15.7.1974: (Ωρα 8.20 π.μ.): Τα άρματα κυλούν στους δρόμους της Λευκωσίας δίνοντας το σύνθημα της έναρξης του πραξικοπήματος εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου

S-2045

15.7.1974: (Ωρα 8.20 Π.Μ.): ΤΑ ΑΡΜΑΤΑ ΚΥΛΟΥΝ ΣΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΔΙΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΣYNΘΗΜΑ ΤΗΣ ΕΝΑΡΞΗΣ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ. ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΤΟ ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ, ΤΟ ΑΡΧΗΓΕΙΟ ΤΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΦΕΔΡΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ, Η ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗ, ΤΟ ΜΕΤΟΧΙΟ ΚΥΚΚΟΥ ΤΟ ΡΙΚ ΚΑΙ Η ΣΥΤΑ (ΑΤΗΚ). (ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΙΚΟΥ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ).

Στις 15 Ιουλίου 1974, στις 8.20 το πρωί τα άρματα της Εθνικής Φρουράς, που στελεχωνόταν από Ελλαδίτες αξιωματικούς και της Ελληνικής Δύναμης Κύπρου (ΕΛΔΥΚ), που βρισκόταν στην Κύπρο από το 1960 με βάση τις συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου της 19ης Φεβρουαρίου 1959, με τις οποίες ανακηρύχθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία, κύλησαν στους δρόμους της Λευκωσίας. Στόχος η ανατροπή της νόμιμης Κυβέρνησης του Προέδρου Μακαρίου.

Τα άρματα κατευθύνθηκαν προς το Προεδρικό Μέγαρο και από μακρυά άρχισαν να το κανονιοβολούν.

Αλλες δυνάμεις κινήθηκαν προς το Ραδιοφωνικό Ιδρυμα Κύπρου (ΡΙΚ), την Αρχή Τηλεπικοινωνιών (ΣΥΤΑ ή ΑΤΗΚ), τα αρχηγεία της Αστυνομίας και του Εφεδρικού Σώματος, την Αρχιεπισκοπή και το Μετόχιο Κύκκου.

Πριν καλά, καλά αντιληφθεί ο κυπριακός λαός τι συνέβαινε το ραδιόφωνο του ΡΙΚ σίγησε και άρχισε αμέσως να μεταδίδει:

"... Η Εθνική Φρουρά επενέβη για να σώσει την κατάσταση...

"...Ο Μακάριος είναι ήδη νεκρός".

Οι πραξικοπηματίες δεν έκαμαν καμιά προσπάθεια για να αποκρύψουν την ταυτότητά τους.

Αντίθετα, ενώ είχαν την ευκαιρία να δράσουν εναντίον του Προέδρου Μακαρίου, όπως όλοι οι συνωμότες, στη διάρκεια της νύκτας, δεν το έκαμαν.

Ακόμα δεν κινήθηκαν μισή ώρα προηγουμένως, το πρωϊ της 15ης Ιουλίου 1974, που εκδηλώθηκε το πραξικόπημα, καθώς ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος περνούσε με το αυτοκίνητο του έξω από το στρατόπεδο των αρμάτων της Κοκκινοτριμιθιάς, απ' όπου ξεκίνησαν τα άρματα, έχοντας για φρουρά του μόνο μερικούς άνδρες που τον συνόδευαν.

Η κινητοποίηση τους αργότερα και ο φανερός τρόπος με τον οποίο έδρασαν και μάλιστα κατά τη διάρκεια της ημέρας, έδειχνε καθαρά ότι οι ελλαδίτες αξιωματικοί και η χούντα γενικότερα της Ελλάδας ήθελαν να γίνει γνωστό από την αρχή ότι το κίνημα ήταν έργο τους, με τα εδώ εκτελεστικά όργανα τους, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων: Τους αμούστακτους κυπρίους στρατιώτες που τους είχαν εμπιστευθεί οι γονείς τους, για να υπηρετήσουν την πατρίδα τους και τώρα τους έστρεφαν εναντίον της και αρκετά στελέχη της παράνομης οργάνωσης ΕΟΚΑ Βήτα που πολεμούσε τα τελευταία χρόνια εναντίον του Προέδρου Μακαρίου και διαύρωνε το κράτος συνεχώς.

