25.3.1965: Το έκτο τμήμα της έκθεσης του Μεσολαβητή των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα

S-1676

25 3 1965: ΤΟ ΕΚΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ

ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΓΚΑΛΟ ΠΛΑΖΑ

Ο μεσολαβητής των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα στο έκτο τμήμα της έκθεσης του για το Κυπριακό που υπέβαλε στις 25 Μαρτίου 1965 στο Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, Ου Θαντ αναφέρεται σις θέσεις της Ελληνοκυπριακής πλευράς. Ανέφερε ο Μεσολαβητής:

(δ) - Ασυμφωνία μεταξύ των απόψεων των μερών

80. Ανάμεσα στις ακραίες και άκαμπτες θέσεις που πρέσβευαν εκείνη την περίοδο οι ηγέτες της ελληνοκυπριακής κοινότητας από τη μια πλευρά και οι ηγέτες της τουρκοκυπριακής κοινότητας από την άλλη αναφορικά με το μέλλον της χώρας τους, ο προκάτοχός μου παρατήρησε ότι δεν ήταν δυνα­τόν τα δύο μέρη να βρουν κοινό έδαφος που θα προσέφερε μια βάση για συνομιλίες. Σημείωσε ότι διάλεξαν να προσκολλώνται σε "λύσεις", οι ο­ποίες ήσαν απολύτως ασύμφωνες μεταξύ τους, διότι τα σημεία εκκινήσεώς τους ήσαν τελείως διαφορετικά. Και, τουλάχιστον υπό τις επικρατούσες τότε συνθήκες, δεν θέλησαν ούτε καν να συναντηθούν για να συζητήσουν τις διαφορές τους.

81 Αντιλαμβάνομαι ότι από τα στοιχεία που είχε στη διάθεσή του και απ' όλα τα επιχειρήματα που του παρουσίασαν και οι δύο πλευρές, ο προ­κάτοχός μου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η πιθανή βάση για την επίτευξη μιας συναινετικής λύσεως δεν βρίσκεται ούτε στο ομοσπονδιακό καθεστώς που πρότεινε η μια κοινότητα, ούτε στο σύστημα που θα μπορούσε να α­ποκληθεί "απεριόριστη δημοκρατία" που υποδείκνυε η άλλη, αν όχι για κα- νέναν άλλο λόγο αλλά μόνο και μόνο επειδή καμιά από τις δύο πλευρές δεν ήταν προετοιμασμένη να αποδεχθεί τις απόψεις της άλλης ως βάση συ­νομιλιών. Μπροστά σ' αυτό το αδιέξοδο από τη διάσταση απόψεων ανάμε­σα στην ελληνοκυπριακή και την τουρκοκυπριακή ηγεσία, των οποίων τις θέσεις υποστήριζαν λίγο πολύ οι κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Τουρ­κίας αντίστοιχος, οι σημειώσεις του προηγούμενου μεσολαβητή δείχνουν ότι θεώρησε καθήκον του να συζητήσει με τα ενδιαφερόμενα μέρη άλλα πι­θανά θεμέλια διευθέτησης του προβλήματος, τα οποία θα εφαίνοντο πρα­κτικά, και ικανά να δημιουργήσουν ένα κοινό έδαφος για διαπραγματεύ­σεις και σύμφωνα με τις αρχές επί των οποίων το Συμβούλιο Ασφαλείας με το ψήφισμά του της 4ης Μαρτίου 1964 θα επιθυμούσε να βασισθεί η λύση του Κυπριακού.

