2.3.72:Οι Μητρoπoλίτες Πάφoυ Γεvvάδιoς,Κιτίoυ Αvθιμoς και Κυρηvείας Κυπριαvός υπoκιvoύμεvoι από τη χoύvτα τωv Αθηvώv αρχίζoυv πρoσπάθεια για vα απoμακρύvoυv τov Μακάριo ώστε vα εγκαταλείψει τo κoσμικό αξίωμα και vα απoσυρθεί από τα πρoεδρικά τoυ καθήκovτα

S-1891

24.2.1972: ΟΙ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΕΣ ΠΑΦΟΥ ΓΕΝΝΑΔΙΟΣ, ΚΙΤΙΟΥ ΑΝΘΙΜΟΣ ΚΑΙ ΚΕΡΥΝΕΙΑΣ ΚΥΠΡΙΑΝΟΣ, ΥΠΟΚΙΝΟΥΜΕΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΧΟΥΝΤΑ ΑΡΧΙΖΟΥΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΑΓΚΑΣΟΥΝ ΤΟΝ ΜΑΚΑΡΙΟ ΝΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΕΙ ΤΟ ΚΟΣΜΙΚΟ ΑΞΙΩΜΑ ΚΑΙ ΝΑ ΑΠΟΣΥΡΘΕΙ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΟΕΔΡΙΚΑ ΤΟΥ ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ

Στις αρχές του 1972 η χούντα της Ελλάδας χρησιμοποίησε ένα ακόμα όπλο εναντίον του Μακαρίου για να τον εξασθενίσει ή να τον υποχρεώσει να εγκαταλείψει την προεδρία: Τους τρεις Μητροπολίτες Πάφου Γεννάδιο, Κιτίου Ανθιμο και Κυρηνείας Κυπριανό.

Η Εκκλησία της Κύπρου διέθετε μόνο τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και τρεις Μητροπολίτες: Τον Πάφου Γεννάδιο, τον Κιτίου Ανθιμο και τον Κυρηνείας Κυπριανό.

Ο Μακάριος ήταν πρώτος τη τάξει μεταξύ των τριών Μητροπολιτών οι οποίοι είχαν την ακόλουθη σειρά κατά τα πρσβεία: Πάφου, Κιτίου και Κυρηνείας.

Η χούντα αρνείτο ότι απέστειλε στην Κύπρο τον Γεώργιο Γρίβα για να τα βάλει με τον Μακάριο. Κι έτσι να ήταν, που κανένας δεν το πίστευε, η χούντα έβλεπε με μεγάλη ικανοποίηση τη δράση του και την περαιτέρω εξασθένηση του Προέδρου Μακαρίου.

Την ιδια θέση τήρησε η χούντα και με τους τρεις Μητροπολίτες. Ενώ υποστήριζε ότι δεν τους κατηύθυνε στην ουσία έτριβε τα χέρια για ό,τι έκαμναν και υποστήριζε τη δράση τους, αν όχι φανερά τουλάχιστον στο παρασκήνιο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τρεις Μητροπολίτες ανέλαβαν δράση εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου μετά την άφιξη του Στρατηγού Γρίβα στην Κύπρο στις αρχές Σεπτεμβρίου 1971.

Με άλλα λόγια οι τρεις Μητροπoλίτες επέμεναν, και μάλιστα πολύ έντονα, στο ασυμβίβαστο του να είναι ο Μακάριος και Αρχιεπίσκοπος και Πρόεδρος.

Ουσιαστικά οι τρεις Μητροπολίτες είχαν εγείρει το ίδιο θέμα σε δύο άλλες περιπτώσεις, αλλά όχι τόσο έντονα και προφανώς το εκμεταλλεύθηκαν ο πρέσβης της Ελλάδας στην Κύπρο Κωνσταντίνος Παναγιωτάκος και η χούντα του Γεώργιου Παπαδόπουλου.

Αυτό έγινε τον Ιανουάριο του 1968 όταν ο Αρχιεπίσκοπος θα έβαζε υποψηφιότητα για επανεκλογή του στην προεδρία της Δημοκρατίας, αλλά και το 1970 οπότε υπέβαλαν στον Μακάριο ότι έπρεπε να παραιτηθεί ώστε να μη βρεθεί, όπως υποστήριζαν η Εκκλησία στην ανάγκη να υπογράψει λύση εκτός της Ενωσης.

