25.3.1965: Το δέκατο τμήμα της έκθεσης του Μεσολαβητή των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα την οποία υπέβαλε στο Γενικό Γραμματέα Ου Θαντ και η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα στις 30 3 1965. ( Επίσημη μετάφραση)

S-1680

25 3 1965: ΤΟ ΔΕΚΑΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ

ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΓΚΑΛΟ ΠΛΑΖΑ

Ο μεσολαβητής των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα στο δέκατο τμήμα της έκθεσης του για το Κυπριακό που υπέβαλε στις 25 Μαρτίου 1965 στο Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Ου Θαντ παραθέτει τις γενικές εκτιμήσεις του από την πολύμηνη προσπάθειά του. Ανέφερε ο Μεσολαβητής:

Β. - Μερικές γενικές εκτιμήσεις

125. Θα ήταν χρήσιμο, νομίζω, να κάνουμε από την αρχή μερικές γενικές αναφορές στα ζητήματα που το ένα ή το άλλο μέρος θεωρεί σημαντικά. Το πρώτο απ' αυτά είναι η σχετική θέση των μερών απέναντι στο Κυπριακό. Στα πλαίσια των δικαιοδοσιών μου, όπως καθορίσθηκαν από το ψήφισμα του Συμβουλίου' Ασφαλείας της 4ης Μαρτίου 1964, ήταν η υποχρέωση να εντοπίσω τα μέρη που ενδιαφέρονται για το Κυπριακό και να συνομιλήσω μαζί τους. Συγκεκριμένα, με τις κυπριακές κοινότητες (όπως ήταν φυσικό, θεώρησα ότι εννοεί την ελληνοκυπριακή και την τουρκοκυπριακή κοινότη­τα), την κυπριακή κυβέρνηση, καθώς και με τις κυβερνήσεις της Ελλάδας, της Τουρκίας και του Ηνωμένου Βασιλείου.

126. Οι προαναφερθείσες κυβερνήσεις είναι αυτές που προσυπέγραψαν τις Συνθήκες οι οποίες συνομολογήθησαν στη Λευκωσία στις 16 Αυγούστου 1960 και οι οποίες επίσης αναφέρονται στο εν λόγω ψήφισμα του Συμβου­λίου Ασφαλείας και στην πραγματικότητα είναι εκείνες που καθόρισαν τους όρους για την ανεξαρτησία της Κύπρου, συμπεριλαμβανομένης της φύσεως και πολιτικής δομής της Δημοκρατίας. Οι "κοινότητες" είναι εκεί­νες οι οποίες συμπεριελήφθησαν στις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λον­δίνου που απετέλεσαν τη βάση των εν λόγω Συνθηκών. Κατά συνέπεια, έ­πρεπε να δεχθώ ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας ανέμενε από μένα να θεωρή­σω τις δύο κοινότητες και τις τέσσερις κυβερνήσεις ως μέρη που από νομι­κή άποψη έχουν ίσο συμφέρον στη διευθέτηση του Κυπριακού. Εννοείται ότι μια "σύμφωνη διευθέτηση" θα πρέπει να είναι μια διευθέτηση την οποία όλα τα μέρη θα μπορούν να προσυπογράψουν. Από την άλλη πλευρά, τα Ηνωμένα Έθνη ασχολούνται στην περίπτωση αυτή με ένα από τα κράτη μέλη τους, εξ ορισμού ένα κυρίαρχο και ανεξάρτητο κράτος, και γι' αυτό αλλά και γι' άλλους πρακτικούς λόγους αισθάνομαι ότι νομιμοποιούμαι να υποθέσω ότι μια βιώσιμη πολιτική λύση πρέπει κατ' αρχήν να αναζητηθεί ανάμεσα στον ίδιο τον κυπριακό λαό και συνεπώς, ως έχουν τα πράγματα, ανάμεσα στις δύο κυριότερες κοινότητες. Προχώρησα και θα συνεχίσω να προχωρώ με την αρχή ότι καμιά λύση δεν είναι εφικτή αν δεν χαίρει της αποδοχής της ελληνοκυπριακής και της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Στην ουσία, αυτοί είναι που τείνουν τα όπλα ο ένας εναντίον του άλλου κι αυτοί είναι εκείνοι που πρέπει να ζήσουν υπό τους όρους της οποιοσδήπο­τε διευθετήσεως.