82. Ένας αριθμός τέτοιων πιθανοτήτων είχε συζητηθεί στο παρελθόν ή είχε διατυπωθεί κατά τη διάρκεια των μεσολαβητικών προσπαθειών. Μια ομάδα απ' αυτές περιλάμβανε ποικίλους συνδυασμούς ανταλλαγών περιο­χών ή και πληθυσμών ανάμεσα στην Κύπρο, την Ελλάδα και την Τουρκία, αποβλέποντας αποκλειστικά στη μετατροπή του κυπριακού πληθυσμού σε αμιγώς ελληνικό πληθυσμό. Καμιά από τις ιδέες αυτές, ωστόσο, δεν φάνη­κε να έχει τεθεί ή να αντιμετωπίζεται σοβαρά από κάποιο από τα ενδιαφε­ρόμενα μέρη και καμιά δεν φάνηκε να έχει την υποστήριξη ή να καλύπτει τις επιθυμίες ενός μεγάλου τμήματος του κυπριακού πληθυσμού. Όλες τους εμπεριείχαν εγγενείς αντιρρήσεις ιδιαίτερα όσον αφορούσε στην υποχρεωτι­κή μετακίνηση πληθυσμών ή, τουλάχιστον, στη μετακίνησή τους υπό την α­πειλή βίας. Έτσι, ο προκάτοχός μου δεν διέκρινε σε κάποια απ' αυτές τη βάση για τη διευθέτηση του προβλήματος.

83. Απ' ό,τι διαφαινόταν τότε, απέμενε μια μόνο πιθανή εναλλακτική λύση, για. την οποία θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι, σε κάποια στιγμή της πρόσφατης ιστορίας της Κύπρου, κατ' αρχήν ήταν ένας ανεγνωρισμέ- νος πολιτικός στόχος. Δεύτερον, ήταν μια λύση που είχε μια λογική πιθα­νότητα ότι θα εξασφάλιζε τη συναίνεση του μεγαλύτερου μέρους του κυ­πριακού πληθυσμού. Και τρίτον, ήταν μια λύση που μπορούσε να εφαρμο- σθεί χωρίς αναγκαστική ανατροπή της παρούσας δομής και κατανομής του πληθυσμού. Κι αυτή η λύση ήταν ή Ένωση με την Ελλάδα, η οποία ήταν και το θέμα της αντίστασης κατά του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά η

οποία - τουλάχιστον τυπικά και στην πραγματικότητα συνταγματικά - είχε παρα- μερισθεί από τις συμφωνίες 1959 - 60.

84. Ο προκάτοχός μου παρατήρησε - και μπορώ να το επιβεβαιώσω και αε τις δικές μου γνώσεις πάνω στο θέμα - ότι δεν είναι δυνατό να απο- σιωπηθεί το γεγονός ότι η τυπική "απαγόρευση" της ιδέας της Ένωσης δεν την άφησε να ξεχασθεί στην Κύπρο. Συνέχισε να συζητείται και να υποστη­ρίζεται (όπως και ν' αποδοκιμάζεται), τόσον επίσημα όσον και ανεπίσημα, για πολύ καιρό μετά τη μέρα της ανεξαρτησίας. Ήταν και είναι αδύνατο να ξεφύγει κανείς από την εντύπωση ότι για ένα μεγάλο τμήμα των υπο- στηρικτών της ελληνοκυπριακής ηγεσίας, αλλά και για πολλούς από τους Ελληνοκυπρίους ηγέτες, το επίσημο αίτημα για "πλήρη ανεξαρτησία και αυ­τοδιάθεση" δεν έχει άλλο νόημα απ' αυτό: Οτι η Κύπρος έπρεπε να αποδε- σμευθεί από τις συμβατικές και συνταγματικές δεσμεύσεις που περιορίζουν την ελευθερία επιλογών της, οπότε θα μπορούσε με κάποιες αποδεκτές δη­μοκρατικές διαδικασίες να ενωθεί με την Ελλάδα και αυτή η ένωση να πραγματοποιηθεί με συμφωνία αποκλειστικά μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας.

