινο που γνώριζε ήταν ότι κανένας δεν είχε συλληφθεί.

Αργότερα γνώστηκε ότι ο επικεφαλής της Επαγρύπνησης του Κόμματος, ηγετικό στέλεχος του Κόμματος Γιάννης Κατσουρίδης πρόλαβε και κρύφθηκε στην πρεσβεία της Τσεχοσλοβακίας.

Για τον Βάσο Λυσσρίδη οι πληροφορίες ήταν απόλυτα ακριβείς. Πραγματικά είχε καταφύγει στην πρεσβεία της Συρίας αλλά μόνο για λίγο.

Στην ουσία ο Λυσσαρίδης κινείτο μεταξύ πολλών φιλικών του, όπως είπε πρεσβειών, ιδιαίτερα αραβικών.

Αλλά είχε και δικό του καταφύγιο, το οποίο δεν αποκάλυψε ποτέ, γιατί όπως είπε χαριτολογώντας δεν απέκλειε να το χρειαζόταν ξανά κι' έτσι δεν ήθελε με κανένα τρόπο να αποκαλύψει πού και πως κινείτο και πού κρυβόταν.

Ο Βάσος Λυσσαρίδης, είπε ότι ήταν το δεύτερο κανάλι μέσω του οποίου είχε σταλεί στον αντιπρόσωπο της Κύπρου στα Ηνωμένα Εθνη Ζήνωνα Ρωσσίδη, το μήνυμα του Προέδρου Μακαρίου για σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας για να συζητηθεί η κατάσταση στην Κύπρο μετά το πραξικόπημα. Το μήνυμα του Μακαρίου είχε σταλεί μέσω κάποιου φίλου του από τη συριακή πρεσβεία μέσω Δαμασκού, πρωτεύουσας της Συρίας.

Ο Πρόεδρος της ΕΔΕΚ ήταν επίσημα και εν γνώσει του Μακαρίου αναμιγμένος στη συγκρότηση φιλομακαριατικών ομάδων. Στην ουσία ήταν ο αρχηγός των ομάδων αυτών που ανέρχονταν σε μερικές εκατοντάδες άνδρες και που είχαν εξοπλισθεί εν γνώσει τόσο της Κυβέρνησης όσο και του Προέδρου Μακαρίου προσωπικά και οι οποίες αποτελούσαν το αντίβαρο στην ΕΟΚΑ Β.

Ο ίδιος ο Βάσος Λυσσαρίδης δήλωσε ότι τα όπλα με τα οποία είχεν εξοπλίσει τις ομάδες του τα κατείχε νόμιμα και τα εισήγαγε ο ίδιος ή του δόθηκαν από την κυβέρνηση βάσει καταλόγων που είχαν στα χέρια τους οι αρχές ασφαλείας.

Καμμιά προσπάθεια δεν έκαμε να αποκρύψει το γεγονός αυτό ο Βάσος Λυσσαρίδης. Το θεωρούσε μάλιστα τιμή του γιατί είχε βοηθήσει με τις ομαδες του, στο Καϊμακλί και αλλού, όσο μπορούσε στην αντιμετώπιση των πραξικοπηματιών.

Για το θέμα η εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ έγραφε στις 19 Ιουνίου 1979:

"Τώρα κατηγορούν τον Μακάριο (η ηγεσία του ΑΚΕΛ) γιατί έδωσε όπλα στο Λυσσαρίδη για να αντιμετωπισθεί το πραξικόπημα του 1974, όπλα που παραδόθηκαν στην παρουσία του Γενικού Γραμματέα του ΑΚΕΛ και δεν ζήτησε καμμιά συμμετοχή".

Οι ομάδες που είχε στη διάθεση του ο Βάσος Λυσσαρίδης δεν κινητοποιήθηκαν από την πρώτη στιγμή, όπως προγραμματιζόταν και αυτό οφειλόταν στην ώρα που εκδηλώθηκε το πραξικόπημα.

