1.2.1974: Ο νέος πρωθυπουργός της Τουρκίας Μπουλέντ Ετζεβίτ αλλάζει πορεία και υποστηρίζει Ομοσπονδιακή λύση του Κυπριακού, ενώ ο Ραούφ Ντενκτάς δηλώνει ότι έχει οριμάσει ο χρόνος για ανακήρυξη τουρκοκυπριακού κρατιδίου.

S-2033

1.2.1974: Ο ΝΕΟΣ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΜΠΟΥΛΕΝΤ ΕΤΣΕΒΙΤ ΑΛΛΑΖΕΙ ΠΟΡΕΙΑ ΚΑΙ

ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΕΙ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΚΗ ΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΕΝΩ Ο ΡΑΟΥΦ ΝΤΕΝΚΤΑΣ ΔΗΛΩΝΕΙ ΟΤΙ ΕΧΕΙ ΟΡΙΜΑΣΕΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΓΙΑ ΑΝΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥΡΚΟΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΚΡΑΤΙΔΙΟΥ

Στις 15 Ιανουαρίου 1974 στην Αγκυρα, ο τούρκος Πρόεδρος ανέθεσε στον αρχηγό του Λαϊκού Κόμματος Μπουλέντ Ετζεβίτ, να σχηματίσει νέα Κυβέρνηση Συνασπισμού στην Τουρκία με το ισλαμικό Κόμμα Εθνικής Σωτηρίας του Ερμπακαν.

Ο Ετζεβίτ παρουσίασε τις προγραμματικές του δηλώσεις στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση την 1η Φεβρουαρίου "εφημερίδα Φιλελεύθερος 2.2.1974) και έρριψε τη βόμβα του: Ανακοίνωσε ότι επιδίωξη της Κυβέρνησης του ήταν η εξεύρεση Ομοσπονδιακής λύσης στην Κύπρο αντί του ενιαίου κράτος που αναζητείτο μέχρι τότε στις ενδοκυπριακές συνομιλίες.

Σύμφωνα με ανταπόκριση του πρακτορείου ειδήσεων Ρόϊτερ από την τουρκική πρωτεύουσα "σε ότι αφορά το Κυπριακό, η Κυβέρνηση Ετζεβίτ επανέλαβε τη θέση την οποία τα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού προέβαλαν με το τελευταίο πρωτόκολλο, όπως επιδιωχθεί λύση ομοσπονδίας".

Οι αντιδράσεις από ελληνικής πλευράς ήταν και άμεσες και έντονες.

Ο Πέτρος Πετρίδης στην ειδική μελέτη του για την πορεία των συνομιλιών (Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια της Κύπρου περίοδος 1960-74 τόμος Β) γράφει για τη συνέχεια:

"Ο Ελληνας Συνταγματολόγος Μιχαήλ Δεκλερής σχολιάζοντας τις δηλώσεις αυτές, (περί ομοσπονδίας) όπως και πληροφορίες ότι τα τουρκικά κόμματα υπέγραψαν πρωτόκολλο για το κυπριακό, στο οποίο ανέφεραν ότι το πρόβλημα έπρεπε να λυθεί με βάση ένα ομοσπονδιακό σύστημα, είπε ότι ομοσπονδιακή λύση ήταν επιστημονικά αδύνατη και πολιτικά κακόφημη στην Κύπρο. Η βάση των συνομιλιών δεν αποτέλεσε αντικείμενο επιλογής γιατί ήταν δεδομένη. Αυτή, είπε, ήταν ο Σύνταγμα του 1960 "του οποίου επιδιώκεται η βελτίωσις και ο εκσυγχρονισμός εις τρόπον ώστε να καταστή τούτο δίκαιον, λειτουργικόν και βιώσιμον".

Ο Πρόεδρος Μακάριος δήλωσε ότι αν οι Τούρκοι εξακολουθούσαν να επιμένουν στις παράλογες αξιώσεις τους για ομοσπονδιακή λύση, οι συνομιλίες θα κατέληγαν σε αδιέξοδο.

Μετά τις αντιδράσεις αυτές ο Ετζεβίτ "διευκρίνισε" τις δηλώσεις του στις 6 Φεβρουαρίου λέγοντας πως με την ομοσπονδιακή λύση που επιδίωκε η κυβέρνηση του δεν απέβλεπε σε διαμελισμό της Κύπρου:

"Δεν πρέπει να υπάρχει ανησυχία σαν αποτέλεσμα της προτάσεως μας, που προνοεί ομοσπονδιακή λύση του κυπριακού προβλήματος. Για μας το θεμελειώδες είναι η ανεξαρτησία της νήσου. Δεν ζητούμε ούτε τον διαμελισμό της νήσου ούτε προσάρτηση της σε άλλη χώρα. Οταν μιλούμε για ομποσπονδία δεν εννοούμε τον διαχωρισμό της νήσου σε δύο χωριστά κράτη".

