12.1.1968: Ο Αρχιεπίσκoπoς Μακάριoς πρoκηρύσσει τις πρώτες πρoεδρικές εκλoγές από τo 1959 για τις 25 Φεβρoυαρίoυ 1968 και αλλάζει πoρεία από τo ευκταίo στo εφικτό.

S-1763

12.1.1968: Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΠΡΟΚΗΡΥΣΣΕΙ ΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ ΠΡΟΕΔΡΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ 1959, ΓΙΑ ΤΙΣ 25 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1968 ΚΑΙ ΑΛΛΑΖΕΙ ΠΟΡΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΕΥΚΤΑΙΟ ΣΤΟ ΕΦΙΚΤΟ ΚΑΙ ΜΙΛΑ ΠΛΕΟΝ ΓΙΑ ΤΟΥΡΚΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΙ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ

Με την απομάκρυνση της Μεραρχίας από την Κύπρο, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος άρχισε να νοιώθει κάπως απελευθερωμένα τα χέρια του και μπορούσε να πάρει κάποιες άλλες αποφάσεις και ιδιαίτερα γύρω από το θέμα της Ενωσης την οποία κατηγορείτο συνεχώς από τους Ελλαδίτες και τη χούντα ότι δεν ήθελε.

Ομως ύστερα από όσα είχε ακούσει από τον Ραούφ Ντενκτάς κατά τη σύλληψη του, αλλά και από όσα το διεθνές παρασκήνιο υπέβαλλε και επιβάλλονταν να γίνουν για ανατροπή της Προσωρινής Διοίκησης που είχαν ανακοινώσει οι τουρκοκύπριοι, άρχισε να νοιώθει ότι έπρεπε να υπάρξει μια στροφή αν επρόκειτο να επιβληθεί το κυπριακό, το οποίο άρχισε να χρονίζει.

Και η λύση αυτή δεν ήταν άλλη από την "εφικτή" και όχι την "ευκταία", από τη λύση δηλαδή που θα μπορούσε να επιτευχθεί και όχι από αυτήν που ευχόταν να επιτευχθεί.

Ετσι άρχισε να προετοιμάζει το έδαφος προαναγγέλλοντας την υποβολή μέτρων ειρήνευσης και χαλάρωσης των περιορισμών στη διακίνηση των τουρκοκυπρίων, τους οποίους πλέον αποκαλούσε κοινότητα και όχι μειονότητα, ως και προτάσεις για λύση του κυπριακού.

Για να προωθήσει όμως αυτά που είχε στο νου του ο Αρχιεπίσκοπος ήθελε και ανανέωση της εντολής του λαού.

Μιας ανανέωσης που θεωρούσε περισσότερο ως δημοψήφισμα για την όλη προσφορά του μέχρι το 1968 παρά εκλογές με τη σημασία των εκλογών.

Ετσι στις 13 Ιανουαρίου 1968 - τυχερής ημέρας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου- δημοσιευόταν η απόφαση του με την οποία προκηρύσσονταν προεδρικές εκλογές για τις 25

Φεβρουαρίου- τρία ολόκληρα χρόνια μετά τη λήξη της κανονικής του θητείας, η οποία, ωστόσο, παρατάθηκε επανειλημμένα από τη Βουλή τρεις φορές ως και η προετοιμασία νέου Συντάγματος.

Στο Νομοσχέδιο για παράταση της τελευταίας θητείας του Προέδρου Μακαρίου και της Βουλής των αντιπροσώπων που είχε εγκρίνει το Υπουργικό Συμβούλιο στις 21 Ιουλίου 1967 αναφερόταν ότι "η παράτασις της θητείας του Προέδρου και των μελών της Βουλής των Αντιπροσώπων κατέστη αναγκαία διότι εκ των υφισταμένων εν Κύπρω συνθηκών είναι αδύνατος η διεξαγωγή εκλογών δι' ανάδειξιν Προέδρου της Δημοκρατίας και των μελών της Βουλης" και ότι "η λειτουργία της Πολτιείας πρέπει να συνεχισθή απρόσκοπτος".

Ανέφερε σε διάσκεψη τύπου την προηγουμένη ο Μακάριος- μια διάσκεψη που χαρακτηρίστηκε η πλέον διάσκεψη τύπου του Προέδρου της Δημοκρατίας κατά την τελευταία τετραετία:

"Το Κυπριακόν πρόβλημα εισήλθεν από τινος εις πολύ κρίσιμον φάσιν, της οποίας έντονα χρακτηριστικά αποτέλεσαν δύο κυρίως γεγονότα: Ο προ μηνών εις αποτυχίαν καταλήξας ελλαδοτουρκικός επί του κυπριακό διάλογος και η πρόσφατος εκ Κύπρου αποχώρησις των εξ Ελλάδος στρατευμάτων. Δεν νομίζω εύθετον τον χρόνον διά να διατυπώσω σχόλια και να εκφράσω κρίσεις των δύο τούτων γεγονότων.