85. Τα αρχεία του προηγούμενου μεσολαβητή δείχνουν ότι η πιθανότητα ευρείας υποστηρίξεως της Ενώσεως - σε συνδυασμό με την ανάγκη να βρε­θεί τρόπος ν' αποφευχθεί μια κατάσταση στην οποία θα ήταν αναγκαίο να επιβληθεί αυτή και σε μια απρόθυμη τουρκοκυπριακή μειονότητα - οδήγησε στην αναζήτηση μεταξύ ενός αριθμού από τα ενδιαφερόμενο για? το Κυ­πριακό μέρη μιας φόρμουλας για την ένωση Κύπρου και Ελλάδας με τρόπο που θα ήταν αποδεκτός απ' όλα. Ο προκάτοχός μου παρατήρησε ότι μια τέτοια φόρμουλα προφανώς θα απαιτούσε τη συμφωνία όλων, για νομικούς όσο και πολιτικούς λόγους. Κατ' αρχήν θα έπρεπε όχι μόνο να ικανοποιεί τις προσδοκίες της αριθμητικής πλειονότητας του πληθυσμού της Κύπρου, αλλά επίσης και ν' αποφεύγει να προκαλέσει την καθολική, ή περίπου κα­θολική, αντίσταση της τουρκοκυπριακής κοινότητας και να τη διαβεβαιώνει για την εντός λογικών πλαισίων διασφάλιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών της. Επιπλέον, θα έπρεπε να ικανοποιεί τα έν- νομα συμφέροντα των άλλων μερών του προβλήματος, και συγκεκριμένα των κυβερνήσεων της Ελλάδας, της Τουρκίας και του Ηνωμένου Βασιλείου.

86. Η αναζήτηση μιας τέτοιας φόρμουλας επιχειρήθηκε κατά τη διάρκεια της παρουσίας του προκατόχου μου στη Γενεύη, από τις 5 Ιουλίου έως τις 16 Αυγούστου που αρρώστησε, και σε πρώτη φάση κυρίως με τις κυβερνή­σεις της Ελλάδας και της Τουρκίας. Μου δόθηκε να καταλάβω ότι σ' εκεί­νες τις συζητήσεις είχε αναζητηθεί η εξεύρεση μιας σύμφωνης φόρμουλας για την Ένωση, η οποία θα επέτρεπε μια τουρκική εθνική παρουσία στο νησί, είτε στη βάση κυριαρχίας είτε με τη μορφή εκμίσθωσης, παρέχοντας ταυτοχρόνως ικανοποιητικές εγγυήσεις για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των Τουρκοκύπριων που.θα περιέρχοντο υπό ελληνική διοίκηση.

87. Ενώ οι προσπάθειες αυτές ευρίσκοντο σε ένα μετέωρο στάδιο, ο προκάτοχός μου προετοιμαζόταν να προχωρήσει σε περαιτέρω άμεσες συ­ζητήσεις με τις κυβερνήσεις της Κύπρου, της Ελλάδας και της Τουρκίας χωριστά, όταν αρρώστησε και ποτέ δεν ανάρρωσε. Τη στιγμή του διορι­σμού μου ως μεσολαβητή, οι προσπάθειες αναζήτησης μιας λύσεως βασι­σμένης σε μια σύμφωνη μορφή Ένωσης είχαν, τουλάχιστον προς το παρόν, αποτύχει. Το

πρώτο μου μέλημα, όπως ανέφερα προηγουμένως, ήταν να μεταφέρω τη σκηνή της διαμεσολάβησης στην Κύπρο.