Ο Ετζεβίτ υποστήριξε ότι ακόμα και εκεί που οι Τούρκοι ήταν κατεσπαρμένοι υπήρχαν τρόποι να δοθούν σ' αυτούς τα μέσα κυριαχίας και αυτοδιοίκησης. Γι' αυτό οι Ελληνες δεν είχαν δίκαιο ν' ανησυχούν. Στο Σύνταγμα της Κύπρου, είπε, υπήρχαν ήδη ορισμένα στοιχεία απαραίτητα για τη διάρθρωση ομοσπονδιακού κράτους.

Στις 26 Μαρτίου ο Ραούφ Ντενκτάς πήγε στην Αγκυρα για συνομιλίες με την τουρκική Κυβέρνηση. Στην Αγκυρα δήλωσε ότι το αποτέλεμσα τους ήταν πολύ καλύτερο από εκείνο που περίμενε. Διαπιστώθηκε ομοφωνία για τη μορφή λύσης του κυπριακού που έπρεπε να ήταν ομποσπονδιακή. Σε δήλωση του στον ραδιοσταθμό "Φωνή της Κύπρου" που εξέπεμπε από το Ανεμούρι της Τουρκίας και στην ελληνική, στις 30 Μαρτίου 1974 είπε ότι είχε οριμάσει ο καιρός και οι συνθήκες για την ανακήρυξη τουρκοκυπριακού κρατιδίου.

Ο Ετζεβίτ επανέλαβε μετά τις συνομιλίες τη θέση της Κυβέρνησης του για ομοσπονδιακή λύση και είπε ότι η Τουρκία ήταν έτοιμη να καταβάλει κάθε προσπάθεια για μια τέτοια λυση.

Στις 31 Μαρτίου ο Ντενκτάς, επιστρέφοντας στην Κύπρο δήλωσε με κάποιο τόνο απειλής, ότι στην Αγκυρα διαπίστωσε πως η Τουρκία ήταν έτοιμη να υποστηρίξει την τουρκοκυπριακή κοινότητα με κάθε τροπο.

Οι δηλώσεις αυτές ήταν το "χαριστικό πλήγμα" για τις συνομιλίες. Μετά τη συνάντηση που έγινε στις 2 Απριλίου 1974 ο Γλαύκος Κληρίδης ανακοίνωσε ότι οι συνομιλίες αναβάλλονταν. Στη συνάντηση που κράτησε τρεις ώρες και ήταν μια από τις πιο μακρές επισημοποιήθηκε οριστικά το ναυάγιο. Ο Κληρίδης δήλωσε μετά πως δεν καθορίστηκε νέα συνάντηση επειδή τόσο ο ίδιος όσο και ο ειδικός αντιπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα Οσόριο Ταφάλ είχαν "ανειλημμένες υποχρεώσεις".

Ηταν όμως φανερό από την απάντηση που έδωσε σε ερώτηση κατά πόσο η διακοπή σήμαινε και ναυάγιο των συνομιλιών, ότι οι διακοινοτικές είχαν καταρρεύσει. Δεν αποκλείεται απάντησε, μελλοντικά να καθορισθεί νέα συνάντηση. Παράλληλα με τη διακοπή των συνομιλιών σταμάτησε και η συνεργασία των συνταγματολόγων Δεκλερή και Αλντικαστί.

Υστερα από επίμονες προσπάθειες του Ταφάλ συμφωνήθηκε στις 20 Μαϊου 1974, η συνέχιση των διευρυμένων συνομιλιών. Η πρώτη συνάντηση ορίστηκε για τις 11 Ιουνίου. Συμφωνήθηκε να γίνει ανασκόπηση του έργου που είχε επιτελεσθεί και να καθορισθεί πρόγραμμα εργασίας.

Ωστόσο στις 29 Μαϊου ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Τουρκίας στα Ηνωμένα Εθνη Ολτζάϋ κατά την συζήτηση της ανανέωσης της θητείας της ΟΥΝΦΙΚΥΠ παρουσίασε τη θέση της χώρας του σχετικά με το Κυπριακό:

"1. Οι συνομιλίες δεν βασίζονταν πάνω σε μια συγκεκριμένη βάση.

2. Δεν συμφωνούσε με την περίληψη στις διάφορες εκθέσεις του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για την Κύπρο, της φράσης ότι η λύση που επιδιώκετο στο κυπριακό θα έπρεπε να ήταν αυμφωνημένη και διαρκής και να βασίζεται στην "ιδέα ενός ανεξαρτήτου, κυριάρχου και ενιαίου κράτους" και ότι η φράση για ενιαίο κράτος δεν δέσμευε τα ενδιαφερόμενα μέρη.

3. Το σύνταγμα του 1960 πάνω στο οποίο βασίζονταν οι συνομιλίες, προνοούσε ένα ομοσπονδιακό σύστημα κυβέρνησης, ή τουλάχιστο λειτουργικής ομοσπονδίας.