Θα αναφερθώ μόνον δι' ολίγον εις την σημερινήν θέσιν του Κυπριακού ζητήματος και την πολιτικήν γραμμήν πορείας, την οποία δεοντολογικώς υπαγορεύουν αι δημιουργθείσαι σήμερον συνθήκαι.

Η αποτυχία του ελλαδοτουρκικού διαλόγου και η απόφασις της ελληνικής κυβερνήσεως περί αποχωρήσεως των από τριετίας και πλέον ευρισκομένων εν Κύπρω Ελληνικών στρατευμάτων εδημιούργησαν καταστάσεις και δεδομένα άτινα υπαγορεύουν ρεαλιστικήν αντιμετώπισιν του κυπριακού προβλήματος.

Αντιλαμβάνομαι ότι ο κυπριακός ελληνισμός κατόπιν των προσφάτων δυσαρέστων εξελίξεων ευρίσκεται εις ατμόσφαιραν συγχύσεεως και ανησυχίας υπό πάντων δε προβάλλεται το ερώτημα ως προς την πορείαν και τας προοπτικάς λύσεως του Κυπριακού ζητήματος. Επί του σοβαρού τούτου ερωτήματος θα διατυπώσω μερικάς σκέψεις μου και προοπτικάς δι' εφικτήν λύσιν.

Ως επανειλημένως κατά το παρελθόν εδήλωσα επιθυμούμεν ειρηνικήν συμβίωσιν μετά των τούρκων της Κύπρου.

Δεν επιθυμούμεν να στερήσωμεν αυτούς των δικαιωμάτων των ως ισοτίμων πολιτών, προς τους Ελληνας της νήσου, πολύ δε περισσότερον δεν επιδιώκομεν την εξόντωσιν των. Είμεθα επί πλέον διατεθειμένοι να παραχωρήσωμεν εις τους τουρκοκυπρίους και ωρισμενα προνόμια. Περί της προθέσεως μας ταύτης επληροφορήσαμεν ήδη προ καιρού τον Γενικόν Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών.

Θεωρώ σκόπιμον εν προκειμένω να τονίσω ότι οιονδήποτε σύνταγμα επί του οποίου θα βασίζεται η λειτουργία ενός ανεξαρτήτου και ενιαίου κράτους πρέπει να διέπεται υπό δημοκρατικών αρχών να τυγχάνει της εγκρίσεως του λαού και να υπόκειται διά δημοκρατικού μηχανισμού της αλλαγής συμφώνως προς την θέλησιν του κυπριακού λαού ως συνόλου. Μόνον το κεφάλαιον, το οποίον θα διατυπωθή υπό τύπου χάρτου δικαιωμάτων, της τουρκικής Κοινότητας, δεν θα υπόκειται εις αλλαγάς.

Εντός μηνός περίπου θα διατυπωθή λεπτομερώςς βασει των ως άνω σκέψεων, εγγραφον κείμενον δυνάμεων να αποτελέση βάσιν συζητήσεως. Πιθανώς να παρουσιασθώσι και εξ άλλης πλευράς κείμενα. Δεν αποκλείομεν την υπ' αυτών συζήτησιν πολύ δε περισσότερον εφ' όσον η συζήτησις και οιαιδήποτε γενικώς συνομιλίαι γίνονται εντός των πλαισίων της προσφοράς των καλών υπηρεσιών του Γενικού Γραμματέως των Ηνωμένων Εθνών.

Εν τω μεταξύ θα συνεχίσωμεν την προσπάθειαν διά την αποκατάστασιν της ειρήνης και της ομαλότητος εν τη νήσω. Είναι λυπηρόν, διότι η τουρκοκυπριακή ηγεσία διά της αποφάσεως της περί συστάσεως "τουρκοκυπριακής διοικήσεως" εδημιούργησε εμπόδια διά την επέκτασιν των ειρηνευτικών μέτρων καθ' άπασαν την νήσον.

Ως προς τα εξαγγελθέντα προ εβδομάδος ειρηνευτικά μέτρα θα έχωσι ταύτα εφσρμογήν από του μεσονυκτίου της σήμερον.

Εν κατακλείδι προβαίνω εις την ανακοίνωσιν μιας προσωπικής μου αποφάσεως.

