25.3.1965: Το εντέκατο τμήμα της έκθεσης του Μεσολαβητή των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα

S-1681

25 3 1965: ΤΟ ΕΝΤΕΚΑΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗ ΤΩΝ

ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΓΚΑΛΟ ΠΛΑΖΑ

Ο μεσολαβητής των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα στο εντέκατο τμήμα της έκθεσης του για το Κυπριακό που υπέβαλε στις 25 Μαρτίου 1965 στο Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Ου Θαντ αναφέρει σαν πίστη του ότι ο κοινός στό­χος των Κυπρίων θα μπορούσε τώρα να γίνει αισθητά ακριβέστερος δηλαδή ένα "πλήρως ανε­ξάρτητο" κράτος, το οποίο θα αναλάμβανε να παραμείνει ανεξάρτητο και να απέχει από οποιαδήποτε πράξη που θα οδηγούσε στην ένωσή του με ο ποιοδήποτε άλλο κράτος. Ανέφερε ο Μεσολαβητής:

Γ. - Ανάλυση των θέσεων των μερών

130. Θα γίνει κατανοητό ότι η προσωπική μου άποψη για τις θέσεις που λαμβάνουν τα μέρη της κυπριακής διαμάχης πρέπει κατ' ανάγκη να διέπε- ται από συγκεκριμένα κριτήρια. Πριν απ' όλα, είναι εκείνα τα οποία ανα­κύπτουν ρητώς ή σιωπηρώς από το ψήφισμα της 4ης Μαρτίου 1964 του Συμβουλίου Ασφαλείας. Κάποια άλλα έχουν επιβληθεί από τις πραγματικές συγκυρίες της Κύπρου και αισθάνθηκα υποχρεωμένος να τα λάβω υπ' όψη μου στον βαθμό που δεν είναι ασυμβίβαστα με το ψήφισμα του Συμβου­λίου Ασφαλείας. Σύμφωνα μ' αυτά τα κριτήρια, λοιπόν, κατέληξα στο συ­μπέρασμα ότι σε οποιαδήποτε διευθέτηση του προβλήματος πρέπει να λη- φθούν υπ' όψη τα ακόλουθα:

- Θα πρέπει να αναγνωρίζει, όπως έπραξε και το Συμβούλιο Ασφα­λείας συστήνοντας το διορισμό μεσολαβητή, ότι το Κυπριακό δεν μπορεί να λυθεί μέσω μιας προσπάθειας αποκατάστασης των συνθη­κών που επικρατούσαν πριν το Δεκέμβριο του 1963, αλλά ότι πρέπει να βρεθεί μια νέα λύση.

- Θα πρέπει, για ·να είναι μια "σύμφωνη διευθέτηση", να εξασφαλί­ζει την υποστήριξη όλων των ενδιαφερόμενων μερών, όπως αυτά κα­τονομάζονται στο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας της 4ης Μαρ­τίου 1964: Συγκεκριμένα, των κυβερνήσεων της Κύπρου, της Ελλάδας, της Τουρκίας και του Ηνωμένου Βασιλείου και των εκπροσώπων των κυπριακών κοινοτήτων.

- Θα πρέπει να είναι συνεπής με τις προβλέψεις του Χάρτη των Η­νωμένων Εθνών, εκ των οποίων οι παρακάτω κυρίως φαίνονται να είναι σχετικές: Τους σκοπούς, αρχές και υποχρεώσεις που σχετίζονται με τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών, το σεβασμό της αρχής της ισονομίας και της αυτοδιάθεσης των λαών, το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμά­των και θεμελιωδών ελευθεριών, την αναγνώριση της κυρίαρχης ισό­τητας των κρατών-μελών, την αποχή από απειλές ή χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήπο- τε κράτους και το σεβασμό των συμβατικών ευθυνών εφ' όσον δεν α- ντίκεινται προς τις κατά το Χάρτη υποχρεώσεις.

- Θα πρέπει να είναι προς όφελος και να εξασφαλίζει την ευημερία του κυπριακού λαού συνολικά και υπ' αυτή την έννοια θα πρέπει να είναι ικανή να ικανοποιεί τους πόθους της πλειοψηφίας του πληθυ­σμού και συγχρόνως να παρέχει επαρκή προστασία των έννομων δι­καιωμάτων όλου του λαού.