Οι πραξικοπηματίες επιλέγοντας την 8.20 πρωϊνή για να κινηθούν προε το προεδρικό "έπιασαν κυριολεκτικά στον ύπνο" όλους τους υποστηρικτές της Κυβέρνησης και τα σώματα ασφαλείας γιατί οι περισσότεροι ξενυκτούσαν όλο το βράδυ για να προλάβουν κάποια κίνηση των στρατιωτικών, παρακολουθώντας ύποπτα σημεία και στρατόπεδα, και τα πρωινά κοιμούνταν για να είναι έτοιμοι για την επόμενη νύκτα.

Ομως οι πραξικοπηματίες κινήθηκαν τις πρωινές ώρες για δυο λόγους: Πρώτο για να είναι σίγουροι ότι ο Πρόεδρος Μακάριος βρισκόταν στο Προεδρικό Μέγαρο και δεύτερο για να γνωρίζει όλος ο κόσμος προφανώς, από την αρχή ότι το έκαμαν οι Ελληνες αξιωματικοί και η ΕΛΔΥΚ με συνεργάτες τους, κατά δεύτερο μέρος, στην Κύπρο.

Η κινητοποίηση των Λυσσαριδικών ομάδων καθυστέρησε για λίγο, αλλά παρά τις δυσκολίες πολλοί έσπευσαν κυρίως προς την Ιερά Αρχιεπισκοπή και σε άλλα σημεία.

Στο Καϊμακλί όπου είχαν κάποια μεγαλύτερη ευκινησία, μια και τα τανκς είχαν πρώτα στόχους κεντρικά σημεία της πρωτεύουσας, κατόρθωσαν να διενεργήσουν πραγματική αντίσταση που συνεχίστηκε για μερικές ημέρες μετά τη εκδήλωση του πραξικοπήματος.

Ο Βάσος Λυσσαρίδης ήταν προσωπικός γιατρός του Προέδρου Μακαρίου και χρησιμοποιούσε το κωδικοποιημένο σύνθημα "Μεσόγειος". Στη διάθεση του είχε ασύρματο με τον οποίο έμπαινε στη συχνότητα των αρχών ασφαλείας και έπαιρνε ή έστελλε μηνύματα και πληροφορίες. Ηταν δηλαδή αρχηγός ενός είδους πολιτοφυλακής.

Το πραξικόπημα βρήκε το Βάσο Λυσσαρίδη στο σπίτι του που ήταν πίσω από το Προεδρικό Μέγαρο. Στο σπίτι του βρισκόταν επίσης ο Μάριος Τεμβριώτης της νεολαίας της ΕΔΕΚ και δυο αστυνομικοί φρουροί του. Η σύζυγος του Βαρβάρα απουσίαζε στον Πρόδρομο και σαν άρχισε η μάχη του Προεδρικού οι Λυσσαρίδης και οι φρουροί του πήραν τα όπλα και περίμεναν την άφιξη των αρμάτων.

Ενώ περίμεναν νομίζοντας μάλιστα ότι βάλλονταν, μια και οι σφαίρες έπεφταν γύρω τους, αντελήφθησαν ένα διπλωματικό αυτοκίνητο που πλησίαζε προς το σπίτι του Λυσσαρίδη. Ηταν ένας σύρος δπλωμάτης φίλος του, που έτρεξε σε βοήθεια του. Δεν μπόρεοσε όμως να πλησιάσει το σπίτι και απομακρύνθηκε.

Ενώ η ώρα περνούσε ξεθάρρεψαν και σαν έφθασε κάποιος γείτονας και πληροφόρησε τον Λυσσαρίδη ότι τα άρματα κατευθύνονταν προς το Προεδρικό από την άλλη πλευρά, μπήκε στο αυτοκίνητο με τους φρουρούς του και τον Μάριο Τεμβριώτη και ξεκίνησαν για το καταφύγιο τους που είχαν προγραμματίσει για μια τέτοια περίπτωση.

Στο δρόμο όμως, όπως αφηγήθηκε ο ίδιος στον Παναγιώτη Παπαδημήτρη, η ατυχία κυνηγούσε τον Λυσσαρίδη. Μόλις έφθασε στη λεωφόρο Γρίβα- Διγενή, παρά τη διαταύρωση που οδηγούσε στο Προεδρικό Μέγαρο, η μηχανή του αυτοκινήτου έσβησε. Δεν είχε βενζίνη. Εκείνη τη στιγμή περνούσαν πολίτες που παρακολουθούσαν τη σκηνή και, έτρεξαν γύρω από το σταματημένο αυτοκίνητο του, κάλυψαν τον Λυσσαρίδη με τα σώματα τους για να μη τον δουν οι στρατιώτες καλώντας τον να κρυφθεί.