B. - Περαιτέρω μεσολαβητικές προσπάθειες και οι σημερινές θέσεις των μερών

88. Οι επίσημες θέσεις των ενδιαφερομένων μερών έμειναν στην ουσία τους αμετάβλητες από τότε που ανέλαβα τα καθήκοντά μου ως μεσολαβη­τής. Κατά τον πρώτο γύρο των διαπραγματεύσεων, το Σεπτέμβριο- Οκτώ­βριο του 1964, διαπίστωσα ότι, ενώ τα αντίθετα μέρη παρέμεναν σταθερά στις βασικές τους αξιώσεις, έδειχναν πρόθυμα να κάνουν ορισμένες παρα­χωρήσεις και προσαρμογές ως προς την πραγματοποίηση των απαιτήσεών τους, προκειμένου να διευκολυνθεί η εξεύρεση μιας λύσεως. Οι θέσεις τους όμως επανήλθαν στην αρχική τους ακαμψία κατά το δεύτερο γύρο των δια­πραγματεύσεων, το Νοέμβριο, και σε μεγάλο βαθμό παρέμεναν από τότε α­μετακίνητες. Οπως σημείωσα προηγουμένως, η σκλήρυνση της στάσης τους οφείλετο εν μέρει στην αναμενόμενη συζήτηση του Κυπριακού στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών. Οφείλετο επίσης και σε άλλους παράγο­ντες, που σχετίζονται με την εσωτερική, αλλά και τη διεθνή πολιτική.

89. Κατά τη διάρκεια των διαδοχικών μου διαπραγματεύσεων με τα εν­διαφερόμενο μέρη, είχα συνεχώς κατά νου ότι ο σκοπός της μεσολαβήσεως θα εξυπηρετείτο καλύτερα αν κατόρθωνα να πείσω τα μέρη να έρθουν σε άμεση επαφή, ώστε να συνομιλήσουν και να διαπραγματευθούν. Επιπλέον, ενώ το θεωρούσα χρήσιμο να δημιουργήσω γραμμές επικοινωνίας ανάμεσα σε κάποια από / ή όλα τα ενδιαφερόμενο μέρη σε οποιοδήποτε επίπεδο, πάντοτε θεωρούσα επιθυμητό, ως πρώτο βήμα, να πραγματοποιηθούν συνο­μιλίες ανάμεσα στις δύο κυπριακές κοινότητες, που θα οδηγούσαν σταδια­κά σε πολυμερείς συνομιλίες ανάμεσα σε όλα τα ενδιαφερόμενο μέρη. Βο­λιδοσκόπησα πάνω σ' αυτό τα ενδιαφερόμενο μέρη και προσπάθησα να τους υποβάλω την επιθυμία πραγματοποίησης τέτοιων συνομιλιών το συ­ντομότερο δυνατόν. Από την άλλη πλευρά, δεγ μπορούσα να αγνοήσω τον κίνδυνο ότι οι βιαστικά προετοιμασμένες συναντήσεις θα μπορούσαν να δώσουν αφορμή σε μάταιες και έντονες αντεγκλήσεις, πού ήταν δυνατό να οδηγήσουν στην απότομη διακοπή των συνομιλιών αντί μιας εποικοδομητι­κής συζητήσεως. Αντί να προωθήσουν τις μεσολαβητικές προσπάθειες, τέ­τοιες συναντήσεις ήταν δυνατό να οδηγήσουν σε αντίθετα αποτελέσματα και σε επιδείνωση του σημερινού αδιεξόδου. Ως εκ τούτου, θεώρησα ανα­γκαίο ότι, πριν προγραμματισθεί οποιαδήποτε συνάντηση, έπρεπε να εξα- σφαλισθεί ένα ελάχιστο σημείο επαφής μεταξύ των μερών που θα συμμετεί­χαν. Προς το παρόν, οι θέσεις των μερών παρέμειναν πολύ μακριά μεταξύ τους για να μην είναι δυνατή η εξασφάλιση ενός σημείου επαφής σε οποιο- δήποτε επίπεδο και κανείς απ' αυτούς δεν φαίνεται πρόθυμος να συναντη­θεί με τους άλλους, παρά μόνο κάτω από συνθήκες αμοιβαία απαράδεκτες.

90. Οι λεπτομερείς θέσεις των ενδιαφερομένων μερών αναφορικά με τη λύση του Κυπριακού, αλλά και το πιο συγκεκριμένο ζήτημα των άμεσων διαπραγματεύσεων, αναλύονται

στις ακόλουθες παραγράφους.

