18.6.1974: Οι συνομιλίες καταρρέουν στις παραμονές του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου του 1974. Ανάλυση της τέταρτης φάσης των ενδοκυπριακών συνομιλιών

S-2035

18.6.1974: ΟΙ ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΚΑΤΑΡΡΕΟΥΝ ΣΤΙΣ ΠΑΡΑΜΟΝΕΣ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ 15ης ΙΟΥΛΙΟΥ ΤΟΥ 1974.-ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΤΕΤΑΡΤΗΣ ΦΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΝΔΟΚΥΠΡΙΑΚΩΝ

Η τελευταία συνάντηση στο πλαίσιο των διευρυμένων ενδοκυπριακών συνομιλιών έγινε στις 18 Ιουνίου 1974.

Εκτοτε τα δεδομένα άλλαξαν γιατί με το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 1974 και την τουρκική εισβολή που ακολούθησε στις 20 του μήνα. Τα γεγονότα αυτά με την κατάληψη του 40% του Κυπριακού εδάφους από την Τουρκία και τη μετακίνηση των πληθυσμών ανέτρεψαν τα δεδομένα πάνω στα οποία θα διεξάγοταν μέχρι τότε οι συνομιλίες.

Ο Πέτρος Πετρίδης προβαίνοντας στην Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια της Κύπρου περίοδος 1960-74 τόμος Β σε μια ανασκόπηση της πορείας των ενδοκυπριακών συνομιλιών στην τέταρτη φάση με αναδρομή στην έναρξη τους, γράφει:

"Η τέταρτη φάση των διακοινοτικών συνομιλιών που ήταν η πιο κρίσιμη, αλλά και η πιο αποδοτική, σχεδόν μέχρι τις παραμονές του πραξικοπήματος και της εισβολής, έγινε κάτω από τη σκιά της παρουσίας στην Κύπρο του Στρατηγού Γρίβα και της δράσης της ΕΟΚΑ Β.

Ο διχασμός που δημιούργησε η δράση της οργάνωσης αυτής δυσκόλεψε τη διεξαγωγή των συνομιλιών και έκαμε την τουρκική πλευρά πιο αδιάλλακτη. Με πρόσχημα την κατάσταση ανάμεσα στην ελληνική κοινότητα, η τουρκική πλευρά σκλήρυνε τη θέση της σ' ό,τι αφορά τις αξιώσεις της για διευθετήσεις στο θέμα της τοπικής διοίκησης που ισοδυναμούσαν σχεδόν με διοικητική διχοτόμηση. Η ανασφάλεια που δημιουργήθηκε έδινε επιχειρήματα στην τουρκική πλευρά να επιμένει σε μέτρα που όπως υποστήριζε θα κατωχύρωναν την ασφάλεια των τουρκοκυπρίων.

Ωστόσο η παρουσία του Στρατηγού Γρίβα στην Κύπρο, από την σκοπιά της στρατιωτικής χούντας της Αθήνας, σκοπό είχε να "διευκολύνει" ή να επιταχύνει την επίτευξη συμφωνίας στο κυπριακό μέσω των διακοινοτικών συνομιλιών. Η θεωρία αυτή φαίνεται να υποστηρίζεται από τα γεγονότα.

Μετά την αποχώρηση της ελληνικής Μεραρχίας από την Κύπρο, με διαταγές της χούντας στο τέλος του 1967 η ελληνική πολιτική, της οποίας αρχιτέκτονας ήταν ο Παναγιώτης Πιπινέλης, ευνοούσε την εύρεση λύσης με συνομιλίες. Γ' αυτό και η ελληνική Κυβέρνηση υποστήριξε ένθερμα τις συνομιλίες.

Μετά το 1971 η Ελληνική πολιτική φαινόταν αντιφατική. Από τη μια υποστήριζε τον Στρατηγό Γρίβα μυστικά αλλά και με δηλώσεις, ενώ από την άλλη υποστήριζε τις συνομιλίες στις οποίες αντιτασσόταν ο Στρατηγός Γρίβας και οι οπαδοί του.