- Θα πρέπει επίσης, για να εξυπηρετεί πραγματικά τα συμφέροντα της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας και την ευημερία του κυπριακού λαού, να είναι μια διευθέτηση που θα μπορεί να διαρκέσει.

131. Εξήτασα τις θέσεις των μερών έχοντας υπ' όψη μου όλα αυτά τα στοιχεία. Θεώρησα ότι θα ήταν προτιμότερο να ομαδοποιήσω τις παρατη­ρήσεις μου κάτω από τρεις κύριες

επικεφαλίδες: (α) Ανεξαρτησία, αυτοδιά­θεση και διεθνής ειρήνη, (β) Η δομή του κράτους. Και (γ) Προστασία ατο­μικών και μειονοτικών δικαιωμάτων.

(α) - Ανεξαρτησία, αυτοδιάθεση και διεθνής ειρήνη

132. Η Κυπριακή Δημοκρατία είναι ένα κυρίαρχο, ανεξάρτητο κράτος. Μ' αυτή την ιδιότητα έγινε δεκτή στην κοινότητα των Ηνωμένων Εθνών, συνεχίζει να είναι ένα κράτος μέλος της και το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας της 4ης Μαρτίου 1964 την αναφέρει καταηγορηματικά ως "η Κυρίαρχη Κυπριακή Δημοκρατία".

133, Ωστόσο το βάρος των παραπόνων της ελληνοκυπριακής ηγεσίας και η βάση των πολιτικών της ισχυρισμών - στους οποίους έχει την υποστήρι­ξη και της ελληνικής κυβερνήσεως - είναι ότι η ανεξαρτησία και η κυριαρ­χία της Κυπριακής Δημοκρατίας, και ως εκ τούτου η "κυρίαρχη ισότητά της" με τα υπόλοιπα κράτη μέλη των Ηνωμένων Εθνών και το "δικαίωμά της για αυτοδιάθεση" ακρωτηριάσθηκαν από τις Συνθήκες της 16ης Αυγού- στου 1960, οι οποίες αποτέλεσαν αναπόσπαστο μέρος και προσδιόρισαν τη φύση του συντάγματος με την ίδια ημερομηνία. Αναμφισβήτητα, το αποτέ­λεσμα αυτών των Συνθηκών ήταν ο αποκλεισμός της δυνατότητας του κυ­πριακού λαού να τροποποιεί το σύνταγμα της χώρας του ή εν πάση περι- πτώσει τα βασικά άρθρα που καθορίζουν τη δομή του κράτους, η απαγό- ρεύση να ενωθεί η Κύπρος με οποιοδήποτε άλλο κράτος και η απαγόρευση διχοτόμησης της χώρας. Η ελληνοκυπριακή ηγεσία υποστηρίζει ότι αποδέ­χθηκε αυτούς τους περιορισμούς υπό καθεστώς πιέσεων και ότι η μόνη ε­ναλλακτική λύση που υπήρχε τότε ήταν η διχοτόμηση της χώρας. Έτσι, α­ντικειμενικός πολιτικός στόχος των Ελληνοκυπρίων ήταν να εξασφαλισθεί για την Κύπρο "ακηδεμόνευτη ανεξαρτησία", η οποία θα επέτρεπε στον πληθυσμό να αποφασίσει ελεύθερα για το μέλλον του σύμφωνα με την αρχή της κυριαρχίας της πλειοψηφίας και της προστασίας της μειοψηφίας (συμπεριλαμβανομένων κάποιων ειδικών μεταβατικών μέτρων) και να έχει το δικαίωμα να παραμερίσει τόσο τους συμβατικούς περιορισμούς που α­φορούν στους εσωτερικούς θεσμούς του κράτους, όσο κι εκείνους που α­φορούν στις διεθνείς σχέσεις του.

