25.3.1965: Το πέμπτο τμήμα της έκθεσης του Μεσολαβητή των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα

S-1675

25 3 1965: ΤΟ ΠΕΜΠΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ

ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΓΚΑΛΟ ΠΛΑΖΑ

Ο μεσολαβητής των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα στο πέμπτο τμήμα της έκθεσης του για το Κυπριακό που υπέβαλε στις 25 Μαρτίου 1965 στο Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Ου Θαντ αναφέρεται στις διεθνείς επιπτώσεις του προβλήματος και στις θέσεις των πλευρών για μεσολάβηση. Ανέφερε ο Μεσολαβητής:

ΣΤ. - Οι διεθνείς επιπτώσεις του προβλήματος

59. Είναι αναγκαίο να αναφέρω επίσης, αν και όχι εν εκτάσει, τις επι­πτώσεις της συνεχιζόμενης κρίσεως στην Κύπρο στις διεθνείς σχέσεις, και πιο συγκεκριμένα στις σχέσεις ανάμεσα στις δύο κυβερνήσεις που ενδιαφέ- ρονται πιο άμεσα γι' αυτήν, δηλαδή τις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον κάθε μιας από αυτές για το Κυπριακό και τη λύση του και το γεγονός ότι καθε μιά τείνει να υποστηρίζει τη θέση της κυπριακής κοινότητας με την οποία σχετίζεται εθνολογικά, τις οδήγη­σαν τους πρώτους μήνες της κρίσης σε έντονες αντιδικίες, ανάλογες μ' αυτές μεταξύ των δύο κυπριακών κοινοτήτων. Ωστόσο οι διαφορές αυτές δεν εμπόδισαν τις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας να κάνουν κάποιες προσπάθειες ανταλλάσσοντας, μέσω του προκατόχου μου και της διπλωματικής οδού, απόψεις προκειμένου να βρεθεί μια βάση διευθετήσεως, η οποία θα ήταν δυνατό να γίνει αποδεκτή κι από τα υπόλοιπα ενδιαφερό- μενα μέρη. Όμως για διάφορους λόγους οι προσπάθειες αυτές απέτυχαν.

60. Οι δυσκολίες που αντιμετώπισε ο προκάτοχός μου συνέχισαν να υφίστανται και μετά την ανάληψη των καθηκόντων μου ως μεσολαβητή, αλλά με χαρά μου διαπίστωσα ότι και οι τρείς κυβερνήσεις που ενδιαφέρο- νται άμεσα για το πρόβλημα - δηλαδή οι κυβερνήσεις της Ελλάδας, της Τουρκίας και του Ηνωμένου Βασιλείου -πραγματικά αγωνιούσαν να βρε­θεί μια ειρηνική λύση το συντομότερο δυνατόν και με διαβεβαίωναν για την πλήρη υποστήριξή τους επ' αυτού. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια των τε­λευταίων μηνών, τόσο η κυβέρνηση της Ελλάδας όσο και η κυβέρνηση της Τουρκίας άσκησαν καθησυχαστική επιρροή στις δύο κοινότητες της Κύπρου σε μια προσπάθεια να διατηρηθεί η ειρήνη στο νησί και να αποφευχθεί μια νέα κορύφωση της έντασης.

IV- Οι θέσεις των ενδιαφερομένων μερών και οι μεσολαβητικές προσπάθειες

Α. - Αρχικές θέσεις των μερών και μεσολαβητικές προσπάθειες

61. θεωρώ σημαντικό, για την πλήρη κατανόηση του ίδιου του Κυπρια­κού και για τη δική μου προσέγγιση σ' αυτό, να εξηγήσω κατ' αρχήν ποιές ήσαν οι θέσεις των μερών τη στιγμή που ξεκίνησε η μεσολαβητική προσπά­θεια των Ηνωμένων εθνών. Για το λόγο αυτό έχω μελετήσει τα έγγραφα, τα αρχεία και τις σημειώσεις που άφησε ο προκάτοχός μου, και όπου ήταν δυνατόν στις δικές μου συζητήσεις με τα ενδιαφερόμενο μέρη, επιβεβαίωσα τις θέσεις και τις εξελίξεις που σημειώθηκαν. Αυτές εκτίθενται περιληπτικά στις παραγράφους που ακολουθούν.