Η εξήγηση γι' αυτή την πολιτική που μόνο φαινομενικά ήταν αντιφατική πρέπει ν' αναζητηθεί στη συνάντηση της Λισσαβώνας τον Μάϊο του 1971, μεταξύ του υφυπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας Χριστιανού Ξανθόπουλου- Παλαμά και του Υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας Ολτζάϋ. Σ' αυτή τη συνάντηση που έγινε στα πλαίσια της εαρινής διάσκεψης των Υπουργών Εξωτερικών του ΝΑΤΟ, λήφθηκαν πολύ σοβαρές αποφάσεις που συμπληρώθηκαν στις συνομιλίες που είχαν τον Σεπτέμβριο του 1971 στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών. Στη Λισσαβώνα η ελληνική κυβέρνηση αναγνώρισε την ισχύ των συμφωνιών της Ζυρίχης και του Λονδίνου (την αναγνώριση αυτή επιβεβαίωσε ύστερα από λίγους μήνες ο πρεσβευτής στη Λευκωσία Παναγιωτάκος) και ομοσπονδιακού συστήματος στην Κύπρο και τη διεύρυνση των δικαιωμάτων τοπικής διοίκησης ή αστυνομίας των τουρκοκυρίων.

Η συνάντηση της Λισσαβώνας προχώρησε όμως και στις λεπτομέρειες. Το θέμα του ελέγχου των οργάνων τοπικής διοίκησης προκαλούσε δυσκολίες και οδηγούσε τις συνομιλίες σε αδιέξοδο, που ανέλαβαν ν' αποτρέψουν οι δύο Υπουργοί. Ενδειξη γι' αυτό ήταν η εισήγηση της ελληνικής Κυβέρνησης που έγινε τον Ιούνιο του 1971 και ενισχύθηκε με τη μυστική αποστολή του πρέσβυ Χωραφά και την επιστολή για τα "πικρά μέτρα" του Παπαδόπουλου, να προταθεί στους τούρκους, ο διορισμός Τούρκου υπουργού, που θα είχε τον διοικητικό έλεγχο των οργάνων τοπικής διοίκησης.

Η απόρριψη της εισήγησης αυτής από τον Πρόεδρο Μακάριο έφερε σε δύσκολη θέση τη χούντα που βρισκόταν σε διεθνή απομόνωση και κάτω από την πίεση των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ να λύσει το Κυπριακό χωρίς πόλεμο με την Τουρκία, η Κυβέρνηση Παπαδόπουλου είχε σαν ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής της την εξομάλυσνση των σχέσεων της με την Τουρκία, τις οποίες δηλητηρίαζε το κυπριακό και φαίνεται να ήταν διατεθειμένη να κάμει πολλές παραχωρήσεις για να το επιτύχει- αν φυσικά μπορούσε να κάμψει την αντίθεση του προέδρου Μακαρίου, ακόμα και με "πικρά μέτρα".

Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας να αποδυναμωθεί η θέση του Προέδρου Μακαρίου, ώστε να αναζητήσει τη υποστήριξη της ελληνικής Κυβέρνησης και φυσικά να υποκύψει στις πιέσεις της- για τήν ακρίβεια να δεχθεί το δόγμα του προβαδίσματος του "εθνικού κέντρου"- πρέπει να τοποθετηθεί η άφιξη του Στρατηγού Γρίβα στην Κύπρο.

Είναι πολύ απίθανο- και θα ήταν αφελές να γίνει δεκτό- ότι η χούντα του Παπαδόπουλου δεν γνώριζε ή ήταν αμέτοχη στην άφιξη του Στρατηγού στην Κύπρο.

Η χούντα που είχε τον Στρατηγό κάτω από επιτήρηση στο σπιτι του, είχε ματαιώσει προηγούμενες απόπειρες του να φύγει για την Κύπρο. Στην περίπτωση αυτή με "διακριτικότητα" τον άφησε να φύγει και δεν τον εμπόδισε, ενώ ταξίδευε προς την Κύπρο και βρισκόταν σε ελληνικά νερά στο Αιγαίο. Ο Στρατηγός Γρίβας- και αυτό ήταν σημαντικό για το σχέδιο- δεν έπρεπε να αντιληφθεί ότι η χούντα είχε έλεγχο πάνω στις ενέργειες του.