134. Από την πλευρά τους, η τουρκοκυπριακή ηγεσία και η τουρκική κυ­βέρνηση δεν αμφισβητούν την περιοριστική φύση των όρων υπό τους ο­ποίους η Κύπρος απέκτησε την ανεξαρτησία της. Σύμφωνα με τη δική τους άποψη, όμως, αυτοί οι περιορισμοί ήσαν και σκόπιμοι και ουσιώδεις: Απέ­βλεπαν να διασφαλίσουν στους Τουρκοκυπρίους τη μεταχείρισή τους όχι ως μειονότητας αλλά ως κοινότητα με διακεκριμένα πολιτικά δικαιώματα και να εξασφαλίσουν για την Τουρκία τη διατήρηση μιας ισορροπίας στην ανατολική Μεσόγειο, ισορροπίας η οποία, κατά την άποψη της τουρκικής κυβερνήσεως, θα μπορούσε να διακυβευθεί σοβαρά αν η Κύπρος γινόταν ελληνικό έδαφος. Οι δύο αυτοί βασικοί στόχοι αλληλοσυμπληρώνονται και βοηθούν να εξηγηθεί η αλληλεγγύη στη στάση της τουρκοκυπριακής ηγεσίας και των διαδοχικών τουρκικών κυβερνήσεων προς την κατεύθυνση της επί­λυσης αυτού του προβλήματος. Διατείνονται ότι οποιαδήποτε άλλη αποδε­κτή λύση πέραν της διευθετήσεως του 1960 πρέπει να εξυπηρετεί τους ί­διους ακριβώς σκοπούς. Για τη πλευρά αυτή, λοιπόν, οιαδήποτε διευθέτηση που θα αποβλέπει τη συνέχιση της ανεξαρτησίας της Κύπρου, θα πρέπει συγχρόνως να εμπεριέχει εγγυήσεις ότι δεν θα πραγματοποιηθεί η

ένωση με την Ελλάδα και ταυτόχρονα να προστατεύει απόλυτα την ασφάλεια των Τουρκοκυπρίων ως κοινότητας. Γι' αυτό το λόγο, η πρότασή τους για γεω­γραφικό διαχωρισμό των δύο κυπριακών κοινοτήτων υπό καθεστώς ομο­σπονδίας δεσμευμένης συμβατικά ότι δεν θα προχωρήσει σε ένωση με ο- ποιοδήποτε άλλο κράτος ούτε επίσης - ως το δικό τους qui pro quo - στη διχοτόμηση της Κύπρου. Υποστηρίζουν επίσης ότι αν δοθεί οποιοδήποτε "δικαίωμα αυτοδιάθεσης" στους Ελληνοκυπρίους θα πρέπει να δοθεί το ίδιο αλλά χωριστό δικαίωμα στην τουρκοκυπριακή κοινότητα. Αν οι Ελλη­νοκύπριοι αποφασίσουν να το ασκήσουν υπέρ της ενώσεως με την Ελλάδα, οι Τουρκοκύπριοι θα είναι ελεύθεροι να το ασκήσουν υπέρ της ενώσεως με την Τουρκία, επιμένοντας έτσι στη διχοτόμηση της χώρας.

135, Οσο διαφορετικές κι αν φαίνονται οι προσεγγίσεις αυτές, είναι δυ­νατόν να διακρίνει κανείς στις θέσεις των δύο πλευρών ένα στόχο που, όσο εκφράζεται με ευρείς όρους, φαίνεται να είναι αποδεκτός κι από τους δύο: Δηλαδή μια ανεξάρτητη Κύπρος με επαρκείς εγγυήσεις για την ασφά­λεια και τα δικαιώματα του λαού της. Θεώρησα χρήσιμο, μετά την εξέταση των θέσεών τους, να ανατρέξω απ' αυτόν το σημερινό φαινομενικά κοινό στόχο στο παρελθόν και να προσδιορίσω πού και γιατί απέκλιναν και να μελετήσω τις εναλλακτικές οδούς που φαίνονται ανοικτές.

136. Αν η ανεξαρτησία της Κύπρου ιδωθεί ως η πρώτη και σημαντικότε­ρη βασική αρχή, στην οποία τα μέρη θα μπορούσαν να συμφωνήσουν, θα είναι αναγκαίο για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη να κατανοήσουν και να συμφωνήσουν στο νόημα της ανεξαρτησίας της μέσα στα πλαίσια των συ­γκυριών που επικρατούν σήμερα στην Κύπρο. Κι αυτό είναι το δυσκολότε­ρο σημείο του προβλήματος. Οι Ελληνοκύπριοι συνέδεσαν τις φιλοδοξίες τους για "ακηδεμόνευτη ανεξαρτησία" με το αίτημα για αυτοδιάθεση. Πολ­λοί απ' αυτούς δεν αποκρύπτουν την ελπίδα και την πίστη τους - και η τουρκοκυπριακή ηγεσία τις υποψίες και τους φόβους της - ότι ο σκοπός και το αποτέλεσμα της άσκησης αυτού του δικαιώματος θα είναι η πραγ­ματοποίηση της μακροχρόνιας φιλοδοξίας για ένωση με την Ελλάδα. Αυτές οι ελπίδες από τη μια πλευρά κι οι φόβοι από την άλλη ενθαρρύνονται από τη γνώση ότι θα δινόταν η αναγκαία συγκατάθεση της ελληνικής κυ- βερνήσεως. Όσον αφορά στις θέσεις των άλλων μερών υπάρχει μια τάση στους Ελληνοκυπρίους να τις αγνοούν, κάνοντας την υπόθεση ότι η "ακη­δεμόνευτη ανεξαρτησία" και η άρση των συμβατικών περιορισμών θα έχουν ή όχι εξασφαλισθεί και μόνο με την αυτοδιάθεση. Υπ' αυτή την έννοια είναι ένα ζήτημα μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας αποκλειστικά.