4. Η Κυβέρνηση Ετζεβίτ επεδίωκε ένα ομοσπονδιακό σύστημα διακυβέρνησης".

Στη συνάντηση που έγνε στις 11 Ιουνίου 1974 ο Γλαύκος Κληρίδης υπέβαλε έγγραφη δήλωση, με σκοπό τη διαυκρίνηση της κατάστασης, στην οποία θεωρούσε αναγκαία, έστω και στο στάδιο που βρίκονταν οι συνομιλίες. Ουσιαστικά απάντησε στις θέσεις που παρουσίασε ο Ολτζάϋ στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Τόνισε ότι αν οι τουρκικές δηλώσεις δεν τροποποιούνταν θα δημιουργούσαν αμφιβολίες για την χρησιμότητα των διακοινοτικών συνομιλιών.

Ανέφερε ότι δεν ήταν αλήθεια πως οι συνομιλίες δεν διεξάγονταν πάνω σε συγκεκριμένη βάση και υποστήριξε ότι η βάση τους ήταν η αρχή του ενιαίου κράτους όπως αναφερόταν στς εκθέσεις του Γ. Γραμματέα, πάνω στις οποίες υπήρχε από την αρχή σύμπτωση απόψεων. Η αντίθεση των Τούρκων στον όρο "ενιαίο κράτος" δεν υποχρέωνε την ελληνική πλευρά να δεχθεί σαν βάση την Ομοσπονδία. Επίσης η Ελληνική πλευρά δεν δεχόταν ότι το Σύνταγμα του 1960 προνοούσε είτε ένα ομοσπονδιακό σύστημα διακυβέρνησης είτε λειτουργική ομοσπονδία. Από την αρχή, τόνισε ο Γλαύκος Κληρίδης η Ελληνική πλευρά είχε απορρίψει την ιδέα ομοσπονδιακού, καντονιακού ή κοινοτικού περιφερειακού συστήματος διακυβέρνησης και γι' αυτό κάθε διευθέτηση τοπικής διοίκησης θα έπρεπε να ήταν σύμφωνη με την ιδέα του ενιαίου κράτους.

Η επόμενη συνάντηση έγινε στις 18 Ιουνίου 1974. Σ' αυτήν ο Ντενκτάς υπέβαλε το έγγραφο του, στο οποίο υποστήριζε ότι δεν ήταν αναγκαίο στο στάδιο εκείνο να δοθεί χαρακτηρισμός ή όνομα στη λύση ενώ στο παρελθόν είχε ακολουθήσει εντελώς διαφορετική τακτική. Αν τα δυο μέρη συμφωνούσαν στην ουσία, δεν θα υπήρχε ανάγκη να δοθεί κανένα άλλο όνομα, εκτός από το όνομα Κυπριακή Δημοκρατία. Αλλά επέμενε πως η βασική προϋπόθεση δεν ήταν η δημιουργία ενός ενιαίου κράτους, όπως το εννοούσαν οι Ελληνες, αλλά η βασική διάρθρωση ενός δικοινοτικού κράτους, που θα είχε σαν βάση τη συνέχιση του συνεταιρισμού των δυο κοινοτήτων.

Επίσης ανέφερε ότι το λειτουργικό ομοσπονδιακό σύστημα που επεδίωκε δεν ήταν τίποτε άλλο από τη διατήρηση του καθεστώτος συνεταιρισμού των δυο κοινοτήτων, που ήταν συνιδρυτές της Δημοκρατίας. Τέτοιο σύστημα θα έπρεπε να προνοεί τον διαχωρισμό των λειτουργιών και εξουσιών μεταξύ του κράτους και των κοινοτήτων. Ο Ντενκτάς εξέφραζε την θλίψη του γιατί ο Κληρίδης "εκλεισε την πόρτα" για ένα σύστημα λειτουργικής Ομοσπονδίας.

Στη συνάντηση δεν καθορίστηκε ο χρόνος για την επόμενη. Ενας λόγος ήταν γιατί ο Οσόριο Ταφάλ, αφού ανέβαλε μια φορά την αποχώρηση του από την υπηρεσία αποφάσισε οριστικά να παραιτηθεί. Ετσι ο χρόνος της συνάντησης αφέθηκε να ορισθεί μετά την άφιξη του αντικαταστάτη του".

Ωστόσο δεν έγινε άλλη συνάντηση γιατί στις 15 Ιουλίου έγινε το πραξικόπημα και ακολούθησε στις 20 Ιουλίου η τουρκική εισβολή- γεγονός που ανέτρεψε τα δεδομένα πάνω στα οποία διεξάγονταν μέχρι τότε οι συνομιλίες δεδομένου ότι είχε καταληφθεί το 37 τοις εκατό του κυπριακού εδάφους από τα τουρκικά στρατεύματα και ακολούθησε ξεκλήρισμα μερικών περιοχών και εκβιαστική μετακίνηση πληθυσμών..