Ανέφεραν οι τρεις Μητροπολίτες στην επιστολή τους:

"Μακαριώτατε,

Αι τελευταία περί το Κυπριακόν δυσμενείς εξελίξεις και η διαφαινομένη διάθεσις της Κυπριακής Κυβερνήσεως να κλείση διά παντός την θύραν της ενώσεως, χάριν μιας "εφικτής" λύσεως και ουχί "ευκταίας", όπως προ ημερών επισήμως διακηρύξατε, αναγκάζουν ημάς να επικοινωνήσωμεν διά της παρούσης μετά της Υμετέρας Μακαριότητος διά να επισημάνωμεν κυρίως τους σοβαρωτάτους κινδύνους τους οποίους εγκυμονεί διά την Κύπρον και τον λαόν της η χαραχθείσα εσχάτως πολιτική της υφ' Υμάς Κυπριακής Κυβερνήσεως.

Λυπούμεθα ειλικρινώς ότι η σωρός των παντοειδών ερειπίων προ των οποίων περιδεείς ιστάμεθα σήμερον, υποχρεώνουν ημάς να υποβάλωμεν σκέψεις και γνώμας, ίνα από κοινού ενεργούντες περισώσωμεν, τι είναι δυνατόν να περισωθή, δεν σκοπούμεν διά της παρούσης να

καταλογίσωμεν ευθύνας ή να διατυπώσωμεν κρίσεις διά τον μέχρι τούδε χειρισμόν της εθνικής ημών υποθέσεως.

Εκείνο εις το οποίον αποβλέπομεν και το οποίον θα πρέπει ν' απασχολήση σοβαρώς την υμετέραν Μακαριότητα και ημάς είναι το κλονισθέν κύρος της Εκκλησίας, είμεθα πλέον ή βέβαιοι ότι η κοσμική εξουσία, την οποίαν εν ονόματι του ενωτικού ημών αγώνος ως Εθνάρχης περιεβλήθητε, παρέσυρεν υμάς εις αστραπούς αι οποίαι προεκάλεσαν αθεραπεύτους πληγάς και ανίατα τραύματα εις το σώμα της Εκκλησίας.

Υπό την πίεσιν των γεγονότων και περιστάσεων ευρισκομένη η Υμετέρα Μακαριότης ζητεί νυν ανανέωσιν της λαϊκής εντολής, την οποίαν θα θεωρήση, ως επισήμως διεκήρυξεν ως έγκρισιν της μέχρι τούδε τηρηθείσης πολιτικής αυτής και εξουσιδότησιν διά μελλοντικήν ρύθμισιν του Κυπριακού αντίθετον προς τας εθνικάς επιδιώξεις, διά τας οποίας εχύθησαν αίματα και με τας οποίας εγαλουχήθηκαν επί αιώνας αι Κυπριακαί γενεαί.

Η ανανέωσις όμως της λαϊκής εντολής υφ' ας συνθήκας αύτη επιζητείται δεν δύναται ν' αποτελέση τεκμήριον της θελήσεως ολοκλήρου του λαού. Εκτός τούτου, οι σταθερώς εμμένοντες εις την ιδέαν της ενώσεως, θα διατεθούν δυσμενώς προς Υμάς τον Εθνάρχην και Προκαθήμενον ημών και κατ' επέκτασιν προς ολόκληρον την ιεραρχίαν της Εθναρχούσης Κυπριακής Εκκλησίας, είναι δε πρόδηλος η εντεύθεν προκύπτουσα ζημία.

Αδιστάκτως φρονούμεν ότι η Υμετέρα Μακαριότης, ως Εθναρχης και θεματοφύλαξ των εθνικοθρησκευτικών παραδόσεων του λαού είναι δυνατόν να δεχθή λύσεις και να υπογράψη συφωνίας αντικειμένας προς τας προαιωνίους εθνικάς επιδιώξεις του ελληνικού λαού, εκτός εάν απαρνηθή την ίδιότητα του Εθνάρχου την οποίαν επαξίως απέκτησαν, εσεβάσθησαν και ετίμησαν, φωτειναί φυσιογνωμίαι των αειμνήστων προκατόχων ημών. Ως εκ τούτου και ανεξαρτήτως του ότι η άσκησις κοσμικής εξουσίας υπό κληρικού ρητώς απαγορεύεται υπό των Ιερών Κανόνων, εάν, ως ισχυρίζεσθε, πολιτικαί σκοπιμότητες, επιβάλλουν οπωσδήποτε απομάκρυνσιν εκ της απ' αιώνων χαραχθείσης ενωτικής γραμμής και αποκλειομένης έστω και προσωρινώς της ενώσεως, ταπεινώς φρονούμεν ότι επιβάλλεται όπως αφεθή το πηδάλιον της κοσμικής εξουσίας, εις λαϊκούς των οποίων αι ενέργειαι κατ' ουδένα τρόπον δεσμεύουν την Εθναρχούσαν Εκκλησίαν.

Αυτάς τας σκέψεις και εισηγήσεις εθεωρήσαμεν καθήκον να υποβάλωμεν προς Υμάς, εναπόκειται δε εις την Υμετέραν Μακαριότητα ν' αποφασίση επί του πρακτέου".