137. Είμαι βέβαιος ότι το ζήτημα της Ένωσης είναι η πιο διχαστική και δυνητικά η πιο εκρηκτική όψη του Κυπριακού. Η τουρκοκυπριακή ηγεσία και οι διαδοχικές τουρκικές κυβερνήσεις με διαβεβαίωσαν ότι οποιαδήποτε προσπάθεια πραγματοποίησης της Ένωσης παρά τη θέλησή τους θα προκα- λούσε την ενεργητική και σθεναρή αντίστασή τους. Και πιστεύω ότι τούτο είναι αληθές και μόνο με το πέρασμα του χρόνου θα μπορούσε να σημειω­θεί κάποια αλλαγή στις θέσεις τους. Έτσι, αισθάνομαι υποχρεωμένος να ε­ξετάσω αυτό το ζήτημα με μεγάλη προσοχή.

138. Το ζήτημα της Ένωσης καθεαυτό έχει αρκετές όψεις. Αν, υπό τις παρούσες συνθήκες, η επιβολή της Ένωσης εκλαμβάνεται από την τουρκική πλευρά ως ισοδύναμη με προσπάθεια

προσάρτησης που θα εμποδισθεί διά της βίας, είναι συγχρόνως ένα ζήτημα το οποίο απ' ό,τι καταλαβαίνω δεν χαίρει ανεπιφύλακτης υποστηρίξεως μεταξύ των Ελληνοκυπρίων συνολικά. Είναι αλήθεια ότι γι' αυτούς, όπως και για πολλούς Έλληνες, η λέξη και η σκέψη της Ένωσης έχει μεγάλη συναισθηματική αξία. Για ορισμένους είναι ένα σύμβολο των πανελληνιστικών ιδεωδών, για άλλους η πολεμική ιαχή της αντίστασης κατά του αποικιακού καθεστώτος και στις χειρότερες ώρες της σημερινής κρίσης φαινόταν να γίνεται το λάβαρο, κάτω από το οποίο η ελληνοκυπριακή κοινότητα στο σύνολό της εύρισκε το σημείο συσπείρω­σής της. Όμως ως πρακτικό βήμα στην πολιτική εξέλιξη της Κύπρου μου φάνηκε, σε συνομιλίες που είχα μ' ένα μεγάλο δείγμα της ελληνοκυπριακής κοινής γνώμης, ότι έχει πολύ λιγότερο ενωτική και επιτακτική δύναμη πίσω του.

139. Τούτο μπορεί να οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι υπήρξαν πολύ λίγες ενδείξεις για τη μορφή που θα έπρεπε να λάβει η Ένωση και τις οι­κονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες που θα μπορούσαν να πηγά­σουν απ' αυτήν. Αντιλαμβάνομαι ότι Ένωση σημαίνει κυριολεκτικά απόλυ­τη απορρόφηση της Κύπρου από την Έλλαδα, αλλά θα δίσταζα να πω ότι έτσι την αντιλαμβάνεται κάθε Ελληνοκύπριος που την επιθυμεί.