(α) - Η ελληνοκυπριακή κοινότητα

62. Η στάση της ελληνοκυπριακής κοινότητας απέναντι στο μέλλον της Κύπρου, όπως εξετέθη προφορικά από πολλούς αρμόδιους εκπροσώπους της κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης της μεσολαβήσεως και όπως επί­σημα εκφράσθηκε στις 13 Μαΐου 1964 από τον αρχιεπίσκοπο Μακάριο, πρόεδρο της Δημοκρατίας, ξεκινά από την άποψη ότι η Κυπριακή Δημο­κρατία θεμελιώθηκε σε συμφωνίες (της Ζυρίχης και του Λονδίνου), οι ο­ποίες δεν πήγαζαν από την ελεύθερη βούληση του κυπριακού λαού, αλλά του επεβλήθησαν. Ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος

δήλωσε ότι οι μόνες εναλλα­κτικές λύσεις που είχε ήταν ή να υπογράψει τις συμφωνίες ακριβώς ως είχαν ή να τις απορρίψει στο σύνολό τους και ότι μπροστά στη σοβαρή κατάσταση που θα προέκυπτε με την απόρριψή τους αισθάνθηκε υποχρεω­μένος να τις υπογράψει.

63. Επιπλέον, το σύνταγμα, το οποίο βασίσθηκε σ' αυτές τις συμφωνίες, άρχισε να ισχύει από τις 16 Αυγούστου 1960 και οι Συνθήκες Εγγυήσεως και Συμμαχίας προσέλαβαν συνταγματική ισχύ, χωρίς να υπάρχει ούτε η άμεση έγκριση του κυπριακού λαού αλλά ούτε και η έγκριση μιας συντα­κτικής συνελεύσεως, απαρτιζόμενης από αντιπρόσωπους δεόντως εκλεγμέ­νους γι' αυτό το σκοπό.

64. Η ελληνοκυπριακή πλευρά έχει επικαλεσθεί τη μικρότερη αριθμητική δύναμη της "τουρκικής μειονότητας" και τη μικρότερη έγγεια ιδιοκτησία και συνεισφορά της στις δημόσιες δαπάνες ως δικαιολογητική βάση του ι­σχυρισμού ότι η τουρκοκυπριακή κοινότητα δεν δικαιούται "να τεθεί στο ίδιο επίπεδο με την ελληνική πλειονότητα ως προς την άσκηση των πολιτι­κών εξουσιών του κράτους". Απέρριψε δε το επιχείρημα ότι οι Τουρκοκύ­πριοι θα έπρεπε να αντιμετωπισθούν διαφορετικά από άλλες μειονότητες άλλων χωρών επειδή αποτελούν τμήμα και προέκταση του γείτονος τουρκι­κού λαού και λόγω γλώσσας, θρησκείας, εθίμων και εθνικών φιλοδοξιών που διαφέρουν από τις αντίστοιχες των Ελληνοκυπρίων.

65. Οι Ελληνοκύπριοι επέμειναν ότι, εκτός των προνοιών που βασίζο­νται στη γενική ιδέα του "πολιτικού κοινοτικού διαχωρισμού", το υφιστά­μενο σύνταγμα υπέφερε κι από ένα άλλο θεμελιώδες ελάττωμα, δηλαδή ότι τα "Βασικά Αρθρα" δεν μπορούν να τροποποιηθούν. Θεωρούν δε ότι, ενώ μια τέτοια πρόνοια μπορεί να έχει πολιτική σημασία, στερείτο νομικής βά- σεως επειδή η παρούσα συνταγματική ισχύς δεν νομιμοποιείτο να περιορί­ζει τη συνταγματική ισχύ του μέλλοντος. Επιπλέον, οι Συνθήκες Εγγυήσεως και Συμμαχίας συνιστούν έναν απαράδεκτο περιορισμό της ανεξαρτησίας της Κύπρου, επειδή επιτρέπουν επεμβάσεις στις εσωτερικές της υποθέσεις.