Ο Αρχιεπίσκοπος είχε απαντήσει τότε ότι θα αποχωρούσε από το προεδρικό αξίωμα αν και όταν το ζητούσαν οι τρεις Μητροπολίτες.

Ομως πέρασαν έκτοτε τέσσερα χρόνια και οι Μητροπολίτες δεν επανέφεραν το όλο θέμα πιεστικά.

Ωστόσο τώρα, με την χούντα να βυσσοδομεί εναντίον του Μακαρίου ο πρεσβευτής της χούντας στη Λευκωσία και μετέπειτα υφυπουργός Εξωτερικών Κωνσταντίνος Παναγιωτάκος, προωθώντας τα σχέδια της χούντας, υποκίνησε τους τρεις να στραφούν εναντίον του Μακαρίου και να επαναφέρουν εντονότερα πλέον το θέμα της αποχώρησης του από το κοσμικό αξίωμα προβάλλοντας του τους θρησκευτικούς κανόνες και τις πρόνοιες τους.

Το τι σχεδίαζε ο Παναγιωτάκος το είχε πληροφορηθεί ο Πρόεδρος Μακάριος από μέσα από την πρεσβεία και υπήρχε πάντα η φήμη ότι τα σχετικά έγγραφα του τα είχε δώσει ο Μιχαήλ Δούντας της Ελληνικής Πρεσβείας στη Λευκωσία και μετέπειτα πρέσβης μετά τη μεταπολίτευση.

Το ουσιαστικότερο έγγραφο που είχε στα χέρια του ο Πρόεδρος Μακάριος ήταν ένα "μνημόνιο" σχετικά με τη συνάντηση που είχε στην Αθήνα ο Παναγιωτάκος με τον πρσβευτή της Τουρκίας στη Αθήνα Ιλτέρ Τουρκμέν στις 25 Φεβρουαρίου 1972, λίγες ημέρες μετά την επιστροφή του Παναγιωτάτου στην Αθήνα, αλλά και ύστερα από δύο σημαντικές επαφές με τους κυπρίους Μητροπολίτες στη Λευκωσία.

Αναφερόταν στο μνημόνιο:

"Του ανέφερον (στον Τουρκμέν) ότι η Ελληνική Κυβέρνησις είναι εις συνεχή επαφήν μετά των τριών κυπρίων Μητροπολιτών. Και του απεκάλψυα ότι, κατά την διάρκειαν της τελευταίας εν Κύπρω παραμονής μου, είχον σειράν συναντήσεων μετ' αυτών, ότι οι Μητροπολίται, μετά την εις αυτούς αποκάλυψιν στοιχείων περί των κινδύνων ους συνεπάγεται η μετά των κομμουνιστών πολιτική συνεργασία του Μακαρίου υπεσχέθησαν ενεργόν συμμετοχήν εις τας προσπαθείας ανατροπής του Κυπρίου Προέδρου.

Σημαντικόν μέρος της πολιτικής του δυνάμεως, αντλεί ο Μακάριος εκ της Κυπριακής Εκκλησίας, ελπίζομεν, λοιπόν ότι αι ενέργειαι των τριών Μητροπολιτών θα τον κλονίσουν τόσον,

ώστε να καταστή ευχερής, η απομάκρυνσις του. Του είπον επίσης ότι σημαντικήν βοήθειαν είχεν υποσχεθή και η Εκκλησία της Ελλάδος. Χωρίς να υπεισέλθω εις λεπτομερείας του ωμίλησα περί του σχεδίου του Αρχιεπισκόπου Αθηνών κ. Ιερωνύμου περί ειρηνικής απομακρύνσεως του Μακαρίου από της προεδρίας.

Ως ήτο φυσικόν δεν ήτο εις θέσιν να μου απαντήση κατά πόσον η χώρα του θα ήτο διατεθειμένη να συμβάλη εις την διά δελεασμού παγίδευσιν του Μακαρίου. Νομίζει, όμως ότι η απάντησις θα είναι θετική. Υπεσχέθη ότι η ιδική του εισήγησις προς την Κυβέρνησιν του θα είναι ευοϊκή"

(υπογραφή)

Κ. Παναγιωτάκος

Υφυπουργός

Τη συνέχεια για την Εκκλησιαστική κρίση δίνει ο Πέτρος Πετρίδης (Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια της Κύπρου περίοδος 1960-73, τόμος Β σελ. 182:

"Για την υποκίνηση των Μητροπολιτών από τον Παναγιωτάκο δεν έχουν καμμιά αμφιβολία ηγετικά στελέχη της ΕΣΕΑ, που υποδεκνύουν ότι χωρίς καμμιά υποκίνηση οι Μητροπλιτες δεν θα έκαμναν καμμιά ενέργεια.