140. Οι Ελληνοκύπριοι ηγέτες που συμμετέχουν στην κυπριακή κυβέρνη­ση - υποστηρίζοντας τη θέση ότι η Ένωση είναι ένα θέμα που αφορά απο­κλειστικά την Κύπρο και την Ελλάδα - δεν μπόρεσαν να μου πουν τίποτα για τη μορφή με την οποία την βλέπουν να εφαρμόζεται, παρά μόνον ότι αυτή θα προσδιορισθεί από την κυπριακή κυβέρνηση σε συμφωνία με την Ελλάδα πριν κληθεί ο κυπριακός λαός να αποφασίσει επί του θέματος. Ζή­τησα διευκρινίσεις σ' αυτό το θέμα όχι μόνο λόγω της τουρκικής αντιδρά- σεως στην ιδέα, αλλά και γιατί δεν είχα καμιά αμφιβολία ότι η πραγματο­ποίηση της Ένωσης, ακόμα κι αν γινόταν αποδεκτή ως στοιχείο της διευθέ­τησης του Κυπριακού, θα συνεπάγετο πολλά σύνθετα πολιτικά, οικονομικά, πιστωτικά και άλλα προβλήματα. Παραδείγματος χάρη, η Κύπρος και η Ελλάδα έχουν τώρα διαφορετικές βάσεις στα νομικά συστήματά τους και στο σύστημα διοίκησης της δικαιοσύνης. Η Κύπρος, η οποία στην ουσία παράγει τα ίδια είδη αγροτικών προϊόντων με την Ελλάδα εξάγει τα προϊ­όντα της στο Ηνωμένο Βασίλειο υπό όρους κοινοπολιτειακής προτίμησης. Έχει υψηλότερο βιοτικό επίπεδο, καθώς και ένα υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα, διαφορετικό φορολογικό σύστημα κι ένα ευρύτερο σύστημα κοι­νωνικών ασφαλίσεων. Έχει διαφορετικό νομισματικό σύστημα και, επειδή είναι μέλος του μπλοκ της στερλίνας, η λίρα Κύπρου διατηρείται σε συ­ναλλαγματική ισορροπία με τη στερλίνα και, σύμφωνα με τις ισχύουσες διευθετήσεις, είναι ελεύθερα ανταλλάξιμη με οποιοδήποτε νόμισμα του μπλοκ της στερλίνας και σχετικά ελεύθερα ανταλλάξιμη με το δολάριο.

141. Όλα αυτά τα θέματα θα απαιτήσουν επαρκή προσαρμογή, στην πε­ρίπτωση που πραγματοποιηθεί η Ένωση. Οι επιπτώσεις τους θα ποικίλ­λουν πολύ και τούτο θα εξαρτάται από το εάν η Ένωση λάβει τη μορφή πλήρους προσαρτήσεως στην Ελλάδα, με την έννοια ότι η Κύπρος θα γίνει μια ή περισσότερες επαρχίες της Ελλάδας, ή εάν τεθεί η Κύπρος υπό κά­ποιο

προνομιούχο καθεστώς εντός των πλαισίων του Βασιλείου της Ελλά­δας. Και στις δύο περιπτώσεις, θα προκύψει ένας αριθμός σύνθετων προ­βλημάτων, τα οποία θα απαιτήσουν επείγουσες λύσεις και το θεωρώ απα­ραίτητο να ενημερωθεί πλήρως ο κυπριακός λαός γι' αυτά τα προβλήματα, αν πρόκειται να κληθεί να κάνει την επιλογή του. Απ' όσα γνωρίζω, δεν υ­πάρχει σύμπτωση απόψεων ούτε στην ελληνοκυπριακή ούτε στην τουρκοκυ- πριακή πλευρά αλλά ούτε και μεταξύ των κυβερνήσεων της Ελλάδας και της Κύπρου πάνω στη μορφή που θα μπορούσε να πάρει η Ένωση και τις επιπτώσεις και περιπλοκές που θα υπάρξουν.