Ενας από αυτούς του πρόσφερε μάλιστα το αυτοκίνητο του και ο Λυσσαρίδης κατευθύνθηκε προς το καταφύγιο του όπου έστησε και πρόχειρο ραδιοφωνικό πομπό.

Αλλά και εδώ, όπως είπε, η ατυχία τους κυνηγούσε. Ο μικρός πομπός που χρησιμοποιούσαν για τον ένα ή τον άλλο λόγο δεν ακουόταν όσο και αν προσπάθησαν.

Ενώ βρισκόταν στο "κρησφύγετο" του ο Λυσσαρίδης είχε ακούσει στον ασύρματο του τη φωνή του Μακαρίου και την παράκληση του και τις οδηγίες που έδινε στην Ιερά Αρχιεπισκοπή και στους άλλους που τον άκουαν να ειδοποιηθεί με κάθε τρόπο ο Ζήνων Ρωσσίδης στα Ηνωμένα Εθνη για σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας. Και ειδοποίησε το φίλο του στη συριακή πρεσβεία. Αυτός προσπάθησε να μιλήσει με τον Μακάριο και καλούσε από το συνθηματικό του "Μεσόγειος" αλλά ενω άκουε τον Μακάριο με το συνθηματικό "Ακρόπολις" εκείνος δεν άκουε τον Λυσσαρίδη όσο και αν φώναζε.

Στις ομάδες Λυσσαρίδη δεν συμμετείχαν μόνο άνδρες της ΕΔΕΚ, αλλά πολλοί άλλοι υποστηρικτές του Μακαρίου ανάμεσα στους οποίους και αρκετοί αριστεροί, κυρίως νέοι, οι οποίοι πρόσφεραν πολλά σ' αυτή την αντίσταση.

Επίσημα η Κυβέρνηση Μακαρίου δεν είχε δώσει όπλα στα μέλη του ΑΚΕΛ. Αυτό είχε αναφέρει μετά το πραξικόπημα κατηγορηματικά ο Γενικός Γραμματέας του ΑΚΕΛ Εζεκίας Παπαϊωάννου.

Ομως το ΑΚΕΛ πίεζε τον Μακάριο να πάρει μέτρα εναντίον της παρανομίας της ΕΟΚΑ Β και η ηγεσία του επίσημα είχε θέσει στη διάθεση του Μακαρίου το έμψυχο υλικό του Κόμματος. Οταν μάλιστα ο Πρόεδρος Μακάριος είπε στην ηγεσία του ΑΚΕΛ ότι θα εκμεταλλευόταν αυτό το έμψυχο υλικό, ο Παπαϊωάννου τον πληροφόρησε, όπως αποκάλυψε ο ίδιος αργότερα σε δημόσια ομιλία του, ότι είχε θεσει στη διάθεση της Κυβέρνησης 1000 άνδρες χωρισμένους σε ομάδες σε όλη την Κύπρο.

Ο Μακάριος όμως δεν έκαμε ποτέ χρήση αυτών των ανδρών προφανώς για να μη κατηγορηθεί ότι εξόπλιζε τους κομμουνιστές. Είχε ήδη δεχθεί τόσες κατηγορίες ότι στηριζόταν στη δύναμη των κομμουνιστών, ότι δεν τους καταδίωκε κυρίως από την αντιπολίτευση αλλά και τη δεξιά ευρύτερα.

Παράλληλα από τις Ηνωμένες Πολιτείες έφθαναν φωνές που τον παρομοίαζαν με "Κάστρο της Μεσογείου" και γι' αυτό ο Μακάριος ήταν πολύ προεσκτικός στον εξοπλισμό ή την εκμετάλλευση του έμψυχου υλικού του ΑΚΕΛ.