Ο πρώτος τη τάξει μετά τον Αρχιεπίσκοπο, Μητροπολίτης Πάφου Γεννάδος, σε προχωρημένη πια ηλικία, δεν είχε δικές του πρωτοβουλίες και είχε δυσκολίες με το "Μακαριακό κατεστημένο" στη Μητροπολιτική του περιφέρεια.

Ο Μητροπολίτης Κυρηνείας Κυπριανός, γνωστός για την άκρα αντίθεση του ακόμα και από την εποχή που ήταν συνεξόριστοι στις Σεϋχέλλες, είχε υποστή καρδιακή προσβολή στις 15 Φεβρουαρίου και οι γιατροί τον κρατούσαν συνεχώς στο στρώμα.

Ο Κιτίου Ανθιμος Εθναρχεύων κατά την εξορία του Αρχιεπισκόπου, είχε μιλήσει εγκωμιαστικά για το μέλλον της Κύπρου την επομένη της υπογραφής των συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου. Αργότερα διαφοροποίησε τη στάση του και υποστήριξε τη γραμμή της ενώσεως, όταν και πάλι είχε εκδηλωθεί εσωτερική αναταραχή με τη δράση του Εθνικού Μετώπου, είχε επαφές με την ηγεσία του και ζητούσε -στην περίοδο δράσεως του Ιερού Λόχου- να δοθεί το τελικό κτύπημα κατά της Κυβερνήσεως Μακαρίου.

Ο Ανθιμος ήταν "η κινητήριος δύναμις" και ο εκπρόσωπος των άλλων δύο Μητροπολιτών, στη διαμάχη τους με τον Αρχιεπίσκοπο.

Για την υποκίνηση τους από τον Παναγιωτάκο υπάρχει, ακόμα μια μαρτυρία, από τους Εφεδρους Αξιωματικούς. Το Συμβούλιο της Ομσοπονδίας είχε επισκεφθεί την Ανοιξη του 1973 τον Πρεσβευτήν Ευστάθιο Λαγάκο (που διαδέχθηκε τον Παναγιωτάκο) για να ζητήσει επανάληψη της επιχορηγήσεως της οργανώσεως από την ελληνική Κυβέρνηση που είχε κοπεί, γιατί οι Εφεδροι εξέδωσαν ανακοίνωση εναντίον του Παπαδόπουλου μετά την ρήξη του με τον Γρίβα.

Στη συζήτηση ένας από το Συμβούλιο παρατήρησε στον Λαγάκο:

"Εσείς (η Κυβέρνηση των Αθηνών) είπετε στους Μητροπολίτες να καθαιρέσουν τον Μακάριο".

"Δεν τους είπαμε, όμως να προχωρήσουν μέχρι τέλους στην καθαίρεση" απάντησε ο Λαγάκος.

Την ίδια απάντηση έδωσε ο Λαγάκος και σε μια άλλη αντιπροσωπεία:

"Τότε τους είπαμε να προχωρήσουν, τώρα τους λέμε να υποχωρήσουν".

Η πρώτη επαφή που είχαν οι τρεις Μητροπολίτες μετά την κρίση που ξέσπασε ήταν στις 14 Φεβρουαρίου, όταν ο Ανθιμος συναντήθηκε στην ελληνική πρεσβεία με τον Παναγιωτάκο. Δύο μέρες αργότερα ο Παναγιωτάκος συνωμίλησε με τους δύο από αυούς, τον Γενάδιο και τον Ανθιμο, για διόμισυ ώρες στη Μητρόπολη Λεμεσού. Βρισκόταν εκεί για να αναχωρήσει οριστικά για την Αθήνα και κάλεσε στη συνάντηση το Γεννάδιο από την Πάφο. Το αποτέλεσμα της συνομιλίας αυτής φάνηκε την επομένη. Ο Ανθιμος εκφράζοντας και την "επιθυμία" του Γενναδίου και του Κυπριανού δήλωσε προς το "Αθηναϊκό Πρακτορείο" (που τότε είχε αναλάβει να διαδραματίζει ρόλο προωθήσεως των απόψεων των Αθηνών):

"Φρονούμεν ότι θα πρέπει να συγκληθή το ταχύτερον έκτακτος συνεδρία της Ιεράς Συνόδου. Την παράκλησιν αυτήν διατύπωσα και κατά την ιδιαιτέραν συνάντησιν μου μετά του Μακαριωτράτου".

Και στις 24 Φεβρουαρίου, οι Γεννάδιος και Ανθιμος ήλθαν στη Λευκωσία και αφού επισκέφθηκαν τον Κυπριανό στην κλινική, μετά την καρδιακή προσβολή που είχε υποστεί, πήγαν στον Αρχιεπίσκοπο και του ζήτησαν να συγκαλέσει την Ιεράν Σύνοδο, η οποία συνήλθε στις 2 Μαρτίου 1972.