142. Παρέθεσα τα προηγούμενα ως πραγματικά γεγονότα και εντυπώσεις. Δεν θα ήθελα να θεωρηθεί ότι έχω γνώμη για τα πλεονεκτήματα και μειο­νεκτήματα της Ένωσης. Επιπλέον, πρέπει να διευκρινίσω ότι ούτε ο πρόε­δρος ούτε η κυπριακή κυβέρνηση στις συζητήσεις που είχα μαζί τους με την ιδιότητά μου ως μεσολαβητή προέβαλαν πραγματικά την Ένωση ως την τελική λύση του Κυπριακού. Τόσον ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος όσο και μέλη της κυβερνήσεως αναγνώρισαν ότι η Ένωση υπήρξε ο αρχικός στόχος της εξέγερσης εναντίον της βρετανικής εξουσίας κι ότι παρέμεινε ως σημαντική φιλοδοξία μέσα στους κόλπους της ελληνοκυπριακής κοινό­τητας. Έφθασαν στο σημείο να εκφράσουν την άποψη ότι, εάν επρόκειτο να τεθεί στο λαό το δίλημμα Ανεξαρτησία ή Ένωση, είναι πιθανόν η πλειοψηφία να υποστηρίξει την πρώτη. Ορισμένοι υπουργοί και άλλοι α­νώτεροι κυβερνητικοί αξιωματούχοι έχουν υποστηρίξει ανοικτά την Ένωση σε δημόσιες δηλώσεις. Για την κυβέρνηση όμως στο σύνολό της ο επίσημος στόχος περιορίζεται στην ακηδεμόνευτη ανεξαρτησία, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος αυτοδιάθεσης. Αντελήφθηκα ότι η θέση αυτή, βέβαια, δεν αποκλείει την πιθανότητα της Ένωσης, η οποία προφανώς θα εμπεριέ­χεται στο δικαίωμα του κυπριακού λαού, όταν θα είναι "πλήρως ανεξάρτη­τος", να επιλέξει τη μελλοντική πορεία που αυτός επιθυμεί.

143. Εν πάση περιπώσει, δεν μου αρμόζει να αμφισβητήσω την αρχή ότι ο λαός μιας ανεξάρτητης χώρας έχει το δικαίωμα να καθορίζει το μέλλον του, συμπεριλαμβανομένων και των σχέσεών του με οποιοδήποτε άλλο κράτος. Το δικαίωμα αυτό απορρέει από το στοιχείο της κυρίαρχης ανε­ξαρτησίας. Αν η Κύπρος γινόταν "πλήρως ανεξάρτητη", απελευθερούμενη από τους συμβατικούς περιορισμούς του 1960, θα αποκτούσε την ίδια στιγ­μή αυτόματα το δικαίωμα αυτοδιάθεσης. Και ως ανεξάρτητο κράτος, βασι­σμένο σε δημοκρατικές αρχές, θα νομιμοποιείτο να επιμείνει ότι το δικαίω­μα αυτό πρέπει να ασκηθεί από το λαό συνολικά, είτε άμεσα με δημοψήφι­σμα είτε έμμεσα με πράξη της κυβερνήσεώς του.

144. Τούτο με οδηγεί σ' αυτό που θεωρώ ως την πιο αποφασιστική πλευρά του ζητήματος της Ένωσης. Ποιές είναι οι προϋποθέσεις υπό τις ο­ποίες ένα σύγχρονο κυρίαρχο κράτος ασκεί το δικαίωμα αυτοδιάθεσης; Θεωρώ ότι, όπως κάθε πολίτης ασκώντας τα θεμελιώδη δικαιώματά του δεν το πράττει με απόλυτο τρόπο αλλά περιορίζεται από τα δικαιώματα και έννομα συμφέροντα των συμπολιτών του, κατά παρόμοιο τρόπο ένα κράτος, όταν ασκεί το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, περιορίζεται από τις υ­ποχρεώσεις του ως κράτος. Οι υποχρεώσεις αυτές σχετίζονται με την ευη­μερία όλων των πολιτών του και, ιδιαίτερα στην περίπτωση ενός κράτους που έχει αναλάβει τις σοβαρές δεσμεύσεις που εμπεριέχονται στο Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, με τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφά­λειας.

145. Πιστεύω ότι η κυπριακή κυβέρνηση, η οποία διακηρύττει την επιθυ­μία της για την εξεύρεση μιας ειρηνικής λύσεως στα προβλήματα της χώρας, πρέπει να αναμένεται ότι θα ακολουθήσει αυτόν το γενικό κανόνα. Είμαι πεπεισμένος ότι ενημερώνοντας, επηρεάζοντας και

αντιδρώντας στην κοινή γνώμη σχετικά με το καθεστώς που θα διέπει μελλοντικά τη χώρα, η κυβέρνηση θα αναγνωρίσει ότι οφείλει να ικανοποιήσει το ύψιστο καθήκον να καλύψει όλες τις υποχρεώσεις που έχει αναλάβει, ούτως ώστε να εξα- σφαλισθεί όχι μόνο η ευημερία των πολιτών της αλλά και η ειρήνη και η ασφάλεια στην περιοχή την οποία μοιράζεται με άλλα έθνη. Θα επιδιώξει να ικανοποιήσει με τις ενέργειες στις οποίες θα προβεί στο όνομα του δι­καιώματος της αυτοδιάθεσης, να επουλώσει κι όχι να αναζωπυρώσει τη δι­χόνοια στο λαό της και να υπηρετήσει κι όχι να θέσει σε κίνδυνο τη διε­θνή ειρήνη και ασφάλεια.