66. Από τις θέσεις αυτές, οι Ελληνοκύπριοι προέβαλαν το επιχείρημα ότι η όλη σύλληψη στην οποία βασίσθηκε το σημερινό σύνταγμα είναι εντε­λώς λανθασμένη κι ότι πρέπει να τεθούν "εντελώς νέες βάσεις". Γι' αυτό το λόγο, προτείνουν ορισμένες γενικές αρχές, ενώ επιμένουν - εφ' όσον η λαϊκή έγκριση του συντάγματος ήταν μια απ' αυτές τις αρχές - ότι οι λε­πτομέρειες πρέπει να διαμορφωθούν από μια συντακτική συνέλευση.

67. Περιληπτικά, αυτές οι αρχές οραματίζονται την Κύπρο ως "εντελώς ανεξάρτητο, αδιάσπαστο, ενιαίο, κυρίαρχο κράτος", αποδεσμευμένο από α­πό ιεσδήποτε συνθήκες και με όλες τις εξουσίες να πηγάζουν από το λαό, ο οποίος θα νομιμοποιείται να αποφασίζει για το μέλλον της χώρας του στη βάση της "διεθνώς αποδεκτής αρχής της αυτοδιάθεσης". Το σύνταγμα θα πρέπει να είναι θεμελιωμένο στην αρχή ότι η πολιτική πλειοψηφία σε κάθε εκλογή πρέπει να κυβερνά και η πολιτική μειοψηφία να συγκροτεί την αντιπολίτευση. Οι εκλογές πρέπει να γίνονται με καθολική ψηφοφορία με ενιαίους εκλογικούς καταλόγους. Όλες οι νομοθετικές εξουσίες πρέπει να ασκούνται από ένα εκλεγμένο κοινοβούλιο, απέναντι στο οποίο η εκτελε­

στική εξουσία θα είναι υπόλογη. Και η δικαστική εξουσία θα ασκείται από ένα ανεξάρτητο, ενιαίο δικαστικό σώμα.

68. Τα ανθρώπινα δικαιώματα θα πρέπει να διασφαλίζονται για όλους τους πολίτες και να περιχαρακώνονται στο σύνταγμα. Ορισμένες τοπικού χαρακτήρα δικαστικές θεραπείες πρέπει να καθιερωθούν, καθώς επίσης και το δικαίωμα της ατομικής προσφυγής στην, Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Όλες οι "κοινότητες και μειονότητες" θα έχουν πλήρη αυτονομία σε θρησκευτικά ζητήματα και σε ορισμένα θέματα σχετικά με το προσωπικό status, όπως ο γάμος και το διαζύγιο, καθώς και στη δια- χείρηση των θρησκευτικών τους περιουσιών. Θα πρέπει ακόμα να διασφα­λίζονται ορισμένα δικαιώματα στο χώρο της εκπαίδευσης και της κουλτού­ρας, τη γενική όμως ευθύνη της παιδείας πρέπει να την έχει η κυβέρνηση.

69. Οι περισσότερες τροποποιήσεις του συντάγματος θα απαιτούν πλειο­ψηφία των δύο τρίτων των μελών της Βουλής και θ' ακολουθεί έγκριση με απόλυτη πλειοψηφία (πλειοψηφία πέντε έκτων στην περίπτωση κοινοτικών δικαιωμάτων) του συνόλου των μελών της Βουλής, κατόπιν νέων γενικών εκλογών.

(β) - Η τουρκοκυπριακή κοινότητα

70. Το σημείο εκκίνησης της στάσεως των εκπροσώπων της τουρκοκυ- πριακής κοινότητας, όπως κατ' επανάληψη εκφράσθηκε σε πολλές περιπτώ­σεις κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης της μεσολαβήσεως και όπως δη­λώθηκε επίσημα σε υπόμνημα που υποβλήθηκε από τον αντιπρόεδρο της Δημοκρατίας, δρ. Fazil Kutchuk, ήταν ότι η μεγαλύτερή τους ανησυχία αφο­ρούσε στην ασφάλεια της ζωής και της περιουσίας ενός λαού που δεν είναι απλή μειονότητα αλλά χωριστή κοινότητα. Απ' αυτή την άποψη, δεν αντιτί- θενται στο ισχύον σύνταγμα, αλλά στον απαράδεκτο τρόπο με τον οποίο, κατά τη γνώμη τους, εφαρμόζεται από τους εκπρόσωπους της ελληνοκυ­πριακής κοινότητας.