Στις 15 Ιουλίου η Κεντρική Επιτροπή του ΑΚΕΛ, σύμφωνα με το Κόμμα, κυκλοφόρησε στη Λευκωσία έκκληση προς τον Κυπριακό λαό με την οποία τον καλούσε σε αντίσταση στους πραξικοπηματίες.

Αναφερόταν στην έκκληση του ΑΚΕΛ:

"Πατριωτικέ Κυπριακέ Λαέ,

Το φασιστικό καθεστώς των Αθηνών επενέβη ανοικτά στα εσωτερικά της Κύπρου με τις ένοπλες του δυνάμεις για την ανατροπή της νόμιμης δημοκρατικής Κυβέρνησης του Προέδρου Μακαρίου και την επιβολή μιας Κυβέρνησης ανδρικέλλων.

Αφού συγκέντρωσαν υπεροπλία με τανκς και τεθωρακισμένα στη Λευκωσία, κατέλαβαν το Προεδρικό, την Αρχιεπισκοπή, τον Ραδιοσταθμό, το Τηλεγραφείο και άλλα κυβερνητικά ιδρύματα με πολλές απώλειες.

Ωστόσο απότυχαν να συλλάβουν ή να σκοτώσουν τον πρόεδρο Μακάριο και την πολιτική ηγεσία. Ο Μακάριος βρίσκεται σώος στην Πάφο και μετέδωσε ήδη διάγγελμα του από τον ραδισταθμό της "Ελεύθερης Κύπρου".

Οι νόμιμες δυνάμες της Δημοκρατίας ελέγχουν την Πάφο, τη Λεμεσό και άλλες βασικές περιοχές της Κύπρου. Το φασιστικό πραξικόπημα συναντά την ένοπλη αντίσταση των νομιμοφρόνων δυάμεων και του λαού. Απόδειξη ότι δεν ελέγχει την κατάσταση είναι και οι απανωτές διαταγές των πραξικοπηματιών να παραμείνει ο λαός στα σπίτια του.

Μην εμπιστεύεστε τον ραδιοσταθμό που βρίσκεται στα χέρια των πραξικοπηματιών. Απόδειξη ότι ψεύδεται είναι και η ανακοίνωση του ότι ο Μακάριος είναι νεκρός. Παρακολουθείτε τον ραδιοσταθμό "Ελεύθερη Κύπρος".

Το ΑΚΕΛ καταδικάζει μ' όλη τη δύναμη της ψυχής του το ξενοκίνητο φασισιστικό πραξικόπημα στην Κύπρο και καλεί τον λαό σε συσπείρωση και αντίσταση γύρω από τον αιρετό Πρόεδρο της Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπο Μακάριο.

Η μεγάλη φίλη του Κυπριακού λαού, η Σοβιετική Ενωση, και όλες οι δημοκρατικές δυνάμεις στον κόσμο, τάσσονται ενεργά παρά το πλευρό του αγωνιζομένου για τη λευτεριά του κυπριακού λαού και της νόμιμης δημοκρατικής Κυβέρνησης του προέδρου Μακαρίου. Οι πραξικοπηματίες θα αποτύχουν. Ο φασισμός δεν θα περάσει. Ο Κυπριακός λαός θα νικήσει.

Ζήτω ο αδούλωτος κυπριακός λαος και ο νόμιμος Πρόεδρος του Αρχιεπίκοπος Μακάριος,

Ζήτω η ενότητα του κυπριακού λαού,

Ζήτω η Κυπρος,

Κάτω οι ξενοκίνητοι πραξικοπηματίες".

Τέλος ο Πρόεδρος του Ενιαίου Κόμματος Γλαύκος Κληρίδης δεν αντιμετώπισε κανένα πρόβλημα κατά το πραξικόπημα. Βρισκόταν στο σπίτι του στην οδό Μετοχίου έχοντας πρόβλημα με τη σπονδυλική του στήλη και φορούσε ειδικό "κολάρο".

Εκεί τον βρήκαν οι πραξικοπηματίες αργότερα σαν αποφάσισαν ότι έπρεπε να παραδώσουν την εξουσία στους πολιτικούς μετά την κατάρρευση της Κύπρου από την τουρκική εισβολή.