(α) - Η ελληνοκυπριακή κοινότητα

91. Πρέπει να επισημανθεί ευθύς εξ αρχής, ότι οι ηγέτες της ελληνοκυ­πριακής κοινότητας είναι και τα βασικά στελέχη της κυπριακής κυβέρνησης και η πιο αντιπροσωπευτική τους φωνή είναι αυτή του αρχιεπισκόπου Μα­καρίου. Συνεπώς, η θέση της ελληνοκυπριακής κοινότητας είναι ταυτόσημη μ' αυτή της κυπριακής κυβερνήσεως. Και η θέση αυτή παραμένει ουσιαστι­κά απαράλλαχτη. Η ελληνοκυπριακή κοινότητα συνεχίζει να επιμένει ότι ο­ποιαδήποτε διευθέτηση πρέπει να θεμελιώνεται στην αρχή της ακηδεμόνευ­της ανεξαρτησίας της Κύπρου, υπό την έννοια ότι η Κυπριακή Δημοκρατία πρέπει να αποδεσμευθεί από τους περιορισμούς που της επεβλήθησαν το 1960, και στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, το οποίο, όπως τονίζουν, είναι μια αναπόσπαστη φυσική προέκταση της ακηδεμόνευτης ανεξαρτησίας.

92. Ωστόσο, για να διευκολύνουν την επίλυση του Κυπριακού, οι ηγέτες της ελληνοκυπριακής κοινότητας είναι πρόθυμοι να κάνουν παραχωρήσεις σε δύο σημεία. Πρώτον, συμφωνούν ότι η Κύπρος, για όσο διάστημα πα­ραμένει ανεξάρτητη, πρέπει να αποστρατικοποιηθεί και να γίνει αδέσμευτη χώρα. Δεύτερον, αν καί θεωρούν ότι οι εγγυήσεις τις οποίες έχουν ήδη δώσει για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων καθώς και των μειονοτικών δικαιωμάτων (βλ. παρ. 68) είναι απολύτως επαρκείς; είναι διατεθειμένοι να λάβουν συμπληρωματικά μέτρα προς αυτή την κατεύθυν­ση·

93. Συζήτησα αρκετά με τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο και τους συνεργάτες του τα συμπληρωματικά μέτρα τα οποία θα έπρεπε να λάβει η κυπριακή κυβέρνηση, ώστε να εξασφαλισθεί η προστασία των ανθρώπινων και μειο­νοτικών δικαιωμάτων. Λαμβάνοντας υπ' όψη τις διαβεβαιώσεις που έχουν ήδη δώσει σχετικά με την προστασία των δικαιωμάτων αυτών, ο αρχιεπί­σκοπος Μακάριος και οι συνεργάτες του συμφωνούν στην παροχή των πα­ρακάτω εγγυήσεων:

- Πρέπει να συμπεριληφθούν στο σύνταγμα πρόνοιες για την προ­στασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθε­ριών, όχι λιγότερες από αυτές που εμπεριέχονται στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Προστασία των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, στην οποία συμμετέχει η Κύπρος, και συμ­φωνία με όσα προβλέπονται στη Διεθνή Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το σύνταγμα πρέπει να διακηρύσσει ότι αυτά τα δικαι­ώματα και η ελευθερία έχουν άμεση εφαρμογή στο εσωτερικό δίκαιο της Κύπρου. Με το σύνταγμα, ο αυστηρότερος σεβασμός για τα αν­θρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες για όλους του πο­λίτες, ανεξάρτητα από φυλή, εθνική καταγωγή γλώσσα και θρησκεία, θα είναι εγγυημένος με κατάλληλες νομικές διαδικασίες που θα επι­τρέπουν σε κάθε δυσαρεστημένο πολίτη τη

δυνατότητα να αποκαθίσταται μέσω απλών και άμεσων ενεργειών.

- Καθεμιά από τις "μειονότητες" θα πρέπει να συνεχίσει να απολαμ­βάνει του δικαιώματος ευρείας αυτονομίας σε θέματα θρησκείας, εκ­παίδευσης και προσωπικής κατάστασης, η οποία θα παρέχεται μέσω συνταγματικών και νομοθετικών εγγυήσεων.

- Πρέπει να ληφθούν από την κυπριακή κυβέρνηση μέτρα ώστε να μη γίνονται διακρίσεις ως προς τη φυλή, την εθνική καταγωγή ή τη θρησκεία κατά το διορισμό και στη μεταχείρηση των μελών της δημό­σιας υπηρεσίας.

- Με σκοπό την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης ανάμεσα στους Ελληνοκυπρίους και τους Τουρκοκυπρίους, η κυπριακή κυβέρνηση, ως πρώτη από τις επίσημες πράξεις της μετά την επίτευξη μιας συμφω­νίας, θα διακηρύξει γενική αμνηστία για όλα τα εγκλήματα και παρα­βάσεις που σχετίζονται με τα γεγονότα τα οποία ξεκίνησαν το Δεκέμ­βριο του 1963, εκτός ορισμένων ρητώς αναφερομένων εγκλημάτων του κοινού ποινικού δικαίου.

- Για μια καθαρώς μεταβατική περίοδο προσδιορισμένης διαρκείας και πάλι με σκοπό να βοηθηθεί η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης α­νάμεσα στους Ελληνοκυπρίους και τους Τουρκοκυπρίους, η κυπριακή κυβέρνηση θα καλέσει τα Ηνωμένα Έθνη να διορίσουν έναν επίτροπο, ο οποίος συνεπικουρούμενος από ένα κλιμάκιο παρατηρητών και συμ­βούλων θα παρατηρεί επί τόπου την εφαρμογή των αναφερθεισών προνοιών.

- Πέραν των αναφερθεισών προνοιών, οιοσδήποτε Τουρκοκύπριος θα έχει δικαίωμα να αποφασίσει ελεύθερα' εάν επιθυμεί να παραμείνει στην Κύπρο ή να επανεγκατασταθεί στην Τουρκία. Η κυβέρνηση της Κύπρου, σε συνεργασία με την κυβέρνηση της Τουρκίας και κατά τη διάρκεια μιας μεταβατικής περιόδου προκαθορισμένης διαρκείας, θα προσφέρει ικανοποιητική αποζημίωση και κάθε άλλη δυνατή βοήθεια σε όλους εκείνους που θ' αποφασίσουν να μετεγκατασταθούν στην Τουρκία.

94. Το αίτημα της ελληνοκυπριακής κοινότητας για δικαίωμα αυτοδιάθε­σης απαιτεί ορισμένες διευκρινίσεις. Οι ηγέτες της έχουν δείξει ότι η άσκη­ση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης πρέπει να εκλαμβάνεται με την έν­νοια ότι, μόλις γίνει πλήρως ανεξάρτητος, θα είναι θέμα του κυπριακού λαού ν' αποφασίσει μόνος του το πολιτικό του status και να προχωρήσει στη σύναψη σχέσεων με άλλο ή άλλα κράτη. Θεωρείται συνήθως ως δεδο­μένο ότι στην πρακτική του εφαρμογή τούτο σημαίνει μια επιλογή του κυ­πριακού λαού, εκφρασμένη με μέσα όπως το δημοψήφισμα, ανάμεσα στη συνέχιση της ανεξαρτησίας του και στην Ένωση με την Ελλάδα και οι συ­ζητήσεις του παρελθόντος έχουν προσεγγίσει το θέμα σ' αυτή τη βάση. Όμως, οι ηγέτες

της ελληνοκυπριακής κοινότητας παρέμειναν αόριστοι τόσο στο χρόνο πραγματοποίησης του προτεινόμενου δημοψηφίσματος όσο και στη μορφή που θα λάβει η Ένωση. Όσον αφορά στο χρόνο διεξαγωγής του δημοψηφίσματος, ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος έδειξε ότι είναι απόφαση που θα λάβει ο κυπριακός λαός και ότι το προτεινόμεινο δημοψήφισμα θα μπορούσε παραδείγματος χάρη να γίνει είτε αμέσως ή μετά ένα χρόνο ή και μετά πέντε χρόνια. Όσον αφορά στη μορφή που θα λάβει η Ένωση, ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος απλώς είπε ότι τούτο θα αποφασισθεί από την κυπριακή κυβέρνηση σε συμφωνία με την Ελλάδα πριν ο κυπριακός λαός ερωτηθεί επί του θέματος. Αφησε επίσης να εννοηθεί ότι στην περίπτωση που θα επιλεγεί η Ένωση, την αποκλειστική ευθύνη των οποιωνδήποτε διευ­θετήσεων που θα γίνουν θα την έφερε η Ελλάδα.

95. Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών μου με τους ηγέτες της ελληνοκυ­πριακής κοινότητας, και ιδιαίτερα εντός των πλαισίων μιας πιθανής απο- στρατικοποίησης της Κύπρου, ετέθη το θέμα των δύο κυρίαρχων βάσεων της Μεγάλης Βρετανίας που βρίσκονται στο νησί, αλλά εκτός των συνόρων της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπως είχε συμφωνηθεί το 1960. Ο αρχιεπί­σκοπος Μακάριος είχε την άποψη ότι οι δύο κυρίαρχες βρετανικές βάσεις πρέπει να ενσωματωθούν στην επικράτεια της Κυπριακής Δημοκρατίας το ταχύτερο δυνατό. Ως πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή προτείνει, πα­ραδείγματος χάρη, τη μετατροπή της κυριαρχίας σε εκμίσθωση ορισμένης διάρκειας. Ταυτόχρονα, τονίζει ότι στην περίπτωση που θα πραγματοποιη­θεί η Ένωση, το μέλλον των βρετανικών βάσεων θα είναι ένα θέμα που θα αφορά περισσότερο την ελληνική παρά την κυπριακή κυβέρνηση.

96. Όσον αφορά στο θέμα των απ' ευθείας διαπραγματεύσεων, ο αρχιε­πίσκοπος Μακάριος εξέφρασε αντιρρήσεις στην πραγματοποίηση πολυμε­ρών συνομιλιών μεταξύ όλων των ενδιαφερομένων μερών τόσο για λόγους αρχής όσο και για λόγους ουσίας. Θεωρεί ότι το μέλλον της Κύπρου αφορά μόνο την κυβέρνηση και το λαό της και ως εκ τούτου αντιτίθεται στη συζήτηση του προβλήματος με κυβερνήσεις άλλων κρατών. Έχει την άποψή ότι εν πάση περιπτώσει δεν μπορεί να υπάρξει αποτέλεσμα από τέ­τοιου είδους συνομιλίες και ότι η αποτυχία τους θα προκαλέσει νέες εντά­σεις. Από την άλλη πλευρά, αποδέχεται την αρχή των διμερών συνομιλιών με εξουσιοδοτημένους εκπροσώπους της τουρκοκυπριακής "μειονότητας" και δήλωσε αρκετές φορές την επιθυμία του να προχωρήσει σ' αυτές. Διευ­κρίνισε όμως ότι οι συνομιλίες πρέπει να περιορισθούν στο θέμα των μειο­νοτικών δικαιωμάτων, ότι οι αρχές του ενιαίου κράτους, της διακυβερνήσε- ως από την πλειοψηφία κλπ. δεν είναι διαπραγματεύσιμες και ότι οι ο- ποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις θα διακοπούν αυτόματα αν οι Τουρκοκύ­πριοι φέρουν προτάσεις για διχοτόμηση ή ομοσπονδία.