14.2.1972: Με παρέμβαση της αμερικαvικής κυβέρvησης πρoς τηv ελληvική, ύστερα από παράκληση τoυ Πρoέδρoυ Μακαρίoυ, η ελληvική χoύvτα ματαιώvει τη διεvέργεια πραξικoπήματoς στηv Κύπρo.

S-1887

14.2.1972: ΜΕ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ KΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΥΣΤΕΡΑ ΑΠΟ ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΧΟΥΝΤΑ ΜΑΤΑΙΩΝΕΙ ΤΗ ΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Ο υφυπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας Κωνσταντίνος Παναγιωτάκος, ο οποίος περνούσε τις τελευταίες του μέρες στην Κύπρο καθώς θα έφευγε από το νησί μετά την προαγωγή του από πρέσβη σε υφυπουργό Εξωτερικών, είχε ζητήσει πραγματικά από τον Στρατηγό Γρίβα να κινηθεί γιά ν' ανατρέψει, τον Πρόεδρο Μακάριο.

Ως ημερομηνία του πραξικοπήματος δόθηκε η 15η Φεβρουαρίου 1972, όπως την επιβεβαιώνει και ο Γλαύκος Κληρίδης στα απομνημονεύματά του "η κατάθεση μου", τόμος 3":

"Στις 14 Φεβρουαρίου και ώρα 12.30 μ.μ. ο Μακάριος με κάλεσε επειγόντως στο Προεδιρκό Μέγαρο. Εκεί, ενώπιον του κ. Τομπάζου, διευθυντή του Γραφείου Μυστικών Υπηρεσιών της Κύπρου, με πληροφόρησε πως επέκειτο πραξικόπημα κατά τις πρώτες πρωϊνές ώρες της 15ης Φεβρουαρίου. Μου είπε επίσης ότι είχαν ήδη ληφθεί μέτρα για να αντιμετωπισθεί και ότι ο λαός ήταν έτοιμος επίσης να κινητοποιηθεί σε περίπτωση απόπειρας ανατροπής της Κυβέρνησης, Γνώριζα ήδη ότι οι ομάδες υπεράσπισης του Μακαρίου είχαν εφοδιασθεί με πρόσθετα όπλα και πολεμοφόδια και ότι μερικές από αυτές είχαν έρθει από την επαρχία, ιδιαίτερα από την Πάφο για να ενισχύσουν τη Λευκωσία. Μάλιστα ορισμένα σημαντικά εμπιστευτικά έγγραφα είχαν μεταφερθεί σε ασφαλείς χώρους.

Ο Μακάριος μου ζήτησε να δω τον πρεσβευτή των ΗΠΑ κ. Πόπερ να του εξηγήσω την κατάσταση, να του διαβιβάσω την απόφαση της Κυβέρνησης για την αντιμετώπιση του πραξικοπήματος και να ζητήσω την άμεση μεσολάβηση του Προέδρου των ΗΠΑ στον πρωθυπουργό της Ελλάδος συνταγματάρχη Παπαδόπουλο, για να του ζητήσει να ματαιωθεί κάθε προσπάθεια των Ελλήνων στρατιωτικών στην Κύπρο να ανατρέψουν την Κυβέρνηση, ώστε να αποφευχθεί η αιματοχυσία.

Πριν φύγω από το Προεδρικό Μέγαρο, τηλεφώνησα στην αμερικανική πρεσβεία και ζήτησα να δω αμέσως τον πρεσβευτή (Ντέηβιντ Πόπερ) για ένα επείγον ζήτημα, εξ ονόματος του Προέδρου. Με πληροφόρησαν ότι μόλις είχε φύγει από την πρεσβεία για γεύμα. Ζήτησα να με δεχθεί όταν επιστρέψει κι' έφυγα αμέσως από το Προεδρικό για την Πρσβεία.

Εφθασα στην αμερικανική πρεσβεία στη 1.15 μ.μ. Ο πρεσβευτής ήταν ήδη εκεί και με περίμενε. Του εξήγησα την κατάσταση. Του τόνισα ότι υπήρχε προσχεδιασμένη αντίσταση στο πραξικόπημα και ότι θα επακολουθούσε αιματοχυσία και του ζήτησα τη μεσολάβηση του Προέδρου των ΗΠΑ για να πείσει την ελληνική Κυβέρνηση να εγκαταλείψει τα σχέδια της για ανατροπή του Μακαρίου και της Κυβέρνησης της Κύπρου.

Ο κ. Πόπερ με ρώτησε αν, κατά την άποψη μου υπήρχαν σοβαροί λόγοι ανησυχίας για το πραξικόπημα ή αν η κυπριακή κυβέρνηση είχε αναστατωθεί άσκοπα με τις φήμες που κυκλοφορούσαν.

Απάντησα πολύ αργά με έμφαση, χρησιμοποιώντας επίσημη γλώσσα:

"Κύριε Πρεσβευτά, ως πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων της Δημοκρατίας της Κύπρου σας δίνω το λόγο της τιμής μου ότι δεν θα βρισκόμουν εδώ

ζητώντας σας κάτι τέτοιο, αν δεν πίστευα ότι επίκειται πραξικόπημα που θα γίνει κατά τις πρώτες πρωινές ώρες της 15ης και ότι θα ακολουθήσει αιματοχυσία".

Ο κ. Πόπερ απάντησε επίσης σε επίσημη γλώσσα:

"Κύριε Πρόεδρε, θα διαβιβάσω ευθύς αμέσως την πληροφορία και την παράκληση σας, μέσω της επείγουσας διαδικασίας, στον Πρόεδρο των ΗΠΑ και πιστεύω να έχω απάντηση νωρίς το απόγευμα. Ευθύς αμέσως θα έρθω σ' επαφή μαζί σας".

Επέστρεψα στο Προεδρικό Μέγαρο αμέσως και ενημέρωσα τον Πρόεδρο για τη συνάντηση μου με τον κ. Πόπερ. Γύρω στις 5 μ.μ. της ιδίας μέρας με κάλεσαν στην αμερικανική πρεσβεία, όπου πληροφορήθηκα οδηγίες στον πρεσβευτή των ΗΠΑ στην Αθήνα κ. Τάσκα να συναντηθεί επειγόντως με τον πρωθυπουργό της Ελλάδας για να του τονίσει ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν συμφωνούσε με τις προσπάθειες ανατροπής του Μακαρίου και της Κυβέρνησης του και να ζητήσει κατηγορηματικές διαβεβαιώσεις ότι δεν πρόκειται να γίνουν τέτοιου είδους ενέργειες. Επίσης πληροφορήθηκα ότι ο πρεσβευτής Τάσκα είχε ήδη συναντηθεί με τον πρωθυπουργό της Ελλάδας, Συνταγματάρχη Παπαδόπουλο, ο οποίος τον διαβεβαίωσε ξεκάθαρα και κατηγορηματικά ότι δεν υπήρχε ούτε και θα υπάρξει καμμιά περίπτωση τέοιων ενεργειών κατά του Μακαρίου και της Κυβέρνησης του είτε από ελληνικές δυνάμεις της Κύπρου είτε από Ελληνες Αξιωματικούς που υπηρετούν στηην Κύπρο.

Πήγα αμέσως στο Προεδρικό, πληροφόρησα τον Μακάριο για το μήνυμα που πήρα από τον πρεσβευτή Πόπερ.

Ο Παναγιωτάκος προφανώς ειδοποιημένος από την Αθήνα έσπευσε την ίδια μέρα (14 Φεβρουαρίου 1971) να καλέσει και πάλι τους δημοσιογράφους "για να τους αποχαιρετίσει" γιατί επρόκειτο να αναχωρήσει μετά από δύο ημέρες, οριστικά αυτή τη φορά.

Στις δηλώσεις του κατέβαλε προσπάθεια να "επανορθώσει" ορισμένες παρερμηνείες των προηγουμένων δηλώσεων του όπως είπε.

Ανέφερε:

" Μία παρερμηνεία είναι ότι προέτεινα εμμέσως να δοθή το Υπουργείον Εσωτερικών και Αμύνης εις τον Στρατηγόν Γρίβαν. Εγώ δεν είπα τοιούτον τι. Και λυπούμαι, διότι μερικαί εφημερίδες, το διετύπωσαν κατ' αυτόν τον τρόπον. Εγώ είπα απλώς ότι επιβάλλεται μία Κυβέρνησις εθνικής ενότητος, εθνικού συνασπισμού, μία οικουμενική Κυβέρνησις θα έλεγα- ίσως ο όρος αυτός να είναι πλέον πρόσφορος- εις την οποίαν να συμμετέχουν και οπαδοί του Στρατηγού Γρίβα. Διά τον απλούστατον λόγον ότι είναι και αυτοί τμήμα του Κυπριακού λαού. Δεν μπορεί απλώς να τους διαγράψη με μίαν μονοκονδυλιά οιοσδήποτε. Εχουν τίτλους εις την ιστορίαν όπως έχει και ο Μακαριώτατος, όπως έχουν και άλλοι αγωνισταί της ελευθερίας. Δεν υπάρχουν δευτέρας και πρώτης τάξεως Κύπριοι. Υπάρχουν μόνον Κύπριοι πολίται και τίποτε άλλο. Και αν για τους κομμουνιστάς (διά τους οποίους είπα ότι είναι πλέον ευπρεπείς από τους δικούς μας, τους Ελλαδίτες και το λέγω αυτό και το πιστεύω, δεν πρόκειται περί κολακείας, διότι δεν έχω καμμίαν διάθεσιν να κολακεύω οιονδήποτε) αυτήν την στιγμήν είπα ότι δεν ενδείκνυται να μετάσχουν εις την Κυβέρνησιν, δεν σημαίνει ότι δεν είναι και αυτοί τμήμα της Κύπρου, πολίται της Κυπριακής Δημοκρατίας. Απλούστατα υπάρχουν λόγοι τους οποίους εξήγησα άλλην φοράν. Αυτήν την στιγμήν δεν ενδείκνυται η συμμετοχή των και μπορούν θαυμάσια με συμμετοχήν των και μπορούν θαυμάσια να παίξουν εποικοδομητικήν ρόλον, αν το θέλουν εις την αντιπολίτευσιν και σήμερον ακόμη εις την εκτόνωσιν της καταστάσεως".

Ενα άλλο σημείο που θέλησε να διευκρινήσει, ήταν η διατύπωση της απειλής ότι η Ελλάδα θα επενέβαινε αν η Κύπρος δεν αποδεχόταν τις υποδείξεις της και αν επακολουθούσε αιματοχυσία στην Κύπρο. Πράγματι, την συγκεκριμένη αυτή απειλή δεν την είχε διατυπώσει στην πρώτη του δημοσιογραφική διάσκεψη. Στις αθηναϊκές εφημερίδες όμως είχε δημοσιευθεί η είδηση αυτή.

Ο Παναγιωτάκος θεώρησε σωστό να το διαψεύσει και να δηλώσει επίσημα και κατηγορηματικά για πρώτη φορά, ότι οι συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου εξακολουθούσαν να ισχύουν- ενώ η Κυπριακή Κυβέρνηση από το 1963 επαναλάμβανε συνεχώς ότι οι συμφωνίες ήταν νεκρές, χωρίς να το αμφισβητήσει, δημόσια τουλάχιστο, μέχρι τότε καμμιά ελληνική Κυβέρνηση.

Ο Παναγιωτάκος διέψευσε ότι "υπάρχει σχέδιον διά την εκ μέρους της Ελληνικής Κυβερνήσεως, βιαίαν ή μη απομάκρυνσιν του προέδρου Μακαρίου από την εξουσίαν" και στη συνέχεια είπε:

" Αυτό το οποίο είπα είναι ότι ο καθείς θα αναλάβη τας ευθύνας του. Το διαψεύδω. Δι' ημάς αι συνθήκαι ισχύουν. Η Ελλάς έχει το δικαίωμα φυσικά εκ των συνθηκών. Ο,τι γράφουν αι Συνθήκαι. Από ιδικής μας πλευράς αι Συνθήκαι δεν έχουν καταγγελθή. Τούτο δεν σημαίνει ότι έχομεν πρόθεσιν να κάμωμεν οιανδήποτε επέμβασιν. Εγώ είπα ότι έκαστος θα αναλάβη τας ευθύνας του διά τα επακόλουθα μιας καταστάσεως και συγκεκριμένως εις περίπτωσιν κατά την οποίαν θα επακολουθήση εμφύλιος σπαραγμός. Ημείς δεν μπορούμε να αναλάβωνεν την ευθύνην διά την κατάστασιν η οποία θα δημιουργηθή εάν τα όπλα αυτά διανεμηθούν εις ανεύθυνα πρόσωπα. Αυτό το είπα και το επαναλαμβάνω και είναι επίσημος άποψις της Κυβερνήσεως, όπως είναι και εις την διακοίνωσιν".

Η δήλωση του Παναγιωτάκου για τις συμφωνίες προκάλεσε έκπληξη μεταξύ των δημοσιογράφων. Ο Παναγιωτάκος δεν είχε μιλήσει ονομαστικά για τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου και οι δημοσιογράφοι ήξεραν την θέση της κυπριακής κυβέρνησης ότι οι συμφωνίες έπαυσαν να ισχύουν αι ότι τη θέση αυτή δεν την είχε αμφισβητήσει ποτέ μέχρι τότε η Ελλάδα.

Γι' αυτό δεν ήταν βέβαιοι κατά πόσο ο Παναγιωτάκος εννοούσε τις συμφωνίες αυτές ή οποιεσδήποτε άλλες συμφωνίες που δεν είχαν υπ' όψη τους.

Γι' αυτό η ερώτηση που ακολούθησε ήταν:

"Εννοείτε τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου;

ΑΠ: Ημείς ουδεμίαν συμφωνίαν κατηγγείλαμεν".

Η κρίση είχε παρέλθει. Προς το παρόν τουλάχιστον.

Ομως αυτά που έκαμε η χούντα κατέληξαν τελικά εναντίον της και έδωσαν την ευκαιρία στον κυπριακό λαό να εκδηλωθεί ανοικτά. Γιατί στις 15 Φεβρουαρίου άρχισαν να συρρέουν στη Λευκωσία και ιδιαίτερα έξω από την Αρχιεπισκοπή χιλιάδες λαού με συνθήματα "Εξω η χούντα", "να απορριφθή το τελεσίγραφο".

Λίγο αργότερα σε δήλωση του μέσω του κυπριακού ραδιοφώνου διαβίβασε την επιθυμία του να μη γίνουν συγκεντρώσεις γιατί δεν υπήρχε λόγος.

Ομως ο κόσμος είχε συγκεντρωθεί εξω από το Προεδρικό και ο Αρχιεπίσκοπος απευθυνόμενος στους συγκεντρωθέντες είπε:

" Ο Κυπριακός Ελληνισμός απέδειξε πολλάκις ότι αποτελεί το γρανιτώδες τείχος επί του οποίου θα προσκρούουν τα οιαδήποτε τακταινόμενα σχέδια κατά της Κύπρου. Δι'

εμέ ο ελληνικός κυπριακός λαός, ο οποίος με περιέβαλε και με περιβάλλει με τόσην εμπιστοσύνην αποτελεί ισχυρόν αμυντικόν θώρακα, ώστε να είμαι απρόσβλητος από τα τυχόν εναντίον μου βέλη, εις όλας μου τας ενεργείας και τας πράξεις εκφράζω την θέλησιν του λαού, Και ισχύς μου θα είναι η θέλησις του λαού".

Αργότερα σαν γενικεύθηκαν οι εκδηλώσεις τα περισσότερα καταστήματα έκλεισαν και ο Μακάριος αναγκάστηκε για δεύτερη φορά να μιλήσει προς το πλήθος και πάλι από τον εξώστη της Αρχιεπισκοπής λέγοντας:

"Απτόητοι, ακλόνητοι, αλύγιστοι, θα παραμείνωμεν, ανυποχώρητοι επί των επάλξεων. Και δεν υπάρχει δύναμις, η οποία να είναι τόσον μεγάλη ώστε να μπορή να κάμψη τη αντίστασιν του Κυπριακού λαού.

Διάφορα σχέδια πιθανώς να τεκταίνωνται εις τα παρασκήνια διά να επιβληθούν επί του κυπριακού Ελληνισμού παρά την θέλησιν του. Παρά ταύτα όμως δεν θα περάσουν. Πάντα ταύτα θα αποτύχουν. Εγγύησιν περί τούτου αποτελούν η αγωνιστική θέλησις, η αποφασιστικότης και η αντίστασις του λαού μας.

Ο λαός αποτελεί δύναμιν και από την πηγήν αυτήν και εγώ ως ηγέτης αντλώ την ισχύν μου. Εις ολίγας ίσως χώρας ηγεσία και λαός ταυτίζονται εις τόσον μεγάλον βαθμόν. Αυτό συμβαίνει εις την Κύπρον και αισθάνομαι ότι δεν είμαι μόνος. Διότι μαζί μου είναι ο λαός".

Οι εκδηλώσεις συνεχίστηκαν και την επομένη της αναχώρησης του Παναγιωτάκου από την Κύπρο.

Τελικά ο Πρόεδρος Μακάριος δεν οδήγησε τα πράγματα στα άκρα. Αντίθετα "συμβιβάστηκε" με την χούντα και δέχθηκε τελικά να παραδώσει τα τσεχοσλοβακικά όπλα στην ΟΥΝΦΙΚΥΠ προς φύλαξη.

Ομως ο Μακάριος δεν είχε ακόμα απαντήσει γραπτώς στον Γεώργιο Παπαδόπουλο για το τελεσίγραφο του. Αυτό το έκαμε αφού στο μεταξύ είχε διευθετηθεί η πρώτη του συνάντηση με τον Γεώργιο Γρίβα από τη μυστική του άφιξη στο νησί το Σεπτέμβρη του 1971 και ο οποίος ενώ οργάνωνε παράνομες ομάδες συνέχιζε να κρύβεται στη Λεμεσό.