25.3.1965: Το έννατο τμήμα της έκθεσης του Μεσολαβητή των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα

S-1679

25 3 1965: ΤΟ ΕΝΝΑΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ

ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΓΚΑΛΟ ΠΛΑΖΑ

Ο μεσολαβητής των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα στο έννατο τμήμα της έκθεσης του για το Κυπριακό που υπέβαλε στις 25 Μαρτίου 1965 στο Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Ου Θαντ αναφέρεται στα συμπεράσματα του τα οποία αποκόμησε από την πολύμηνη προσπάθειά του. Ανέφερε ο Μεσολαβητής:

Υ. - Παρατηρήσεις επί των μεσολαβητικών προσπαθειών του παρελθόντος και του μέλλοντος

A - Εισαγωγή

113. Έρχομαι τώρα στα συμπεράσματα στα οποία κατέληξα από τις μέχρι στιγμής προσπάθειές μου και πιστεύω ότι από τα συμπεράσματα αυτά είναι δυνατόν να προκύψουν κάποιες ενδείξεις για την πιθανή μελλοντική πορεία της διαδικασίας μεσολάβησης, όπως επιδιώκει το Συμβούλιο Ασφαλείας.

114. Θα ξεκινήσω περιγράφοντας εν συντομία την παρούσα κατάσταση, όπως την βλέπω. Για περισσότερους από δεκατέσσερις μήνες από τότε που εκδηλώθηκε η σημερινή κρίση και δώδεκα μήνες αφ' ότου το Συμβούλιο Α­σφαλείας απεφάσισε ότι έπρεπε να αναληφθεί δράση από τα Ηνωμένα Έθνη, αλλά και από τα μέρη που ενδιαφέρονται άμεσα για το ζήτημα, για να δοθεί τέλος σ' αυτή την κρίση, το Κυπριακό παραμένει άλυτο. Τα Ηνω­μένα Έθνη βοήθησαν να επιτευχθεί ο πρωταρχικός και ζωτικός στόχος να παρεμποδισθεί η επανάληψη των συγκρούσεων. Όμως, η "ειρηνική λύση και η σύμφωνη διευθέτηση", την οποία επεδίωκε το Συμβούλιο Ασφαλείας με το ψήφισμά του της 4ης Μαρτίου 1964 - μια λύση και διευθέτηση η οποία έπρεπε, όπως δήλωνε το Συμβούλιο, να είναι συνεπής με το Χάρτη, με την ευημερία του κυπριακού λαού συνολικά, και με την προάσπιση της διε­θνούς ειρήνης και ασφάλειας - δεν έχει ακόμα επιτευχθεί.

115. Ενώ αναζητάται αυτή η λύση, η Κύπρος συνεχίζει να είναι το κέ­ντρο μιας διαμάχης, η οποία θέτει σε κίνδυνο τόσο την ασφάλεια του ίδιου του πληθυσμού της όσο και τις σχέσεις των χωρών που ενδιαφέρονται α­μεσότερα - της Κύπρου της ίδιας, της Ελλάδας και της Τουρκίας - και συνεπώς την ειρήνη στην Ανατολική Μεσόγειο και πιθανόν στον κόσμο ο­λόκληρο.

116. Ο λαός του νεοσύστατου αυτού κράτους για περισσότερο από ένα χρόνο συνεχίζει να ζει σε μια ατμόσφαιρα συνεχούς αβεβαιότητας, επανα­λαμβανόμενων εντάσεων και, στο επίπεδο εν πάση περιπτώσει της ελληνο­κυπριακής και της τουρκοκυπριακής ηγεσίας, σε κλίμα διαρκούς εχθρότη­τας και δυσπιστίας κυριαρχούμενο από τον κίνδυνο ή την ελπίδα - ανάλο­γα με την περίπτωση - μιας πιθανής εξωτερικής εισβολής. Σε πολλές πε­ριοχές του νησιού συνεχίζουν οι μεν να έχουν στραμμένα τα όπλα ενα­ντίον των δε. Οδοφράγματα συνεχίζουν να χωρίζουν τις κοινότητες ⁽⁶⁾: Σε πολλές περιοχές η ζωή φαίνεται "φυσιολογική" πίσω από τα οδοφράγματα, παντού όμως κυριαρχεί ο φόβος για το τι θα συμβεί την επόμενη στιγμή. Και για πολλές χιλιάδες Τουρκοκυπρίων, που έχουν εκτοπισθεί δια της βίας ή εξαιτίας του φόβου από τα αγροκτήματα, τις δουλειές και τα σπίτια τους, η ζωή δεν είναι ούτε κατ' επίφαση φυσιολογική.

117. Η κυβέρνηση της χώρας βρίσκεται αποκλειστικά, εκτός από ένα μέρος του δικαστικού σώματος, στα χέρια της πλειοψηφούσας ελληνοκυ­πριακής κοινότητας. Κι αυτή η κοινότητα, μέσω της κυβέρνησης, έχει στη διάθεσή της, τόσο για την άμυνα του κράτους όσο και για τη διατήρηση της εσωτερικής τάξεως, σημαντικές ένοπλες δυνάμεις. Οι δυνάμεις αυτές δεν είναι αμιγώς κυπριακές. Έχουν ενισχυθεί από στρατιωτικά στοιχεία από την Ελλάδα, καθώς και με πολεμοφόδια και εξοπλισμό από πλήθος ε­ξωτερικών πηγών. Μ' αυτή τη δύναμη στη διάθεσή

της, η κυβέρνηση ασκεί εξουσία σ' όλη την επικράτεια, με εξαίρεση ορισμένες περιοχές και θύλακες που είναι διασκορπισμένοι στο νησί και στους οποίους βρίσκεται πιθανόν το ένα τρίτο έως ένα δεύτερο του τουρκοκυπριακού πληθυσμού. Η κυβέρ­νηση κρατά τα όρια αυτών των περιοχών κλειστά δια της βίας, με ελέγ­χους ένοπλων αστυνομικών ή με επανδρωμένα οχυρά ή και με τα δύο. Μέσα σ' αυτές τις περιοχές οι Τουρκοκύπριοι - οι οποίοι κατά παρόμοιο τρόπο αλλά σε πολύ μικρότερη κλίμακα έχουν ενισχυθεί με στρατιώτες, προμήθειες και χρήματα από την Τουρκία - διατηρούν δικούς τους αστυ­νομικούς και στρατιωτικούς ελέγχους και όσες δημόσιες υπηρεσίες είναι δυνατόν να έχουν. Εντός των ορίων αυτού του αυτοδιαχωρισμού υπάρχει κάποια κίνηση και εντός κι εκτός αυτών των περιοχών, ιδιαίτερα από την πλευρά των Τουρκοκυπρίων, και θα λέγαμε ότι γενικά λειτουργούν οι υπη­ρεσίες ηλεκτροδότησης, ύδρευσης και, σε περιορισμένο βαθμό, οι τηλεφωνι­κές υπηρεσίες, όπου υπάρχουν. Πάντως είναι επιτρεπτή η διέλευση των συ­νόρων των περιοχών που προανάφερα.

118. Υπ' αυτές τις συνθήκες, δεν φαίνεται να υπάρχει προθυμία - και στην πραγματικότητα ούτε μεγάλες δυνατότητες - εκ μέρους της ηγεσίας και των δύο κοινοτήτων να κάνουν οποιεσδήποτε ουσιαστικές παραχωρή­σεις ούτως ώστε να επιτευχθεί μια σύμφωνη πολιτική διευθέτηση. Κάθε πλευρά στηρίζει τις διιστάμενες πολιτικές ιδέες της με ακαμψία και σε ορι­σμένες περιπτώσεις απειλητικά, με τη στρατιωτική δύναμη που έχει υπό τον έλεγχό της. Οι άμεσα διαθέσιμες δυνάμεις, όπως και η σχετική αριθμη­τική δύναμη των ίδιων των δύο κοινοτήτων, είναι σε μεγάλο βαθμό ανό­μοιες, με τις δυνάμεις των Ελληνοκυπρίων να είναι κατά πολύ ανώτερες απ' αυτές των Τουρκοκυπρίων. Μια επισφαλής όμως ισορροπία διατηρείται εξ αιτίας δύο άλλων παραγόντων: Από την πιθανότητα (όπως παραδέχο­νται και οι δύο πλευρές) μιας νέας ένοπλης επέμβασης από την Τουρκία σύμφωνα με το δικαίωμα που της παρέχει η Συνθήκη Εγγυήσεως και από την παρουσία και δραστηριότητα της ειρηνευτικής δυνάμεως των Ηνωμέ­νων Εθνών για όσο διάστημα θα παραμένει στην Κύπρο, βοηθώντας στη διατήρηση της ειρήνης χωρίς να φαίνεται στον ορίζοντα μια πολιτική διευ­θέτηση.

119. Στο εξωτερικό η συνεχιζόμενη διαμάχη έχει τραυματίσει σοβαρά τις σχέσεις των δύο άλλων μερών, που ενδιαφέρονται αμεσότερα για το πρό­βλημα, δηλαδή των κυβερνήσεων της Ελλάδας και της Τουρκίας. Και η μια και η άλλη είναι βαθιά αναμεμιγμένες, τόσο ιστορικά όσο και πραγματικά: Δεν γίνεται απόκρυψη της υποστηρίξεως, όχι μόνον ηθικής αλλά και ου­σιαστικής, που η κάθε πλευρά προσφέρει στην αντίστοιχη κοινότητα. Επι­πλέον, καθ' όλη τη διάρκεια της κρίσεως, η καθεμιά από τις δύο κυβερνή­σεις αισθανόταν υποχρεωμένη να θέτει από καιρού εις καιρόν τις ένοπλες δυνάμεις της σε επιφυλακή, καθώς και να λαμβάνει διάφορα προληπτικά μέτρα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κρίση αυτή υπήρξε δαπανηρή κατά πολλούς τρόπους και για τις δύο κυβερνήσεις. Μου δόθηκε να καταλάβω ότι αφ· ενός η κρίση διέκοψε και ανέστειλε ελπιδοφόρες κινήσεις προς με­γαλύτερη οικονομική συνεργασία και επίτευξη στενότερων σχέσεων σε διά­φορα επίπεδα ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία και αφ' ετέρου το πραγματικό κόστος της παροχής βοήθειας στις δύο κοινότητες της Κύπρου και των αμυντικών δαπανών των δύο χωρών από το Δεκέμβριο του 1963 και μετά, τις υποχρέωσε να διαθέσουν πόρους, οι οποίοι ήσαν απαραίτητοι για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των

δύο χωρών.

120. Αυτή η κατάσταση πραγμάτων, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο ε­ξωτερικό της Κύπρου, αναπόφευκτα δεν βοήθησε καθόλου τις μεσολαβητι­κές προσπάθειες. Αποστολή μου ήταν να προωθήσω μια ειρηνική λύση και μια συναινετική διευθέτηση του προβλήματος. Υπογραμμίζω τη λέξη "συ­ναινετική". Μου είχαν δοθεί κατ' αρχήν οδηγίες να προσπαθήσω να εντοπί­σω στις θέσεις και τις προσδοκίες των ενδιαφερομένων για το πρόβλημα μερών κάποια στοιχεία σύγκλισης ούτως ώστε να δημιουργηθεί μια κοινά αποδεκτή βάση για να διαπραγματευθούν μια διευθέτηση του προβλήμα­τος. Υποχρεώθηκα να αναζητήσω αυτά τα σημεία σύγκλισης με καθένα από τα μέρη χωριστά, επειδή, υπό τις συνθήκες τις οποίες έχω ήδη περιγράφει, κανένα από τα κυρίως ενδιαφερόμενα μέρη δεν ήταν πρόθυμο να συναντη­θεί με τα άλλα παρά μόνο υπό συνθήκες αμοιβαία απαράδεκτες. Στην πο­ρεία των δραστηριοτήτων μου, προσπάθησα να κανονίσω μια συνάντηση α­νάμεσα στους εκπροσώπους των δύο κοινοτήτων για να προκαλέσω σε πρώτη φάση την πραγματοποίηση ευρύτερων διαπραγματεύσεων ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα μέρη. Τόνισα σε όλους την ανάγκη να εδραιωθεί μια γραμμή άμεσης επικοινωνίας μεταξύ τους και να αρχίσουν μια συνομιλία επί οιασδήποτε πλευράς του προβλήματος. Διαπίστωσα ότι οι ηγεσίες και των δύο πλευρών, αν και κατ' αρχήν συμφωνούσαν, στην πράξη δεν μπο­ρούσαν να έρθουν σε επαφή. Τούτο οφειλόταν στο γεγονός ότι η κάθε πλευρά καθιστούσε την αποδοχή ορισμένων βασικών ζητημάτων ως προϋ­πόθεση για οποιαδήποτε τέτοιου είδους συνάντηση. Η ελληνοκυπριακή ηγε­σία μου δήλωσε επανειλημμένα, και πρόσφατα το δήλωσε και δημόσια, ότι είναι διατεθειμένη να συνομιλήσει με την άλλη πλευρά μόνο το θέμα των μεινοτικών δικαιωμάτων και μόνον εντός του πλαισίου ενός ενιαίου κρά­τους. Η τουρκοκυπριακή ηγεσία, με τη σειρά της, στην τελευταία επαφή που είχα μαζί της, επέμεινε ότι οποιαδήποτε συνομιλία με την άλλη πλευ­ρά μπορούσε να γίνει μόνο στα πλαίσια μιας επιστροφής στο σύνταγμα του 1960, και ειδικότερα μέσα στα πλαίσια του μικτού υπουργικού συμβου­λίου που καθιέρωσε εκείνο το σύνταγμα⁽⁷⁾. Αποτέλεσμα αυτής της καταστά- σεως ήταν ότι όσο οι δύο πλευρές έθεταν τέτοιες προϋποθέσεις για την πραγματοποίηση μιας συναντήσεως μεταξύ τους, τόσο παρέμεναν απρόθυ­μες να τροποποιήσουν ουσιαστικά τις διαφορετικές αντιλήψεις τους για τις μεθόδους με τις οποίες οι συζητούμενες αρχές θα μπορούσαν να εφαρμο- σθούν.

121. Παρά το αδιέξοδο, δεν αισθάνομαι ότι δικαιολογούμαι να σας υπο­δείξω ότι οι μεσολαβητικές προσπάθειες έχουν φτάσει στα απόλυτα όριά τους και ότι έχει τελικά αποδειχθεί πως είναι ανέφικτη η εξεύρεση μιας συναινετικής διευθετήσεως του Κυπριακού. Έχω μελετήσει

πολύ προσεκτι­κά το νόημα που έχουν οι αρμοδιότητές μου. Είναι φανερό ότι πρώτιστο καθήκον μου ήταν, όπως έχω πει, να αναλάβω διαβουλεύσεις με καθένα από τα ενδιαφερόμενα μέρη για να διερευνήσω τις πιθανότητες να φθά- σουν σε κάποια συμφωνία μεταξύ τους. Αυτό έκανα και έφθασα να πιστεύ­ω ότι, χωρίς κάποια αλλαγή στις σημερινές συνθήκες, δεν υπάρχει τέτοια πιθανότητα. Έτσι, κάποια από τα ενδιαφερόμενα μέρη μου υπέδειξαν ότι η επόμενη ευθύνη μου θα ήταν να εκθέσω στην παρούσα αναφορά τις δικές μου προτάσεις για τους πιθανούς όρους διευθέτησης, οι οποίοι, κατά την άποψή μου, θα ήταν δυνατόν να επιτρέψουν στα μέρη να πλησιάσουν όσο το δυνατόν πιο κοντά - όσο, δηλαδή, το επιτρέπουν οι περιστάσεις - στους έννομους στόχους τους. Κάποιο άλλο όμως εκ των μερών υποστήρι­ξε ότι οποιεσδήποτε τέτοιας φύσεως προτάσεις, ειδικότερα εφ' όσον κατά μια έννοια θα έφεραν τη σφραγίδα και κατά συνέπεια την ηθική ισχύ των Ηνωμένων Εθνών, θα έτειναν να με καταστήσουν μάλλον διαιτητή παρά μεσολαβητή και ως εκ τούτου να με θέσουν εκτός των ορίων των δικαιοδο­σιών μου.

122. Δεν αποδέχομαι κατ' ανάγκη αυτό τον ισχυρισμό. Εν πάση περιπτώ σει όμως θεωρώ ότι υπάρχει μια ενδιάμεση φάση η οποία εμπίπτει ευκρι νώς στις αρμοδιότητές μου και την οποία θεωρώ ικανή να εξυπηρετήσει ένα χρήσιμο σκοπό: Να παραθέσω δηλαδή τώρα τα συμπεράσματα της ανα- λύσεως που έκανα επί των θέσεων των μερών και να ελπίζω ότι από τα συμπεράσματα, στα οποία έφθασα απ' αυτή την ανεξάρτητη εξέταση των βασικών αναγκών και φιλοδοξιών τους, θα πηγάσουν πιθανότητες να έρ­θουν σ' επαφή. Δεν μπορώ να δω άλλο τρόπο με τον οποίο θα μπορούσαν να δημιουργηθούν συνθήκες υπό τις οποίες τα μέρη θα μπορέσουν να συ­ναντηθούν.

123. Πιστεύω - και πρέπει να τονίσω ότι αυτό είναι θέμα προσωπικής εκτιμήσεως - ότι τα μέρη που κυρίως ενδιαφέρονται έχουν φέρει εαυτούς σε θέση, με την οποία για τον ένα ή τον άλλο λόγο αισθάνονται δημοσίως δεσμευμένα και γι' αυτό το λόγο δεν μπορούν εθελοντικά να την τροπο­ποιήσουν. Πιστεύω ακόμα και ελπίζω πως η ανάλυσή μου για τις θέσεις τους θα δείξει ότι η άποψη που έχει η κάθε πλευρά για τις αρχές που δια- κυβεύονται δεν διαφέρει τόσο πολύ από τα πραγματικά τους συμφέροντα ώστε να αποκλείεται εντελώς κάποιος συμβιβασμός μεταξύ τους. Αν αυτό είναι αλήθεια, είναι προφανές ότι πρέπει να υπάρχει κάποια ελπίδα για μια συμφιλίωση των μεθόδων με τις οποίες επιδιώκουν την εφαρμογή αυτών των αρχών τους και την προστασία των συμφερόντων τους.

124. Παραθέτοντας, λοιπόν, τα αποτελέσματα της αναλύσεώς μου επί των θέσεων των μερών, έχω συνεπώς έναν ευκρινή στόχο. Να δείξω, επα­γωγικά και χωρίς να επιδιώκω να επιβάλω στα ενδιαφερόμενο μέρη μια πορεία ενεργειών, κάποιες κατευθύνσεις επί των οποίων μπορεί λογικά να αναμένεται ότι θα συναντηθούν και θα προσπαθήσουν να αναζητήσουν μια συμφωνία. Δεν χρειάζεται να κληθούν να συμφωνήσουν με τα αποτελέσμα­τα των δικών μου εκτιμήσεων επί των θέσεών τους, για τα οποία είμαι ο μόνος υπεύθυνος. Είναι όμως δυνατόν, και ελπίζω ότι αυτό θα γίνει, ότι θα βρουν σ' αυτή την εξέταση των θεμελιωδών στάσεων και φιλοδοξιών τους επαρκείς αιτίες που επιτρέπουν την αναζήτηση μιας σύμφωνης λύσεως κι έτσι θα προχωρήσουμε σε μια νέα και πιο καρποφόρα φάση. Δεν χρειά­ζεται να τονίσω ιδιαίτερα την ανάγκη να δημιουργηθούν διά μεσολαβήσεως οι συνθήκες υπό τις οποίες τα ενδιαφερόμενα μέρη θα μπορέσουν να έρ­θουν σ' επαφή για εποικοδομητικές συνομιλίες. Αν αυτές οι προσπάθειες διεκόπτοντο σήμερα απότομα, θα ήταν δυνατόν να δημιουργηθεί μια επι­κίνδυνη και εκρηκτική κατάσταση. Η μεσολάβηση πρέπει να συνεχισθεί και χαίρομαι γιατί μου δίνεται η δυνατότητα να αναφέρω ότι όλα τα μέρη επι­θυμούν να συνεχισθεί. Για να είναι όμως καρποφόρα, πρέπει να κατευθυν- θεί τώρα προς την παροχή μιας βάσεως στα ενδιαφερόμενα μέρη ώστε νά έρθουν σ' επαφή και να προχωρήσουν σε άμεσες συνομιλίες. Οι παρατηρή­σεις που ακολουθούν προασανατολίζονται προς αυτή την κατεύθυνση.