146. Πρέπει εδώ με κάθε ειλικρίνεια να δηλώσω το πώς αντιλαμβάνομαι προσωπικά το ζήτημα της Ένωσης υπό το φως των προηγούμενων προβλη­ματισμών. Οι παρατηρήσεις μου γύρω από την κατάσταση στην Κύπρο για μια περίοδο πολλών μηνών, οι συζητήσεις μου με πολλούς πολίτες της και οι συνομιλίες μου με τους εκπροσώπους όλων των ενδιαφερομένων μερών, με εμποδίζουν να καταλάβω πως οιαδήποτε προτεινόμενη διευθέτηση που θα αφήνει ανοικτή την πιθανότητα πραγματοποίησης της Ένωσης - παρά την αντίθετη θέληση της τουρκοκυπριακής μειονότητας - θα μπορούσε να διασφαλίσει μια συμφωνία στο παρόν ή το προβλεπτό μέλλον. Έχουν γίνει σοβαρές προειδοποιήσεις ότι στην περίπτωση που θα επιχειρηθεί να επι­βληθεί μια τέτοια λύση είναι πιθανόν να προκληθεί όχι μόνο ένα νέο ξέ­σπασμα βίας στην Κύπρο αλλά και σοβαρή επιδείνωση των σχέσεων ανάμε­σα στην Τουρκία από τη μια μεριά και την Κύπρο και την Ελλάδα από την άλλη, χωρίς να αποκλείεται η περίπτωση εχθροπραξιών και εν πάσει περπτώσει θα τεθεί σε κίνδυνο η ειρήνη στην περιοχή της ανατολικής Με­σογείου. Συνεπώς, μπορεί να εγερθεί το ερώτημα εάν δεν θα ήταν πράξη πεφωτισμένης πολιτικής ευθύνης - καθώς και κυρίαρχη πράξη αυτοδιάθε­σης στην υψηλότερη έννοιά της - αν η κυπριακή κυβέρνηση, προς χάριν των ανώτερων συμφερόντων της ασφάλειας του κράτους και της προάσπι­σης της ειρήνης στην περιοχή, δεσμευόταν στο να διατηρήσει την ανεξαρ­τησία της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αυτό θα συνεπάγετο φυσικά μια από­φαση εκ μέρους της κυβέρνησης να αποφύγει για όσο διάστημα υφίστανται οι ίδιοι κίνδυνοι να δώσει στον κυπριακό λαό την ευκαιρία ν' αποφασίσει για την Ένωση. Εφ' όσον η κυπριακή κυβέρνηση αναλάμβανε να ενεργήσει κατ' αυτόν τον τρόπο, είμαι πεπεισμένος ότι και η ελληνική κυβέρνηση, στο ίδιο πνεύμα, θα σεβόταν αυτή τη στάση της. Πρέπει να τονίσω ξανά ότι, με δεδομένα τα κυριαρχικά διακαιώματα που θα απολάμβανε η κυπριακή κυβέρνηση, μια τέτοια απόφαση, όπως είναι φυσικό, θα λάμβανε τη μορφή μιας εθελούσιας μονομερούς πράξεως. Για να διατηρηθεί η ανεξαρτησία της Κύπρου, η απόφαση αυτή πρέπει να ληφθεί ελεύθερα από την κυβέρνη­ση και το λαό της Κύπρου κι όχι να τους επιβληθεί. Θα άφηνε ανοικτό το δρόμο στην κυπριακή κυβέρνηση, αν το επιθυμούσε, να μοιρασθεί ο πληθυ­σμός συνολικά τη δυνατότητα άσκησης του δικαιώματος αυτοδιάθεσης και να αναζητήσει μέσω διαδικασιών όπως το δημοψήφισμα την έγκρισή του για τους προτεινόμενους όρους της διευθετήσεως, συμπεριλαμβανομένης και της δεσμεύσεως να παραμείνει η Κύπρος ανεξάρτητη. Θα ήθελα να εκ- φράσω σ' αυτό το σημείο την προσωπική μου άποψη ότι οποιαδήποτε προ- τεινόμενη διευθέτηση που βασίζεται στη συνέχιση της ανεξαρτησίας, κι όχι το ζήτημα της ανεξαρτησίας από μόνο του, πρέπει σ' αυτή την περίπτωση να τεθεί υπό την έγκριση του λαού. Οι λόγοι για τους οποίους υποστηρίζω αυτή τη θέση θα γίνουν προφανείς στη συνέχεια της παρούσας αναφοράς. Σ' αυτό το σημείο χρειάζεται μόνο να προσθέσω ότι είμαι πεπεισμένος πως οι σημερινοί ηγέτες θα βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση, όταν θα εξηγούν τις προτάσεις αυτές στο λαό τους και θα εξασφαλίσουν την κατανόηση και την αποδοχή της πλειοψηφίας. Θα μπορούσε επίσης να μείνει ανοικτή για την κυβέρνηση η δυνατότητα να προσκαλέσει παρατηρητές από τα Ηνωμένα Έθνη για να επιβλέψουν τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, αν επιθυμεί να χρησιμοποιήσει αυτό το επιπλέον-μέτρο για να ενθαρρύνει το σύνολο του πληθυσμού να ψηφίσει ελεύθερα.