127. Συνεπώς, θεωρώ λογικό από την πλευρά της μεσολάβησης η διευθέ­τηση να επιτευχθεί σε δύο στάδια: Σε πρώτο στάδιο, ανάμεσα στις δύο κύ­ριες κυπριακές κοινότητες και, σε δεύτερο, ανάμεσα στα υπόλοιπα ενδιαφε­ρόμενα μέρη. Θα προχωρούσα κι άλλο λέγοντας ότι από τη φύση των πραγμάτων μια τέτοια διαδικασία ενδέχεται να αποδειχθεί ουσιώδης επειδή αποκλείει οποιαδήποτε ένσταση ότι η λύση επιβάλλεται έξωθεν. Είναι μια ρεαλιστική προσέγγιση και νομίζω απαραίτητη: θεωρεί ότι τα άλλα μέρη θα ανακαλύψουν πως είναι προς το συμφέρον τους να συμφωνήσουν σε μια διευθέτηση, στην οποία θα έχουν προηγουμένως καταλήξει τα μέρη που ζουν στην ίδια την Κυπριακή Δημοκρατία.

128. Δεύτερο, θεωρώ αναγκαίο να επιστήσω την προσοχή στις εκφράσεις "κοινότητα" και "κοινότητες", να εξηγήσω τα νοήματα - επειδή ποικίλουν - που τους προσδίδουν τα αντίπαλα μέρη και να διευκρινίσω την έννοια με την οποία τις χρησιμοποιώ γενικά σ' αυτή την αναφορά.

Για την τουρκοκυπριακή ηγεσία, καθώς και για την τουρκική κυβέρνηση, οι δύο κοινότητες είναι διακεκριμένες νομικές οντότητες, αναγνωρισμένες από το σύνταγμα του 1960 και διαφέρουν σε status μόνο στο βαθμό που οι πρόνοιες του συ­ντάγματος θεμελιώνουν τέτοιες διαφορές. Κατά την άποψή τους, δεν υφίστανται οι έννοιες "πλειονότητα" ή "μειονότητα" στην Κύπρο. Από την άλλη πλευρά, είναι θεμελιώδες στην επιχειρηματολογία των Ελληνοκυπρίων ότι η οργάνωση του κράτους πρέπει να βασίζεται στην ύπαρξη μιας πλειο- ψηφίας ικανής να κυβερνά και μιας μειοψηφίας η οποία δικαιούται την προστασία που παρέχεται σ' ένα φυσιολογικό δημοκρατικό σύστημα. Στην εκτίμησή τους δεν κατέχει σημαντική θέση το γεγονός ότι η παρούσα πλειοψηφία και μειοψηφία συμβαίνει να είναι αυτοπροσδιορισμένες από την εθνική τους καταγωγή. Αυτή η διάσταση απόψεων προφανώς δεν μπο­ρεί να επιλυθεί παρά μόνο μέσα από μια συνολική διευθέτηση του Κυπρια­κού και όχι βάσει οιασδήποτε απόψεως, την οποία θα μπορούσα να παρα­θέσω εδώ. Για δικούς μου σκοπούς και για κανένα άλλο λόγο παρά χάριν ευκολίας, χρησιμοποιώ τις λέξεις "κοινότητα" και "κοινότητες" χωρίς να τους προσδίδω νομικό ή πολιτικό περιεχόμενο, αλλά απλώς για να προσ­διορίζω τις δύο εθνικές ομάδες.

129. Τρίτον, αισθάνομαι υποχρεωμένος να αναφερθώ στο ζήτημα του κα­θεστώτος των Συνθηκών και του συντάγματος του 1960. Για λόγους στους οποίους δεν χρειάζεται να επεκταθώ, η τουρκοκυπριακή ηγεσία και η τουρ­κική κυβέρνηση έχουν προσδώσει ιδιαίτερη σημασία σ' αυτό το ζήτημα κι ε­πιμένουν στην εγκυρότητα των Συνθηκών και του συντάγματος, δηλώνο­ντας ότι εξ αιτίας της άλλης πλευράς έχει παρεμποδισθεί η εφαρμογή τους. Από την άλλη πλευρά, οι Ελληνοκύπριοι και η ελληνική κυβέρνηση τις θε­ωρούν ως μη ισχύουσες, με το αιτιολογικό ότι δεν είναι λειτουργικές. Και η κυπριακή κυβέρνηση, όπως έχω ήδη αναφέρει, έφθασε να δηλώνει επισή- μως ότι θεωρεί τη Συνθήκη Συμμαχίας λήξασα, βασίζοντας τη θέση της στην άρνηση της τουρκικής κυβερνήσεως να διατάξει το τουρκικό απόσπα­σμα στην Κύπρο να επιστρέψει στον καταυλισμό του. Δεν νομίζω ότι έχω κληθεί να κάνω κρίσεις πάνω σ' αυτά τα ζητήματα. Συγχρόνως, θεωρώντας σαφή την πρόθεση του Συμβουλίου Ασφαλείας ότι "η σύμφωνη διευθέτηση" του Κυπριακού πρέπει να είναι αποδεκτή απ' όλα τα μέρη που συνομολό­γησαν τις Συνθήκες του 1960, θεωρώ λογικό να προσδοκώ ότι η σύμφωνη διευθέτηση δεν θα είναι μια διευθέτηση η οποία απλώς θ' αποκαθιστά την κατάσταση που υπήρχε πριν το 1963 και ότι, συμφωνώντας στη διευθέτηση, τα μέρη δεν θα συμφωνούσαν κατ' ανάγκη και επισήμως να καταργήσουν ή τουλάχιστον να τροποποιήσουν αυτές τις Συνθήκες. Είναι προφανές ότι το Κυπριακό δεν μπορεί πλέον να επιλυθεί μέσω μιας προάπάθειας πλήρους εφαρμογής των Συνθηκών της Λευκωσίας και του συντάγματος που καθο­δηγείται από τις Συνθήκες αυτές. Η εξέλιξη των γεγονότων, καθώς και οι απόψεις που εκφράζονται από τα ενδιαφερόμενα μέρη, δεν έχουν αφήσει καμιά αμφιβολία ότι η ύπαρξη αυτών των Συνθηκών και οι δυσκολίες που υπάρχουν στην εφαρμογή τους συνιστούν την πηγή της παρούσας κρίσης και συνεχίζουν να επηρεάζουν τις εξελίξεις. Δεν έχει μεγάλη σημασία να προσπαθήσουμε να καθορίσουμε αν οι Συνθήκες είναι πραγματικά ανεφάρ­μοστες ή αν η εφαρμογή τους κατέστη αδύνατη εξ αιτίας παραλείψεων, προμελετημένων ή όχι, εκ μέρους ενός ή περισσότερων από τα ενδιαφερό­μενα μέρη. Αρκεί να παρατηρήσουμε ότι οι δυσκολίες στην εφαρμογή των Συνθηκών άρχισαν σχεδόν αμέσως μετά την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας και έκτοτε συνέχισαν να γίνονται όλο κι πιό σοβαρές. Τα γεγονότα που έ­λαβαν χώρα στην Κύπρο από το 1963 κι μετά έχουν δημιουργήσει μια κα­τάσταση, η οποία τόσο από ψυχολογική όσο και από πολιτική άποψη καθι­στά αδύνατη την επάνοδο στην προγενέστερη κατάσταση. Επιπλέον, η ίδια η πράξη του διορισμού μεσολαβητή για να βοηθήσει στην επίτευξη "μιας σύμφωνης διευθέτησης του προβλήματος το οποίο αντιμετωπίζει η Κύπρος" μπορεί να ειπωθεί πως υποδηλώνει την πεποίθηση του Συμβουλίου Ασφα­λείας ότι πρέπει να εξευρεθεί κάποια νέα λύση για να δοθεί τέλος στη ση­μερινή κρίση.