Εφ' όσον το κυπριακόν ζήτημα εισήλθε προσφάτως εις την πλέον κρίσιμον φάσιν του και απαιτούνται σοβαραί πρωτοβουλίαι και γενναίαι αποφάσεις διά να εξέλθη από το σημερινόν αδιέξοδον επιζητουμένης, κατ' ανάγκην της λύσεως εντός των πλαισίων του εφικτού, τα οποία δεν συμπίπτουν πάντοτε με τα πλαίσια του ευκταίου, δεν δύναιμαι να συνεχίσω τας υπηρεσίας μου από της θέσεως του Προέδρου άνευ ανανεώσεως της λαϊκής εντολής. Δεν λιποτακτώ εις

στιγμάς κρισίμους ουδέ εγκαταλείπω την έπαλξιν εν ώρα αγώνος. Απεφάσισα όμως να δώσω την ευκαιρίαν εις τον κυπριακόν λαόν, να εκδώση επί εμού κρίσιν και απόφασιν ως προς τον χειρισμόν του κυπριακού ζητήματος. Ουδεμίαν έχω προσωπικήν φιλοδοξίαν ουδ' εξυπηρετώ προσωπικά ή κομματικά ή οιωνδήποτε άλλων τα συμφέοντα.

Προσφέρω απλώς τας υπηρεσίας μου εις τον λαόν εις μίαν κρίσιμον περίοδον και αναλίσκομαι προκαταβάλλων εξαντλητικώς και άνευ φειδούς όλας μου τας δυνάμεις εις την εξυπηρέτησιν του λαού, έχων ως ηθικήν ικανοποίησιν την αγάπην και εμπιστοσύνην μετά της οποίας ανέκαθεν με περιβάλλει.

Εάν ο λαός νομίζη ότι αι προς αυτόν υπηρεσίαι μου είναι ανεπαρκείς δύναται, να εκλέξη άλλον ηγέτην. Παραδίδομαι λοιπόν εις την δι' εκλογών ετυμηγορίαν του κυριάρχου λαού".

Η απόφαση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου να ζητήσει ανανέωση της θητείας του προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις.

Από πλευράς των υποστηρικτών του, αυτοί αντέδρασαν με τρόπο που θύμιζε την ανακοίνωση της υποψηφιότητας του το 1950 για τον Αρχιεπισκοπικό αξίωμα.

Ταυτόχρονα οι πολιτικοί - και θρσκευτικοί του αντίπαλοι, και ιδιαίτερα οι φανατικοί υπέρ της Ενωσης, δραστηριοποιήθηκαν για πρώτη φορά και άρχισαν να τον αμφισβητούν και να σκέφτονται την υποβολή ανθυποψηφίου του, κάτι που γινόταν για πρώτη φορά στην οκταετή ζωή της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Και αυτό δεν άρεσε καθόλου στο Μακάριο και τους υποστηρικτές του.

Ανάμεσα στις άλλες εφημερίδες που υποστήριζαν την πολιτική του ο "Φιλελεύθερος" σε πρωτοσέλιδο άρθρο του επαναλάμβανε αυτό που υποστήριζαν οι υποστηρικές του Μητροπολίτη Κιτίου Μακαρίου το 1950 με την ανακοίνωση της υποψηφιότητας του στο αρχιεπισκοπικό αξίωμα: Μακάριον και μόνον Μακάριον.

Σε άρθρο του κάτω από τον τίτλο "Μακάριον" ο "Φιλελεύθερος" έγραφε την ημέρα της ανακοίνωσης της απόφασης του Μακαρίου να προκηρύξει προεδρικές εκλογές (13.1.1968):

"Ο Πρόεδρος Μακάριος ανεκοίνωσε την μεγάλην είδησιν, την εσπέραν της χθες προς τους αντιπροσώπους του κυπριακού τύπου: Υπό τας σημερινάς νέας δυσκόλους συνθήκας και εν όψει της νέας φάσεως εις την οποίαν εισέρχεται ο αγών του Κυπριακού λαού, ο Μακαριώτατος δεν προτίθεται να συνεχίση τα προεδρικά του καθήκοντα χωρίς να ανανεωθή η προς αυτόν λαϊκή εντολή.

Και επί τη βάσει της αποφάσεως αυτής του Μακαριωτάτου Προέδρου, ο κυπριακός λαός θα κληθή εντός των καθωρισμένων προθεσμιών να αναδείξη τον νέον Πρόεδρον της Δημοκρατίας. Νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν πρόκειται βεβαίως να είναι άλλος από τον άνθρωπον, ο οποίος αφ' ότου ανέλαβε την εθνικήν ηγεσίαν αυτού του λαού, ηνάλωσεν ολόκληρον την ζωήν του διά να απαλλαγή η Κύπρος από τον αποικιακόν ζυγόν και εν συνεχεία να κατορθώση όπως δημιουργήση μίαν καλυτέραν ζωήν διά να εισέλθη αποφασιστικώς στην λεωφόρον της προόδου. Ενας είναι ο άνθρωπος αυτός, είναι η Α. Μ. ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Μακάριος ο Γ, προς τον οποίον- είμεθα απολύτως βέβαιοι- η λαϊκή υποστήριξις θα δοθή όσον ποτέ προηγουμέωνς επιβλητική και ενθουσιώδης.

Δεν υπάρχει Ελλην Κύπριος, ο οποίος θα αναγνώση τας ειδήσεις περί προκηρύξεως των νέων προεδρικών εκλογων και να μη φωνάξη αβιάστως και αυθορμήτως: ΜΑΚΑΡΙΟΝ

Ο Μακαριώτατος εξηγών διατί ήχθη προσωπικώς εις τνη απόφασιν να τερματίση την πρώτην προεδρικήν θητείαν του και να ζητήση την ανανέωσιν της λαϊκης εντολής επεσήμανεν ορθώς δύο βασικά γεγονότα, τα οποία αντέδρασαν αποφασιστικώς και θα επιδράσουν και εις το

μέλλον εις την διαμόρφωσιν των κυπριακών εξελίξεων, είναι πρώτον, ο τερματισθείς εν αποτυχία ελλαδοτουρκικός διάλογος και δεύτερον η αποχώρησις των ελληνικών στρατευμάτων. Αυτά τα δύο γεγονότα θέτουν ενώπιον μας προς εκτέλεσιν σοβαρώτατα πολιτικά καθήκοντα, ως δε ο Μακαριώτατος είπεν "απαιτούνται σοβαραί πρωτοβουλίαι και γενναίαι αποφάσεις διά να εξέλθη το κυπριακόν από το σημερινόν αδιέξοδον, επιζητουμένης κατ' ανάγκην της λύσεως εντός των πλαισίων του εφικτού, τα οποία δεν συμπίπτουν πάντοτε με τα πλαίσια του ευκταίου".

Υπό αυτάς ας νέας συνθήκας, ενώπιον των νέων δεδομένων, ορθώς ο Μακαριώτατος θέτει θέμα ανανεώσεως της προς αυτόν λαίκής εντολής. Ομολογουμένως η νέα φάσις εις την οποίαν εισέρχεται τώρα το κυπριακόν είναι δυσκολωτέρα των προηγουμένων, "είναι η φάσις των σοβαρών πρωτοβουλιών και των γενναίων αποφάσεων".

Η ηγετική ικανότης του Μακαριωτάτου είναι αδιαμφισβήτητος. Απεδείχθη αύτη πλειστάκις πολύ δε περισσότερον κατά το πολύ πρόσφατον παρελθόν, κατά τους μόλις λήξαντας μήνας της μεγάληςς κρίσεως. Ουδείς δύναται να αμφισβητήση το γεγονός ότι ο Μακαριώτατος τυγχάνει της ενθέρμου υποστηρίξεως της συντριπτικής πλειοψηφίας, διατί όχι και του συνόλου δεδομένου ότι αι ελάχισται εξαιρέσεις είναι ανυπολόγιστοι, του ελληνικού κυπριακού λαού, Εμφορούμενος όμως από δημοκρατικά αισθήματα θέτει εκ νέου τον εαυτόν του εις την διάθεσιν του λαού, ζητών την προς αυτόν ανανέωσιν της λαϊκής εντολής.

Η εντολή θα δοθή. Και θα είναι η εντολή του συνόλου του ελληνικού Κυπριακού λαού, ο οποίος όπως εις το παρελθόν, έτσι και τώρα λέγει: ΜΑΚΑΡΙΟΝ".

Με τη δύναμη που είχε ο Μακάριος γνώριζε πως να αλλάζει και πορεία και θέσεις χωρίς να φοβάται τις αντιδράσεις.

Η αλλαγή από την Ενωση στην εφικτή λύση δηλαδή την ανεξαρτησία, αλλά και η αλλαγή στην ονομασία των τουρκοκυπρίων από "μειονότητα" σε "κοινότητα" ήταν πολύ σημαντική απόφαση αυτή την περίοδο.