Υπάρχουν πολλές συμπτώσεις στην άφιξη του Στρατηγού στο τέλος του Αυγούστου 1971, ώστε να παύουν να είναι συμπτώσεις.

Πρώτο ο Στρατηγός Γρίβας έφθασε στην Κύπρο λίγο μετά την επιστολή Παπαδόπουλου στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο με την οποία τον απειλούσε ότι θα έπαιρνε στην ανάγκη και "πικρά μέτρα".

Δεύτερο έφθασε στην Κύπρο την παραμονή της επίσκεψης του προέδρου Μακαρίου στην Αθήνα για να συζητήσει την πορεία των διακοινοτικών συνομιλιών και τον περαιτέρω χειρισμό τους.

Τρίτο η άφιξη του εγνώσθη με "διαρροή" πληροφοριών ακριβώς την ημέρα που ο Πρόεδρος Μακάριος βρισκόταν στην Αθήνα.

Το σχέδιο του Παπαδόπουλου να εξασθενήσει τη θέση του προέδρου Μακαρίου- με παράλληλη υποκίνηση των Μητροπολιτών να θέσουν το θέμα της εκκλησιαστικής ιδιότητας του Αρχιεπισκόπου δεν πέτυχε. Για την ακρίβεια πήγε στραβά. Ο Πααδόπουλος φαίνεται ότι υποτίμησε δυο παράγοντες και παραγνώρισε ένα τρίτο.

Πρώτο δεν υπολόγισε τη δυνατότητα που είχε ο Στρατηγός Γρίβας να ξεφύγει από τον έλεγχο των Αθηνών και να δημιουργήσει επικίνδυνες καταστάσεις.

Δεύτερο υποτίμησε τη διάθεση του Προέδρου Μακαρίου να αντισταθεί στις πιέσεις και να μη δεχθεί το δόγμα του "προβαδίσματος των Αθηνών".

Τρίτο παραγνώρισε το ενδεχόμενο δράσης φυγόκεντρων δυνάμεων μέσα στη χούντα με εξτρεμιστικές τάσεις που θα υποστήριζαν και ενίσχυαν τον Στρατηγό Γρίβα, ώστε να μη βρίσκεται κάτω από τον έλεγχο του.

Ετσι όταν η κυπριακή Κυβέρνηση δέχθηκε τελικά κάποιου είδους έλεγχο πάνω στα σώματα τοπικής διοίκησης δηλαδή την ύπαρξη κεντρικών οργάνων όπως ζητούσαν οι τούρκοι τόσο ο στρατηγός Γρίβας όσο και οι Μητροπολίτες είχαν ξεφύγει από τον έλεγχο του Παπαδόπουλου και ελέγχονταν από τις δυνάμεις που ανέτρεψαν και τον ίδιο.

Η ίδια αιτία που οδήγησε τον Παπαδόπουλο να επιτρέψει την άφιξη του Στρατηγού Γρίβα στην Κύπρο ήταν και η αιτία που έκαμε τον Στρατηγό να επισπεύσει την εφαρμογή των σχεδίων του. Ο Παπαδόπουλος τον άφησε να φθάσει ανενόχλητος για να πιέσει τον Πρόεδρο Μακάριο να δεχθεί τη συμφωνία της Λισσαβώνας. Ο στρατηγός Γρίβας από την πλευρά του αποφάσισε να κινηθεί γρήγορα για να προλάβει την εφαρμογή της συμφωνίας που απέκλειε οριστικά στην ένωση παρέχοντας την υποστήριξη του στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο.

Στους συνεργάτες του έλεγε ότι έπρεπε να βοηθήσει τον Αρχιεπίσκοπο γιατί τον πίεζαν να δεχθεί τις πρόνοιεις της συμφωνίας της Λισσαβώνας".