Οι χουντικοί και τα μέλη της ΕΟΚΑ Βήτα είχαν διακλαδωθεί σε όλα τα πόστα και παρακολουθούσαν τα πάντα-στο στρατό, την Αστυνομία και τις άλλες δυνάμεις ασφαλείας όπως ήταν το Εφεδρικό Σώμα της Αστυνομίας, που είχε συστήσει η Κυβέρνηση για αντιμετώπιση βασικά της ΕΟΚΑ Βήτα. Ακόμα και στην Προεδρική Φρουρά είχαν δημιουργήσει πυρήνες που υπολογίζονταν, σύμφωνα με συνεργάτες του Προέδρου Μακαρίου, στο δέκα τοις εκατό της δύναμης.

Το πραξικόπημα ήταν το ένα σκέλος του δίδυμου εγκλήματος, (πραξικόπημα-εισβολή), όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων. Λίγες μέρες προηγουμένως ο Πρόεδρος Μακάριος είχε στείλει επιστολή στον Πρόεδρο της χούντας στην Ελλάδα, Στρατηγό Γκιζίκη και κατάγγελλε τις ενέργειες των Ελλαδιτών αξιωματικών και ζητούσε την ανάκληση τους.

Η απάντηση της χούντας των Αθηνών ήλθε στις 15 Ιουλίου. Κι' ήταν το πραξικόπημα.

Ας δούμε χρονολογικά τα γεγονότα (Δεύτερο μέρος του χρονικού για το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή):

15 ΙΟΥΛΙΟΥ, Λευκωσία: Παρά την κρισιμότητα της κατάστασης ο Πρόεδρος Μακάριος δεν ακυρώνει κανένα από τα ραντεβού του τη Δευτέρα 15 Ιουλίου. Αντίθετα προγραμματίζει πολλά την ημέρα αυτή- όπως πάντα. Στο σημειωματάριο του Χάρη Βωβίδη, διευθυντή του Προεδρικού Γραφείου είναι σημειωμένοι πολλοί επισκέπτες.

Ωρα 07.15 το πρωϊ: Ο Μακάριος βρίσκεται στο δρόμο για τη Λευκωσία. Πάνω από το αυτοκίνητο του υπερίπταται, με ελικόπτερο, ελέγχοντας το δρόμο ο Λοχαγός του Εφεδρικού Σώματος Βαρναβίδης για εντοπισμό τυχόν ύποπτων κινήσεων τόσο κοντά στο στρατόπεδο των τεθωρακισμένων στην Κοκκινομιθιά όσο και στην ΕΛΔΥΚ (κοντά στο αεροδρόμιο) από όπου θα περάσει η αυτοκινητοπομπή που συνοδεύει τον Πρόεδρο. Ολα είναι φυσιολογικά.

Ωρα 7.30 το πρωϊ: Ο Μακάριος βρίσκεται στο Γραφείο του και ο διευθυντής του Γραφείου του Χάρης Βωβίδης τον ενημερώνει. Στις 8 θα δεχθεί μια ομάδα από κατηχητόπαιδα του Καϊρου που βρίσκονται στην Κύπρο με πρόσκληση δική του. Αργότερα θα δεχθεί τον Υπουργό Υγείας Χρήστο Βάκη για να συζητήσουν για ένα νομοσχέδιο και αν του απομείνει καιρός θα δει άλλους επισκέπτες- δυο γυναίκες που βρίσκονται στο Προεδρικό για να του ζητήσουν κάποια χάρη για τα παιδιά τους.

Υπολογίζει ότι τα νέα από την Ελλάδα θα αργήσουν να έλθουν μια και η σύσκεψη που είχε συγκαλέσει ο Γκιζίκης θα γίνει αργά το πρωϊ.

Ετσι έχει χρόνο να δει τους επισκέπτες του. Επίσης αργότερα θα δεχθεί το μεγαλοεπιχειρηματία Κωνσταντίνο Μαγγλή που του έχει διαμηνύσει ότι έχει φέρει μήνυμα από τον Ευάγγελο Αβέρωφ ότι η χούντα θα προχωρήσει για να τον ανατρέψει.