71. Προέβαλαν τον ισχυρισμό ότι τα πρόσφατα γεγονότα απέδειξαν ότι οι διάφορες συμβατικές και πραγματικές εγγυήσεις που δόθηκαν στο πα­ρελθόν δεν επαρκούν να καλύψουν τις ανάγκες της κοινότητάς τους για α­σφάλεια. Συνεπώς, πρέπει να διασφαλισθούν πρόσθετες και περισσότερο α­ποτελεσματικές εγγυήσεις.

72. Επέμειναν ότι οι πρόσθετες εγγυήσεις θα μπορούσαν να διασφαλι- σθούν καλύτερα με την παροχή μιας γεωγραφικής βάσεως για την κατάστα­ση πραγμάτων που είχε δημιουργηθεί από τις Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου. Με λίγα λόγια, επιθυμούσαν το φυσικό διαχωρισμό τους από την ελληνική κοινότητα. Η πρώτη τους τάση ήταν να επιχειρηθεί αυτός ο διαχωρισμός μέσω του απόλυτου φυσικού διαμοιρασμού της Κύ­πρου στο τουρκικό και το ελληνικό έθνος, των οποίων, κατά τη γνώμη τους, η τουρκική και η ελληνική κοινότητα συνιστούν αντίστοιχες προεκτά­σεις. Ωστόσο, "κατανοώντας ότι οι Έλληνες και οι Ελληνοκύπριοι δεν θα ήσαν πρόθυμοι να συμφωνήσουν σε κάτι τέτοιο", τροποποίησαν αυτή την ιδέα και προσανατολίσθηκαν στη δημιουργία ενός ομοσπονδιακού κράτους στη βάση του φυσικού διαχωρισμού των δύο κοινοτήτων.

73. Η πρότασή τους προβλέπει την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών, ούτως ώστε να δημιουργηθεί μια κατάσταση πραγμάτων κατά την οποία κάθε κοινότητα θα καταλάβει ένα

χωριστό τμήμα του νησιού. Πράγματι, είχαν καθορίσει και τη διαχωριστική γραμμή: Να ξεκινάει από το χωριό Γυαλιά στη βορειοδυτική ακτή και μέσω του κέντρου της Λευκωσίας να καταλήγει στην Αμμόχωστο, ανατολικά. Η ζώνη προς βορρά αυτής της γραμμής διεκδικείτο για την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Λέγεται ότι κατα­λαμβάνει έκταση 1.084 περίπου τετραγωνικών μιλιών ή το 38 τοις εκατό της συνολικής εκτάσεως της Δημοκρατίας. Προτεινόταν ανταλλαγή 10.000 περίπου ελληνικών οικογενειών με έναν αντίστοιχο αριθμό τουρκοκυπρια- κών.

74. Κάθε μια απ' αυτές τις χωριστές κοινοτικές περιοχές θα έχει αυτο- διακυβέρνηση σ' όλα τα θέματα που δεν εμπίπτουν στις ομοσπονδιακές υ­ποθέσεις. Κάθε μια θα μπορεί να έχει άμεσες πολιτιστικές και οικονομικές σχέσει με την Τουρκία και την Ελλάδα κατά περίπτωση. Κάθε περιοχή θα μπορούσε επίσης να συνάψει διεθνείς συμφωνίες με την Ελλάδα και την Τουρκία κατά περίπτωση, ώστε να ρυθμίζει "σχέσεις γειτνίασης όπως η πρόβλεψη ενός συγκεκριμένου συστήματος διακίνησης" ανάμεσα σ' αυτή την περιοχή και την Ελλάδα ή την Τουρκία.