Η εφημερίδα "Κύπρος" παρατηρούσε στις 15 Ιανουαρίου σε σχόλιο της:

"Χάριν της Ιστορίας και διά να πάρωμεν καλόν, μάθημα διά το μέλον επισημαίνομεν ότι διά πρώτην φοράν από του Δεκεμβρίου του 1963 ομιλούμεν επισήμως, διά των προεδρικών χειλέων, περί Τουρκοκυπριακής κονότητος. Πού ήτο δυνατόν να ακούσωμεν μέχρι τς παρελθούσης Παρασκευής άνθρωπον να αναφέρεται εις τους τούρκους και να μη τους αποκαλή "μειονότητα;". Τον τρώγανε "με τα ρούχα". Ξυλοφορτώσαμεν και μέλος της σοβιετικής Πρεσβείας εδώ εις τη Λευκωσίαν διότι κάποτε ο Γκρομύκο ή ο Ριζώφ ωμίλησαν διά τα δικαιώματα της τουρκοκυπριακής κοινότητος. Αλλ' ελησμονήσαμεν ότι τότε ήτο η εποχή της "τιμωρού ενώσεως", και η περίοδος που οι τουρκοκύπριοι δεν είχον...δικαιώματα και κατά συνέπειαν, δεν ήσαν ...κοινότης, όπως είναι η κοινότητς των Μαρωνιτών, των Αρμενίων και των Λατίνων.

Προσοχή λοιπόν διά το μέλλον. Να ξέρωμεν και τι λέγομεν και τι κάμνομεν, διότι επί σειράν ετών τα εβάλαμεν με τον κόσμον όλον, διά να απομονωθώμεν, συζητούντες διά μίαν λέξιν και όχι διά την ουσίαν.

Βαίνομεν καθ' όλας τας ενδείξεις προς τον σχηματισμόν κράτους. Βαίνομεν προς απαλλαγήν εκ των σημερινών δεινών της διαφυλετικής αναταραχής. Το τέρμα δεν είναι πλησίον ούτε και προβλέπεται εύκολος ο δρόμος μέχρις εκεί. Πολλά απομένει να γίνουν διά να επέλθη ειλικρινής συνεργασία και συνεργασία μετά των τούρκων συμπατριωτών μας.

Αλλά και όταν θα φθάσωμεν εις τον σχηματισμόν ανεξαρτήτου ενιαίου και δεν δημοκρατικού κράτους, τότε θα αρχίση το επίμοχθον έργον διά την κατοχύρωσιν των δηημοκρατικών δικαιωμάτων όλων των πολιτών. Δεν είναι εύκολον πράγμα το κυβερνάν δικαίως. Και χρειαζόμεθα κράτος δικαίου, αδέκαστον εις την εφαρμογήν των νόμων, διά να δύναται κάθε πολίτης, απηλλαγμένος παντός φόβου, να διατυπώνη τας απόψεις του και να αξιοποιή τας ικανότητας του".

Στις 17 Ιανουαρίου το Γραφείο Δημοσίων Πληροφοριών δημοσίευσε συνεντεύξεις του Προέδρου Μακαρίου στο BBC και το πρακτορείο Ηνωμένος Τύπος στις οποίες εξήγησε ότι επανεκλογή του θα σημαίνει ψήφο εμπιστοσύνης για όσα είχε κάμει για το κυπριακό:

ΕΡ: Τι σας ώθησε να αποφασίσετε να ζητήσετε ανανέωσιν της εντολής διά το προεδρικόν αξίωμα; Αναμένετε ψήφον εμπιστοσύνης διά την πρσωπικήν σας διοίκησιν ή η εντολή αύτη θα λάβη την μορφήν Προεδρικής εκλογής;

ΑΠ: Η ανανέωσις της εντολής θα λάβη κατ' ανάγκην την μορφήν Προεδρικών εκλογών. Επανεκλογή μου δε θα πρέπει να ερμηνευθή ως ψήφος εμπιστοσύνης διά την διοίκησιν μου και ιδιαιτέρως διά τον υπ' εμού χειρισμόν του κυπριακού προβλήματος.

Από την ώρα της ανακοίνωσης για την προκήρυξη των εκλογών ο κόσμος είχε συγκεντρωθεί στην Ιερά Αρχιεπισκοπή για να χαιρετίσει τον Μακάριο. Τις επόμενες ημέρες ακολούθησαν μαθητικες διαδηλώσεις υπέρ του ενώ τα τηλεγραφήματα συμπαράστασης άρχισαν να καταφθάνουν κατά δεκάδες στην Ιερά Αρχιεπισκοπή και το Προεδρικό.