Ο ήλιος έχει βγει για καλά. Η ώρα που γίνονταν συνήθως τα πραξικοπήματα έχει περάσει. Εξ άλλου στο δρόμο από το Τρόοδος μέχρι τη Λευκωσία δεν είχε παρατηρηθεί καμιά ύποπτη κίνηση. Ούτε ο Λοχαγός του Εφεδρικού Σώματος Βαρνανίδης που πετούσε με αεροπλάνο της Αερολέσχης πάνω από όλη τη διαδρομή μέχρι τη Λευκωσία είχε εντοπίσει ύποπτες κινήσεις τόσο στην ΕΛΔΥΚ όσο και στο στρατόπεδο των τεθωρακισμένων στην Κοκκινοτριμιθιά.

Με την άφιξη του Μακαρίου στο Προεδρικό Μέγαρο οι άνδρες της Φρουράς του αποσύρονται για να ξεκουρασθούν μέχρι το βράδυ. Το ίδιο κάμνουν και οι άλλοι άνδρες του Εφεδρικού Σώματος που εδρεύει κοντά στο Αρχηγείο της Εθνικής Φρουράς και οι οποίοι παρακολουθούσαν τα διάφορα στρατόπεδα της Εθνικής Φρουράς όλο το βράδυ. Τερματισμός του συναγερμού δίνεται επίσης και στους ένοπλους πολίτες που φύλαγαν σκοπιές σε διάφορα σημεία για να επέμβουν αν χρειαζόταν.

Στο Προεδρικό Μέγαρο μένουν μόνο οι απαραίτητοι άνδρες ασφαλείας. Μόνο δέκα πρόσωπα. Μεταξύ αυτών και ο υπασπιστής του Μακαρίου Νίκος Θρασυβούλου, ο ανεψιός του Μακαρίου Ανδρέας Νεοφύτου, Λοχαγός του Κυπριακού Στρατού που είναι αποσπασμένος στην Προεδρική Φρουρά και ο Ανδρέας Ποταμάρης, Υπαστυνόμος, αξιωματούχος της Προεδρικής Φρουράς.

Ωρα 07.40 το πρωϊ: Ο Μακάριος δέχεται στο γραφείο του τον Υφυπουργό Πάτροκλο Σταύρου, ο οποίος τον ενημερώνει όπως κάθε μέρα για τα τρέχοντα θέματα και σε λίγο δέχεται το Γενικό Εισαγγελέα της Δημοκρατίας Κρίτωνα Τορναρίτη.

Ωρα 08.00 το πρωϊ: Ο Γενικός Εισαγγελέας αποχωρεί και ο Μακάριος κατευθύνεται στη μεγάλη αίθουσα υποδοχής του Προεδρικού. Εκεί τον αναμένουν 30 κατηχητόπαιδα από το Κάϊρο. Τα είχε προσκαλέσει ο ίδιος στην Κύπρο. Και τα παιδιά θέλουν να τον ευχαριστήσουν για την πρόσκληση και για τη φιλοξενία που τους προσφέρει.

Τα παιδιά συνοδεύει ο καθηγητής τους κ. Βαλάς, ο Κύπριος Διάκονος Πέτρος Παπαπέτρου, από το Συγχαρί, που υπηρετεί στην Αλεξάνδρεια και η αδελφή του Διακόνου Νίκη.

Ο Πρόεδρος Μακάριος παρουσιάζεται στα παιδιά εύχαρις. Ανταλλάζει μαζί τους μερικές φιλοφρονήσεις μέχρι να του ασπασθούν όλα το χέρι του και στη συνέχεια ένα από αυτά βγάζει από την τσέπη του ένα χαρτάκι κι αρχίζει να προσφωνεί το Μακαριώτατο:

"Εμείς τα παιδιά του Καϊρου", λέει με σιγανή αλλά σταθερή φωνή, "θέλουμε να σας ευχαριστήσουμε για τη φιλοξενία που μας επιφυλάξετε στην Κύπρο..."

Αυτή τη στιγμή μια ριπή αυτομάτου όπλου διασχίζει την ατμόσφαιρα. Ο νεαρός κομπιάζει κι' αφού κοιτάζει δεξιά, αριστερά, ανήσυχος, σταματά. Ανήσυχα κοιτάζουν και οι άλλοι το Μακαριώτατο.

Ο Πρόεδρος Μακάριος προσπαθεί να χαμογελάσει και να διασκεδάσει τους φόβους των μικρών φιλοξενουμένων του. Και με ένα κάπως προσποιητό χαμόγελο στρέφεται προς το νέο του λέει:

- Δεν είναι τίποτα, συνέχισε παιδί μου.

Ο νέος αρχίζει από την αρχή. Αλλά η φωνή του δεν ακούεται αυτή τη φορά. Οι ριπές των αυτομάτων πληθύνονται συνεχώς και το χειρότερο τώρα ακούονται πιο κοντά.

Ο Μακάριος στρέφει το ερωτηματικό του βλέμμα προς τον Υφυπουργό Πάτροκλο Σταύρο που στέκεται δίπλα του.

- Ναι, Μακαριώτατε, είναι πυροβολισμοί, ψελλίζει.

Ο Πάτροκλος Σταύρου πλησιάζει περισσότερο το Μακάριο κι' αυτός του λέει χαμηλόφωνα για να μη ανησυχήσουν οι νέοι που βρίσκονται απέναντι του:

- Τηλεφώνησε στην Αστυνομία και στο Εφεδρικό και πες τους να στείλουν ενισχύσεις.

Ο Πάτροκλος Σταύρου φεύγει σχεδόν τρέχοντας προς το τηλέφωνο. Οσο όμως και αν προσπαθεί δεν τα καταφέρνει να επικοινωνήσει. Τα τηλέφωνα είναι ήδη νεκρά. Επιστρέφει πιο ανήσυχος τώρα στη μεγάλη σάλα και πληροφορεί σχετικά το Μακάριο.

Στο μεταξύ όμως το κακό γενικεύεται. Οι άνδρες της Προεδρικής Φρουράς έχουν επισημάνει άρματα στην είσοδο του Προεδρικού Μεγάρου και ομάδες στρατιωτών να κατευθύνονται πυροβολώντας προς το Μέγαρο. Και ανταποδίδουν τα πυρά.

Ο υπασπιστής του Νίκος Θρασυβούλου ορμά σαν σίφουνας μέσα στη μεγάλη σάλα που βρίσκεται ο Πρόεδρος Μακάριος και του αναγγέλλει την εμφάνιση των αρμάτων. Το ίδιο κάμνει και ο ανεψιός του Μακαρίου Ανδρέας Νεοφύτου.

Στο μεταξύ ο Πάτροκλος Σταύρου προσπαθεί μάταια να επικοινωνήσει με το Ραδιοφωνικό Ιδρυμα Κύπρου. Το τηλέφωνο κτυπά αλλά δεν υπάρχει απάντηση. Το τηλέφωνο του ΡΙΚ έχει κώδικα 22, όπως και το τηλέφωνο του Γενικού Επιτελείου της Εθνικής Φρουράς κι' έτσι είναι δύσκολο να αποχωρισθεί από τα άλλα. Ομως δεν υπάρχει απάντηση.

Πρόθεση του Μακαρίου είναι να απευθύνει αμέσως διάγγελμα προς τον Κυπριακό λαό. Δεν έχει γνώση της έκτασης που είχε πάρει το κίνημα του στρατού όπως υπολογίζει. Και δεν γνωρίζει ότι ήδη και ο Ραδιοσταθμός έχει καταλήφθεί και οι αξιωματικοί έχουν απαγορεύσει στους υπαλλήλους να απαντούν στα τηλέφωνα.

Οι εκρήξεις και οι σφαίρες προκαλούν πανδαιμόνιο γύρω από το Προεδρικό Μέγαρο.

Ο Νίκος Θρασυβούλου ενημερώνει στα γρήγορα το Μακάριο, που τώρα πια δεν έχει καμιά αμφιβολία ότι η Εθνική Φρουρά οργανώνει εναντίον του πραξικόπημα.

Ο Μακάριος και τα κατηχητόπαιδα, όπως και όλα τα μέλη του προσωπικού της Προεδρίας μετακινούνται σε εσωτερικό δωμάτιο για να προφυλαχθούν. Ολοι όμως όσοι βρίσκονται δίπλα στο Μακάριο κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα. Ανησυχούν για την τύχη τους. Αλλά πιο πολύ για την τύχη του Προέδρου. Ετσι αρχίζουν ένας, ένας να τον προτρέπουν να προσπαθήσει να απομακρυνθεί όσο είναι ακόμα καιρός.

- Αν μείνετε, εκατό τοις εκατό θα σας πιάσουν και θα σας σκοτώσουν. Αν φύγετε, έχετε τουλάχιστον ένα τοις εκατό να σωθείτε, και πρέπει, του λέει ο Πάτροκλος Σταύρου που τον προτρέπει συνεχώς να φύγει.

Ο Νίκος Θρασυβούλου και οι άλλοι μιλούν κάπως πιο έντονα, απ' ότι συνήθιζαν μέχρι τώρα στον Πρόεδρο Μακάριο. Πάντοτε του μιλούσαν με σεβασμό. Ποτέ δεν είχαν υψώσει τον τόνο της φωνής τους σαν απευθύνονταν προς αυτόν. Αλλά τη στιγμή αυτή δεν υπάρχει ούτε χρόνος ούτε άλλα περιθώρια για αβρότητες. Πρέπει ο Μακάριος να πιεσθεί και να πεισθεί να φύγει για να σωθεί. Και όπως καθυστερεί υπάρχει κίνδυνος να πιαστεί μέσα τον κλοιό των αρμάτων της Εθνικής Φρουράς.

Γι' αυτό όλοι του μιλούν με κάπως έντονο ύφος και δυνατά για να τον κάμουν να συνειδητοποιήσει τον κίνδυνο που διατρέχει και να τον πείσουν να απομακρυνθεί μια και ο ίδιος φαίνεται να ανησυχεί περισσότερο για τα Ελληνόπουλλα της Αιγύπτου παρά για τον εαυτό του.

Σαν ο Πάτροκλος Σταύρου και οι άλλοι τον διαβεβαιώνουν ότι θα μείνουν αυτοί μαζί με τα παιδιά και ότι δεν κινδυνεύουν, γιατί δεν είναι αυτά ο στόχος των κινηματιών, παρά μόνο ο ίδιος, δέχεται να ακολουθήσει τις προτροπές τους και να εγκαταλείψει το Προεδρικό.

Ωρα 08.30 το πρωί:

- Εχουν ήδη περάσει σχεδόν δέκα λεπτά από την εκδήλωση του πραξικοπήματος και την εμφάνιση των αρμάτων και έξω οι άνδρες της Προεδρικής Φρουράς μάχονται απεγνωσμένα για να μη επιτρέψουν την προέλαση τόσο των αρμάτων όσο και των λοκατζήδων που βρίσκονται τόσο κοντά τους ώστε να μπορούν να ξεχωρίζουν, με γυμνό μάτι, τα πράσινα τους μπερέ.

Ο Μακάριος στρέφει το βλέμμα του προς την ομάδα των νέων, τους απαιχαιρετά και κατευθύνεται προς το γραφείο του. Αφήνει εκεί το καλυμμάχι του και το επανωκαλύμμαυχό του, μένει μόνο με το αττερί κι' ετοιμάζεται για την έξοδο.

Ο Χρήστος Βάκης, παρακολουθεί κάθε κίνηση του Μακαρίου. Αργότερα θα αφηγηθεί:

Ο Εθνάρχης κοίταξε προς το γραφείο του και πλησίασε την εικόνα του Χριστού που ήταν κρεμασμένη σε μια γωνιά. Εβγαλε τα άλλα εκκλησιαστικά του εγκόλπια (άφησε μόνο ένα σταυρό) έβγαλε το καλυμμάχι, γονάτισε, προσευχήθηκε, σηκώθηκε και φόρεσε ξανά το καλυμμαύχι. Ολα αυτά τα έκαμε με απόλυτη ηρεμία- σαν να βρισκόταν εκείνη τη στιγμή σε εκκλησία και τίποτε δεν συνέβαινε γύρω του. Κι όμως έξω οι εκρήξεις των βλημάτων και οι σφαίρες που κτυπούσαν παντού δημιουργούσαν κόλαση μαζί με τις φωνές του προσωπικού του Προεδρικού και των αιγυπτιόπουλων καθώς ήδη καιγόταν το Προεδρικό. Υστερα ξανάρριξε ακόμα μια δραματική ματιά γύρω του, στο γραφείο και στους ανθρώπους και χωρίς να πει τίποτε έφυγε.

Ο Νίκος Θρασυβούλου, ο Ανδρέας Νεοφύτου και ο Ανδρέας Ποταμάρης βρίσκονταν κοντά του. Από αυτή τη στιγμή η τύχη του Μακαρίου εξαρτάτο από αυτούς τους τρεις άνδρες και από τον τρόπο που θα δρολυσαν. Τον οδηγούν στο πίσω μέρος του γραφείου του. Εκεί υπάρχει μια πόρτα-παράθυρο της οποίας το σχέδιο είναι παρόμοιο με τα υπόλοιπα παράθυρα. Από την πόρτα μπορεί να περάσει ένας άνδρας με μια δρασκελιά.

Οι βρεττανοί που ανήγειραν το κτίριο ίσως να είχαν ετοιμάσει αυτή την πόρτα σαν έξοδο διαφυγής για τον τότε Κυβερνήτη της Κύπρου.

Κανένας δεν υποψιάζεται ότι εκεί υπάρχει αυτή η πόρτα-παράθυρο, από την οποία μπορεί να βγει ελεύθερα ένας άνδρας, ακόμα και στην ηλικία και το μπόϊ του Μακαρίου.

Η πόρτα βρίσκεται στο νοτιοδυτικό μέρος του Προεδρικού που οδηγεί προς τον κήπο και την κοίτη του ποταμού Πεδιαίου που περνά μέσα από τον περιτριγυρισμένο χώρο του Προεδρικού Μεγάρου.

Οι τρεις άνδρες σχηματίζουν αμέσως κλοιό ασφαλείας γύρω από το Μακάριο κι' αφού κατεβαίνουν μερικά σκαλιά φθάνουν στην κοίτη του ποταμού. Εδώ είναι ασφαλείς από τις σφαίρες και τα άρματα που εισήλθαν στο χώρο του Προεδρικού από την ανατολική είσοδο.

Το σχέδιο των πραξικοπηματιών προβλέπει όπως το Προεδρικό κυκλωθεί και από δυτικά από άλλα άρματα που θα έλθουν από το Μετόχιο Κύκκου. Αλλά εκεί συναντούν την αντίσταση ενός Λόχου του Εφεδρικού Σώματος, του οποίου ηγείται ο Λοχαγός της Εθνικής Φρουράς Τάκης Τσαγγάρης, αποσπασμένος στο Εφεδρικό Σώμα της Αστυνομίας.

Ο Τάκης Τσαγγάρης ήταν υπεύθυνος για την ασφάλεια της διαδρομής του Μακαρίου από το Τρόοδος μέχρι το Προεδρικό Μέγαρο και βρισκόταν σε συνεχή επαφή με το συνάδελφο του Βαρναβίδη που κάλυπτε τη διαδρομή από τον αέρα με ένα μικρό αεροπλάνο της Αερολέσχης.

Σαν ο Μακάριος κατέληξε στο Προεδρικό ο ίδιος επέστρεψε με το αυτοκίνητο του στη μονάδα του, που στάθμευε στο Μετόχιο Κύκκου, δηλαδή σε απόσταση τριών περίπου χιλιομέτρων βόρεια του Προεδρικού. Οταν όμως έφθασε στη βάση του πληροφορήθηκε ότι τα άρματα είχαν αρχίσει να κυλούν στους δρόμους της Λευκωσίας και ότι άλλα προερχόμενα από την ΕΛΔΥΚ και το στρατόπεδο της Κοκκινοτριμιθιάς κατευθύνονταν προς αυτούς.

Ο Τάκης Τσαγγάρης διέταξε αμέσως τους άνδρες του να σκορπισθούν στους ελαιώνες και να προβάλουν, πάση θυσία, αντίσταση και να καθυστερήσουν τα άρματα, ενώ ο ίδιος με 37 άνδρες του προχώρησε προς το Προεδρικό, μέσω του ελαιώνος του Κύκκου. Φεύγοντας είπε στους άνδρες του:

"Εγώ θα κατευθυνθώ προς το Προεδρικό γιατί λογικά το Μέγαρο θα δέχεται μεγάλη πίεση. Πρέπει να γίνει αντεπίθεση και εισχώρηση στο Μέγαρο, με στόχο να διασωθεί ο Μακαριώτατος, αν είναι ακόμα ζωντανός".

Ετσι ο Λοχαγός Τσαγγάρης προχώρησε προς το Προεδρικό, από τη δυτική πλευρά και αφού υπερφαλάγγισε το 9ο Τακτικό Συγκρότημα της Εθνικής Φρουράς, στο οποίο βρίσκονταν μερικοί άνδρες, σε μερικά λεπτά βρέθηκε στην κοίτη του ποταμού Πεδιαίου. Από εκεί ο Λοχαγός Τάκης Τσαγγάρης, βάλλοντας εναντίον των λοκατζήδων, που είχαν στο μεταξύ αρχίσει να κυκλώνουν το Προεδρικό Μέγαρο, με

τους άνδρες του προχώρησε προς την κοίτη του Πεδιαίου και έφθασαν στο σημείο όπου εκείνη τη στιγμή ο Μακάριος με τους τρεις υπασπιστές του προχωρούσε προς τη νοτιοδυτική πλευρά του Προεδρικού και στη σωτηρία.

Γι' αυτές τις δραματικές ώρες ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος αφηγήθηκε αργότερα στο δημοσιογράφο Σταύρο Ψυχάρη του αθηναϊκού "Βήματος":

"Αφού χαιρέτισα τα παιδιά, το καθένα χωριστά με χειραψία, ο επικεφαλής της ομάδας, ένα αγόρι δεκαεπτά χρόνων περίπου, άρχισε να με προσφωνεί διαβάζοντας από χειρόγραφο. Δεν πρόλαβε να προχωρήσει την προσφώνηση του, όταν ακούσθηκαν οι πρώτοι πυροβολισμοί. Το παιδί τρόμαξε και σταμάτησε την προσφώνηση. Αν και δεν αντελήφθηκα την αιτία των πυροβολισμών, είπα στο παιδί πως δεν συμβαίνει τίποτε και να συνεχίσει την προσφώνηση του. Συνεχίστηκε η προσφώνηση, αλλά συνεχιζόντουσαν και οι πυροβολισμοί.

Στο μεταξύ μπήκε στο σαλόνι ένας αξιωματικός της Προεδρικής Φρουράς για να μου πει ότι τανκς και τεθωρακισμένα της Εθνικής φρουράς έφθασαν μπροστά στην είσοδο του κτιρίου. Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι γινόταν πραξικόπημα. Μαζί με τα παιδιά φύγαμε από το σαλόνι, που είχε πολλές πόρτες και παράθυρα κι' ήταν εκτεθειμένο και πήγαμε στο διάδρομο του Μεγάρου. Εκεί μαζεύτηκε και όλο το γραμματειακό προσωπικό. Σε κάποιο γραφείο βρισκόταν ο Υπουργός Δικαιοσύνης Χρίστος Βάκης που ανέμενε να με δει και τον οποίον οι πραξικοπηματίες, όπως έμαθα αργότερα κακοποίησαν βάναυσα.

"Ο Υφυπουργός μου και τα μέλη του γραμματειακού προσωπικού με συμβούλευαν να φύγω, γιατί εγώ ήμουν ο στόχος της επιθέσεως και δεν θα γλύτωνα από το θάνατο, αν οι πραξικοπηματίες έμπαιναν στο κτίριο. Απεφάσισα τελικά να εγκαταλείψω το Μέγαρο, το οποίο άρχισε ήδη να παίρνει φωτιά από την ανατολική πλευρά. Ρίχοντας ένα βλέμμα από τα παράθυρα του γραφείου μου αντελήφθην ότι το Μέγαρο δεν ήταν εντελώς περικυκλωμένο και ότι υπήρχε κάποια διέξοδος προς τη δυτική πλευρά του κτιρίου. Εφυγα από τη δυτική πόρτα του γραφείου μου και ακολούθησα ένα κατηφορικό δρομάκι που κατέβαινε στην κοίτη του ποταμού, πέρασα στην απέναντι όχθη και παίρνοντας τον μικρό ανήφορο έφθασα στο δρόμο"

15 ΙΟΥΛΙΟΥ, ώρα 11 το πρωϊ: Ενώ ο Μακάριος και οι τρεις υπασπιστές του βγαίνουν στο δρόμο πίσω από το Προεδρικό, σταματούν ένα ιδιωτικό αυτοκίνητο και ζητούν από τον οδηγό του να τους το παραχωρήσει. Αυτός το προσφέρει αμέσως, αλλά το όχημα δεν διαθέτει βενζίνη. Πιο κάτω, σαν σταματούν, παίρνουν ένα δεύτερο αυτοκίνητο και κατευθύνονται στην Κλήρου. Γύρω στις 11 το πρωϊ βρίσκονται στην περιοχή Κακοπετριάς και κατορθώνουν να προχωρήσουν προς το Τρόοδος.

15 ΙΟΥΛΙΟΥ μεσημέρι: Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος φθάνει στην Ιερά Μονή Κύκκου. Εισέρχεται στην Εκκλησία, προσεύχεται, και αργότερα αλλάζει ρούχα που του προσφέρει ένας μοναχός της Μονής. Υστερα αναχωρεί προς την Παναγιά και κατευθύνεται προς την Πάφο.

Καθ' οδόν προς την Πάφο ο Μακάριος έχει την ευκαιρία να ακούει τις εκπομπές του Ραδιοσταθμού των Κοραλλίων (Ελεύθερος Ραδιοσταθμός Πάφου) που προσπαθεί να εμψυχώσει το λαό καλώντας τον σε αντίσταση και αναγγέλλοντας ότι ο Μακάριος δεν είναι νεκρός, όπως ανάγγελλαν οι πραξικοπηματίες.

Μετέδιδε ο ραδιοσταθμός που είχε θέσει σε λειτουργία ο τεχνικός του ΡΙΚ Νίκος Νικολαϊδης, στηριζόμενος σε σταθμό αναμετάδοσης του ΡΙΚ:

"Αδούλωτε Ελληνικέ λαέ,

Ο Εθνάρχης Μακάριος βρίσκεται εις τας επάλξεις και κατευθύνει την αντίσταση εναντίον της χούντας. Μην πτοηθείς. Αγωνίσου. Η χούντα δεν θα περάσει.

Εδώ ελεύθερος Ραδιοσταθμός Πάφου. Εδώ Ελεύθερος ραδιοσταθμός της Πάφου.

Μην πιστεύετε στις διαδόσεις του χουντικού ραδιοφώνου.

Ψηλά το φρόνημα.

Η σημαία του αγώνα ψηλά.

Η χούντα δεν θα περάσει.

Θα αντισταθούμε μέχρις εσχάτων.

Οι δυνατότητες του αδούλωτου λαού μας είναι απεριόριστες.

Το αποδείξαμε και θα το αποδείξουμε.

Ψηλά τις καρδιές.

Η σημαία της αντίστασης βρίσκεται υψωμένη.

Ο Εθνάρχης Μακάριος νίκησε για μια ακόμη φορά.

Ελληνικέ κυπριακέ λαέ.

Αντίσταση. Το σύνθημα που επικρατεί απ άκρου εις άκρον της Κύπρου στις πόλεις και στα χωριά.

Η αντίσταση του λαού θα φέρει τη νίκη.

Οι νόμιμες δυνάμεις του κράτους ελέγχουν την κατάσταση.

Δυνάμεις πιστές στον Εθνάρχη Μακάριο καταλαμβάνουν χωρίς καμιά αντίσταση όλα τα στρατόπεδα της Εθνικής Φρουράς.

Οι στρατιώτες υποδέχονται τις νόμιμες δυνάμεις του κράτους σαν ελευθερωτές.

Ελληνες της Κύπρου,

Κάνετε αντίσταση όπου και να βρίσκεσθε.

Οι προδότες παραδίδονται ο ένας μετά τον άλλο.

Στην Πάφο συνελήφθησαν όλοι οι ανθέλληνες προδότες αξιωματικοί.

Ο λαός θα νικήσει.

Ελληνικέ Κυπριακέ λαέ,

Πρσπαθούν με τη δύναμη των όπλων να καταπατήσουν τους ελεύθερους δημοκρατικούς θεσμούς.

Να εγκαθιδρύσουν ένα ξενοκίνητο δικτατορικό καθεστώς.

Οι ξενοκίνητοι προδότες του ελληνισμού προσπαθούν να σε πατήσουν, να σε σκλαβώσουν κάτω από τη φασιστική μπότα.

Χρησιμοποιούν τις ερπύστριες των τανκς για να κάμψουν το αδούλωτο αγωνιστικό σου φρόνημα.

Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούν τα ίδια τα παιδιά σου, το ίδιο το αίμα σου.

Τί επιδιώκουν;

Τη διχοτόμηση της Κύπρου.

Αλλά εσύ περήφανε ελληνικέ λαέ αντιστέκεσαι και συντρίβεις την προδοσία και θα νικήσεις.

Και θα νικήσωμε.

Θα συντρίψωμεν τον φασισμόν.

θα διώξουμε τους προδότες της χούντας.

Ζήτω ο λαός.

Ζήτω η Δημοκρατία.

Ζήτω ο Εθνάρχης Μακάριος.

Ζήτω η Ελλάδα.

Από εκεί ο Πρόεδρος Μακάριος κατευθύνθηκε προς την Πάφο που φαινόταν ότι αντιστεκόταν στο πραξικόπημα.