75. Στην αρμοδιότητα των ομοσπονδιακών αρχών θα εμπίπτουν τα θέμα­τα εξωτερικών υποθέσεων, άμυνας, ομοσπονδιακού προϋπολογισμού και τε­λωνείων, το εμπόριο, το τραπεζικό σύστημα, η κυκλοφορία του νομίσμα­τος, τα μέτρα και τα σταθμά, η εθνικότητα και η έκδοση διαβατηρίων, οι υπηρεσίες ταχυδρομείων και τηλεπικοινωνιών, η ποινική νομοθεσία και η δικαιοδοσία των δικαστηρίων. Το ομοσπονδιακό νομοθετικό σώμα θα απο- τελείται από μια Βουλή, που θα συγκροτείται κατά 30 τοις εκατό από α­ντιπροσώπους της ελληνικής κοινότητας, και μια Γερουσία στην οποία οι αντιπρόσωποι των δύο κοινοτήτων θα συμμετέχουν σε ίσους αριθμούς. Ο ομοσπονδιακός πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος θα εκλέγονται από την ελλη­νική και την τουρκική κοινότητα αντίστοιχα. Η αναλογία 30 προς 70 θα διατηρηθεί στο υπουργικό συμβούλιο και στη δημόσια υπηρεσία και το πο­σοστό 40-60 σ' ένα μικρό ομοσπονδιακό στρατό και μια αστυνομία για τα τελωνεία την τροχαία κίνηση και τις τουριστικές υποθέσεις.

76. Μεταξύ των άλλων γενικών αρχών που αντανακλούν τις αρχές του ισχύοντος συντάγματος, η ένωση της ομοσπονδιακής δημοκρατίας με άλλο κράτος ή η διχοτόμηση του νησιού θα αποκλεισθεί βάσει εθνικών και διε­θνών δεσμεύσεων. Οι συνθήκες Εγγυήσεως και Συμμαχίας θα συνεχίσουν να αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα του συντάγματος.

(γ) - Τα άλλα μέρη

77. Από τα άλλα μέρη, με τα οποία σύμφωνα με τις δικαιοδοσίες του ο μεσολαβητής όφειλε να συζητήσει, η κυβέρνηση της Ελλάδας άφησε τον προκάτοχό μου να καταλάβει ότι θεωρεί πως οι Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου αποδείχθηκαν στην πράξη αναποτελεσματικές. Σύμφωνα με την τότε θέση της, η μόνη πιθανή και διαρκής λύση είναι η εφαρμογή των αρχών της διεθνούς δικαιοσύνης και αληθούς δημοκρατίας, σε συνδυα­σμό με την πλήρη διασφάλιση του δικαιώματος της πλειοψηφίας να κυβερ­νά και της μειοψηφίας ν' ασκεί έλεγχο. Συμπληρωματικά, λόγω των ειδι­κών συνθηκών της συγκεκριμένης περίπτωσης και για να μην υπάρξει, σε καμιά περίπτωση κίνδυνος κατάχρησης δικαιώματος εκ μέρους της πλειο- ψηψίας, θα ήταν δυνατόν να ορισθεί ότι τα δικαιώματα της τουρκοκυπρια- κής μειονότητας θα διασφαλισθούν με την εγγύηση των Ηνωμένων Εθνών. Περαιτέρω η ελληνική κυβέρνηση δήλωσε ότι η μόνη λύση είναι η πλήρης και ανεμπόδιστη ανεξαρτησία, η οποία θα επέτρεπε στον κυπριακό λαό να ασκεί ελεύθερα τα κυριαρχικά του δικαιώματα και να αποφασίζει για το μέλλον του.

78. Η κυβέρνηση της Τουρκίας, από την πλευρά της, έδειξε ότι πιστεύει πως η λύση του Κυπριακού βρίσκεται μέσα στα πλαίσια ενός ομοσπονδια­κού κράτους και διαβίβασε στο μεσολαβητή ένα ανεπίσημο υπόμνημα, στο οποίο εμπεριέχοντο γενικές αρχές παρόμοιες μ' αυτές που υποστήριζε και η τουρκοκυπριακή κοινότητα και οι οποίες αναφέρθηκαν παραπάνω. Οι παρούσες εγγυήσεις, συμπεριλαμβανομένων κι αυτών που απαγορεύουν τόσο την ένωση όσο και τη διχοτόμηση, θα έπρεπε να διατηρηθούν.

79. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου εξέφρασε στο μεσολαβητή την υποστήριξή της στις προσπάθειές του να βοηθήσει στην προώθηση μιας ει­ρηνικής λύσεως και μιας συναινετικής διευθετήσεως του προβλήματος, σύμ­φωνα με τις δικαιοδοσίες του, και την επιθυμία της να υποστηρίξει μια τέ­τοια διευθέτηση.