147. Υποθέτοντας μια πορεία σαν αυτή που περιέγραψα, ο κοινός στό­χος θα μπορούσε τώρα να γίνει αισθητά ακριβέστερος: Ένα "πλήρως ανε­ξάρτητο" κράτος, το οποίο θα αναλάμβανε να παραμείνει ανεξάρτητο και να απέχει από οποιαδήποτε πράξη που θα οδηγούσε στην ένωσή του με ο ποιοδήποτε άλλο κράτος. Πιστεύω ότι αυτή η διευκρίνιση όχι μόνο ικανο­ποιεί την αρχή της αυτοδιάθεσης, αλλά και ότι προχωράει πολύ και καλύ­πτει άλλη μια ουσιαστική προϋπόθεση διευθέτησης: Συγκεκριμένα, θα συ- νεισέφερε στη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Θα αναφέρω σ' αυτό το σημείο μια άλλη χρήσιμη προς αυτή την κατεύθυνση πράξη, στην οποία η κυπριακή κυβέρνηση έχει εκφράσει την επιθυμία της να προ­χωρήσει. Ο πρόεδρος, αρχιεπίσκοπος Μακάριος, έχει εκδηλώσει την προθυ­μία του να αποστρατικοποιηθεί η Κύπρος, ως συνεισφορά υπέρ της ειρή­νης και της ασφάλειας στην περιοχή. Αντέδρασε θετικά στην ιδέα της πα- ροχής διεθνούς υποστήριξης, μέσω του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Επιπλέον, εκδήλωσε την επιθυ­μία του να δει την Κύπρο να απέχει από συμμαχίες με οποιαδήποτε ομάδα εθνών για στρατιωτικούς σκοπούς. Από την πλευρά της, η τουρκική κυβέρ­νηση μου δήλωσε, όταν της έθεσα για πρώτη φορά τον περασμένο Νοέμ­βριο αυτό το ζήτημα, ότι η αποστρατικοποίηση μιας ανεξάρτητης Κύπρου και εφ' όσον εφαρμοσθεί αποτελεσματικά και εντός των πλαισίων μιας διευ­θέτησης που θα εγγυάται την ανεξαρτησία της Κύπρου, θα μπορούσε να ε­ξυπηρετήσει τις απαιτήσεις της για την ασφάλεια του τουρκικού κράτους.

148. Η προτεινόμενη αποστρατικοποίηση της Κύπρου αναπόφευκτα θέτει το ζήτημα του μέλλοντος των περιοχών των δύο κυρίαρχων βρετανικών βάσεων. Η θέση της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου είναι ότι, εφ' όσον αυτές οι περιοχές βρίσκονται εκτός της επικράτειας της Κυπριακής Δημοκρατίας, δεν συνιστούν μέρος της σημερινής διαμάχης. Ωστόσο θέλω να πιστεύω ότι, αν αυτό το ζήτημα αποκτούσε ζωτική σημασία για τη διευ­θέτηση συνολικά, θα μπορούσε να συζητηθεί εποικοδομητικά μεταξύ των μερών της Συνθήκης Εγκαθιδρύσεως, βάσει της οποίας οι περιοχές των βά­σεων εξαιρούνται του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας.