25.3.1965: Το τέταρτο τμήμα της έκθεσης του Μεσολαβητή των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα την οποία υπέβαλε στο Γενικό Γραμματέα Ου Θαντ και η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα στις 30 3 1965. ( Επίσημη μετάφραση)

S-1674

25 3 1965: ΤΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ

ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΓΚΑΛΟ ΠΛΑΖΑ

Ο μεσολαβητής των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα στο τέταρτο τμήμα της έκθεσης του για το Κυπριακό που υπέβαλε στις 25 Μαρτίου 1965 στο Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Ου Θαντ αναφέρεται στις πράσινες γραμμές και στην τουρκική εισβολή στην Τηλλυρία. Ανέφερε ο Μεσολαβητής:

Ε. - Η γενική κατάσταση στην Κύπρο

48. Η κατάσταση που επικρατούσε στην Κύπρο έως την έναρξη της επιχειρήσεως των Ηνωμένων Εθνών έχει περιγράφει λεπτομερώς στις αναφο­ρές σας προς το Συμβούλιο Ασφαλείας σχετικά με τις λειτουργίες και δρα­στηριότητες της ειρηνευτικής δυνάμεως των Ηνωμένων Εθνών. Θα τονίσω εδώ μόνο τα στοιχεία εκείνα που σχετίζονται άμεσα και ουσιαστικά με τη δική μου αποστολή.

49. Δεν έχω καμιά αμφιβολία - και η γνώση μου για την εμπειρία του προκατόχου μου το επιβεβαιώνει - ότι κατά τη διάρκεια των έξι πρώτων μηνών της επιχείρησης των Ηνωμένων Εθνών η κατάσταση στην Κύπρο ήταν δυσμενέστατη για οποιαδήποτε μεσολαβητική προσπάθεια. Οι ομαλές συνθήκες, οι οποίες θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι συντελούν ή ότι αποτε­λούν αναγκαίες προϋποθέσεις για οποιαδήποτε επιτυχημένη προσπάθεια προς την κατεύθυνση της εξεύρεσης μιας συναινετικής λύσεως, δεν επικρα­τούσαν ούτε προς στιγμή στην Κύπρο κατά την περίοδο εκείνη. Το πλέον ευδιάκριτο στοιχείο της καθημερινής ζωής στην Κύπρο ήταν ο μεγάλος α­ριθμός ενόπλων, ενστόλων ή όχι, οι οποίοι προφανώς ευρίσκοντο υπό ποι­κίλους βαθμούς ελέγχου και οι οποίοι αντιμετώπιζαν αλλήλους από οχυ­ρωμένες θέσεις σε διάφορα σημεία του νησιού. Ο αριθμός τους είχε αυξη­θεί σημαντικά, καθώς και ο εξοπλισμός τους, ιδιαίτερα από την πλευρά των Ελληνοκυπρίων, λόγω της βοήθειας που παρείχε η Ελλάδα, ειδικότερα προς το τέλος της περιόδου. Όπως έχετε δηλώσει, κανείς δεν μπορεί να ι- σχυρισθεί ότι η Επιχείρηση των Ηνωμένων Εθνών δεν απέτρεψε αρκετές καταστάσεις, οι οποίες θα ήταν δυνατόν να οδηγήσουν σε ευρύτερης έκτα­σης ένοπλες συγκρούσεις, αφού σχεδόν κάθε μέρα εκείνη την περίοδο ση- μειώνοντο ένα ή περισσότερα περιστατικά του ενός ή του άλλου είδους. Αυτά τα περιστατικά, τα οποία, όπως γνωρίζετε, έφθασαν στο αποκορύφω­μα της βίας κατά τις πρώτες μέρες του Αυγούστου, οπότε προκλήθηκε η ε­πέμβαση της τουρκικής αεροπορίας, παρέτειναν και επιδείνωναν τις εντά­σεις, την ανασφάλεια και το φόβο, ο οποίος είχε καταλάβει πολλά μέλη του πληθυσμού από τότε που ξέσπασαν οι ταραχές, το Δεκέμβριο του 1963.

50. Κατά τη διάρκεια όλης εκείνης της περιόδου υπήρχαν δύο ειδών "πράσινες γραμμές" στην Κύπρο και ελάχιστοι άνθρωποι τολμούσαν να διασχίζουν τη μια ή την άλλη. Κατ' αρχήν υπήρχαν τα φυσικά εμπόδια από οδοφράγματα, πολυβολεία, οχυρωμένα σπίτια, τοίχους από σακκιά άμμου και χαρακώματα. Αυτά ήσαν τα εμπόδια που σε πολλά μέρη του νη­σιού διατηρούσαν τις δύο κοινότητες σε απόσταση είτε δια της βίας είτε με το φόβο σύλληψης, απαγωγής ή πυροβολισμών. Εμπόδιζαν την ομαλή κίνη­ση του κόσμου είτε για να εργασθεί είτε για να διασκεδάσει και κατέληξαν πράγματι να αποτελούν μέρος του μηχανισμού, που χαρακτηρίσθηκε ως οι­κονομικός αποκλεισμός των Τουρκοκυπρίων από τους Ελληνοκύπριους. Περιέκοψαν τη λειτουργία των δημόσιων υπηρεσιών και τις αναπτυξιακές δραστηριότητες. Παρέτειναν την επ' αόριστον εγκατάλειψη σπιτιών, αγρο­κτημάτων, επιχειρήσεων ή εργασιών από πολλούς ανθρώπους, τόσο από τη μια πλευρά όσο κι από την άλλη. Ειδικότερα στην πρωτεύουσα, τη Λευκω­σία, η "πράσινη γραμμή" πρόσθεσε μια φυσική διάσταση στην κατάργηση του συντάγματος: Πέτυχε, ακόμα κι αν τα πολιτικά κίνητρα από μόνα τους δεν το είχαν καταφέρει, τον αποκλεισμό του Τούρκου αντιπροέδρου και των Τούρκων υπουργών από

το φυσικό χώρο εργασίας τους και τη συμμε­τοχή τους στο υπουργικό συμβούλιο, των εκλεγμένων Τούρκων βουλευτών από τις συνεδριάσεις της Βουλής των Αντιπροσώπων και των Τουρκοκυ­πρίων και Ελληνοκυπρίων δημόσιων υπαλλήλων από τα καθήκοντά τους στην αντίθετη πλευρά της γραμμής.

51. Το δεύτερο είδος "πράσινης γραμμής" ήταν ψυχολογικής φύσεως. Οι ατελείωτοι μήνες σε μια κατάσταση όπου η βία και τα μέσα βίας αυξάνο- ντο αντί να περιορίζονται, δημιουργούσαν βαθμιαία στη μεγαλύτερη κοινό­τητα τη διάθεση να κυριαρχήσει πάνω στη μικρότερη κοινότητα, δεν μπο­ρούσαν παρά να εμπνέουν καχυποψία και αδιαλλαξία εκεί που χρειαζόταν εμπιστοσύνη και διάθεση συμβιβασμού, αν επρόκειτο να βρεθεί μία συναι­νετική λύση. Τα φυσικά εμπόδια στις ομαλές επαφές ανάμεσα στις δύο κοι­νότητες ήταν αρκετά σοβαρά, αλλά δεν ήταν λιγότερο σοβαρό το ψυχολογι­κό εμπόδιο που είχε δημιουργηθεί από την καταστολή της υγιούς διακίνη­σης ιδεών, οι οποίες είχαν αντικατασταθεί από συνθήματα και αντισυνθή- ματα, τα οποία εκτοξεύοντο από τους προπαγανδιστικούς μηχανισμούς κατά μήκος της διαχωριστικής γραμμής σε τόνους αδιάλλακτους, προκλητι­κούς ή εχθρικούς.

52. Θα ενθυμείσθε ότι όταν τον Απρίλιο του 1964, σε συνεργασία με το διοικητή της ειρηνευτικής δυνάμεως των Ηνωμένων Εθνών, διατυπώσατε ένα πρόγραμμα μέτρων και στόχων για την αποκατάσταση της ελευθερίας κινήσεων και επαναφοράς της ζωής στις ομαλές συνθήκες, είχατε αναφέρει ⁽³⁾ στο Συμβούλιο Ασφαλείας, ότι:

"στο σημερινό κλίμα καχυποψίας και εχθρότητας, οι κοινότητες στην Κύπρο συχνά αρνούνται να λάβουν τις πρωτοβουλίες εκείνες, οι ο­ποίες θα ήταν δυντατόν να οδηγήσουν σε μια ουσιαστική εκτόνωση της έντασης και της διαμάχης και όταν τίθενται ενώπιον τους προτά­σεις τις απορρίπτουν περισσότερο εξ αιτίας του γεγονότος ότι προέρ­χονται από την αντίθετη πλευρά και λιγότερο για το περιεχόμενό τους".

53. Το ίδιο αυτό φαινόμενο, το οποίο συνέβαλε στην καθυστέρηση της ε­πιστροφής της ζωής στην Κύπρο σε ομαλούς ρυθμούς, λειτούργησε όχι λι­γότερο έντονα εναντίον των προοπτικών για την εξεύρεση μιας ειρηνικής λύσεως και μιας συναινετικής διευθέτησης του Κυπριακού υπό μακροπρό­θεσμη έννοια. Δεν πραγματοποιήθηκαν άμεσες συζητήσεις μεταξύ των μερών επί των εκατέρωθεν προτάσεων και ούτε η μία ούτε η άλλη πλευρά επεδίωξε ή συμφώνησε κατηγορηματικά για την πραγματοποίηση μιας τέ­τοιας συζητήσεως. Η ήρεμη και λογική αντιμετώπιση των προτάσεων των μερών ήταν εκατέρωθεν ελάχιστη. Κι ακριβώς όπως

περιγράψατε την κατά­σταση, υπήρχε η τάση η μια πλευρά να απορρίπτει τις προτάσεις της άλλης συλλήβδην, όχι για το περιεχόμενό τους αλλά εξ αιτίας της καχυποψίας και της έλλειψης εμπιστοσύνης, και να κλείνει την πόρτα ακόμα και στη συζήτηση για έναν πιθανό συμβιβασμό, φοβούμενη ότι μια τέτοια κίνηση θα εκλαμβανόταν ως ένδειξη αδυναμίας.

54. Όλα αυτά ήσαν αναπόφευκτα σε μια κατάσταση όπου η δύναμη των όπλων είχε υιοθετηθεί ανοιχτά κι από τις δύο πλευρές ως μέσο για την προάσπιση των συμφερόντων τους. Στην πρωτεύουσα, όπου ήσαν συγκε­ντρωμένοι οι περισσότεροι απ' αυτούς που ισχυρίζοντο ότι επηρεάζουν και καθοδηγούν την κοινή γνώμη και των δύο κοινοτήτων, οι Τουρκοκύπριοι διετείνοντο ότι βρίσκονται υπό καθεστώς πραγματικής πολιορκίας από τους Ελληνοκυπρίους και ότι νιώθουν υποχρεωμένοι να προτάξουν πριν από ο,τιδήποτε άλλο τη δύναμη των όπλων για να υπερασπισθούν τις πο­λιτικές τους θέσεις, καθώς και τους εαυτούς τους, και τις περιουσίες τους. Οι Ελληνοκύπριοι, από την πλευρά τους, οι οποίοι από το Δεκέμβριο του 1963 είχαν στην ουσία τον αποκλειστικό έλεγχο των κεντρικών οργάνων του κράτους, συνέχισαν να θεωρούν γενικά ότι η άλλη κοινότητα βρισκό­ταν υπό εξέγερση και είχε σχέδια κατά της ασφάλειας του κράτους, ενώ ταυτόχρονα διέθετε την πραγματική ή την ενδεχόμενη υποστήριξη μιας στρατιωτικής επεμβάσεως από την Τουρκία. Η ελληνοκυπριακή απόφαση περί τα τέλη Μαΐου, μέσω των Ελληνοκυπρίων μελών του υπουργικού συμβουλίου, για επικύρωση νόμου περί δημιουργίας εθνοφρουράς με υπο­χρεωτική θητεία και η κατ' αυτόν τον τρόπο μεγάλη αύξηση των δυνάμεών τους "δικαιολογούντο" ανοιχτά με μια τέτοια επιχειρηματολογία. Το αποτέ­λεσμα και στις δύο πλευρές ήταν ότι η στήριξη στη δύναμη των όπλων έκανε πιο άκαμπτες τις θέσεις που λάμβαναν αναφορικά με το πολιτικό μέλλον της χώρας τους και τη δυνατότητά τους να το μοιρασθούν ειρηνι­κά.

55. Αυτή ήταν η κατάσταση που επικρατούσε στην Κύπρο κατά τη διάρ­κεια των πρώτων έξι μηνών της ειρηνευτικής προσπάθειας των Ηνωμένων Εθνών. Περί το Σεπτέμβριο του 1964, όμως, εμφανίσθηκαν ορισμένα ενθαρ­ρυντικά δείγματα που έδειχναν μια εκτόνωση των εντάσεων. Επειδή, ως ει­δικός αντιπρόσωπός σας, ήμουν σε θέση να συνεισφέρω ώς ένα βαθμό στην εφαρμογή του προγράμματος σας για την επάνοδο στις ομαλές συνθήκες ζωής, βρέθηκα σε καλή θέση να παρατηρήσω και να αξιολογήσω τις αλλα­γές προς το καλύτερο.

56. Από την εποχή της μάχης στην Τυλληρία, στις αρχές Αυγούστου, η οποία σημαδεύθηκε από την επέμβαση της τουρκικής πολεμικής αεροπο­ρίας, δεν έγιναν σοβαρά επεισόδια στο νησί. Οι οικονομικοί περιορισμοί, που επεβλήθησαν στην τουρκοκυπριακή κοινότητα από την κυπριακή κυ­βέρνηση και οι οποίοι έκαναν τις εντάσεις να αυξηθούν πάλι σε επίπεδο κρίσεως περί τα μέσα Αυγούστου, στη συνέχεια εκτονώθηκαν σημαντικά. Υπήρξε ακόμη μια βαθμιαία άρση των περιορισμών στην ελευθερία κινήσε­ων του πληθυσμού σ' ολόκληρο το νησί. Τα θετικά αυτά βήματα προς την επιστροφή σε ομαλές συνθήκες, τα οποία έχετε ήδη αναφέρει λεπτομερώς στο Συμβούλιο Ασφαλείας, είχαν απτά αποτελέσματα σχετικά με την εκτό­νωση της έντασης στο νησί.

57. Ωστόσο, η βελτίωση της γενικής κατάστασης στο νησί ήταν επισφα­λής, καθώς η στάση των ηγετών των δύο κοινοτήτων αναφορικά με το μέλ­λον της χώρας τους παρέμενε στην ουσία αμετάβλητη. Αυτή η κατάσταση πραγμάτων αντικατοπτριζόταν στις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν ο σημερι­νός ειδικός αντιπρόσωπος και ο διοικητής της ειρηνευτικής δυνάμεως στις προσπάθειές τους να συνεχίσουν να βελτιώνουν τη γενική κατάσταση στο νησί και να

πρoωθούν επάνοδο στις ομαλές συνθήκες. Θα ενθυμείσθε ότι, όπως σημειώσατε στην αναφορά σας του περασμένου Δεκεμβρίου για την Επιχείρηση των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο⁽⁴⁾, η UNFICYP υπέβαλε στην κυπριακή κυβέρνηση και την τουρκοκυπριακή ηγεσία μια σειρά υπο­δείξεων προς αυτή την κατεύθυνση. Αν και οι υποδείξεις αυτές αφορούσαν κυρίως εγχειρήματα ανθρωπιστικής φύσεως και απέφευγαν προσεκτικά τα βασικά πολιτικά ζητήματα, τόσο η μια όσο κι η άλλη πλευρά δεν μπόρεσαν να δεχθούν τις υποδείξεις αυτές, επειδή, κατά την άποψή τους, κάτι τέτοιο θα προδίκαζε την υπόθεση ως προς την τελική διευθέτηση του Κυπριακού. Φάνηκε ότι οι παραχωρήσεις είχαν αποκλεισθεί από τη μεν κυπριακή κυ­βέρνηση διότι θα μπορούσαν να εκληφθούν ότι επαναφέρουν την κατάστα­ση των Συμφωνιών της Ζυρίχης και του Λονδίνου, από δε την τουρκοκυ- πριακή ηγεσία επειδή φοβόταν ότι θα μπορούσαν να παγιώσουν αυτό που θεωρούσαν ως έκνομη κατάσταση, που είχε δημιουργήσει η ελληνοκυπριακή πλευρά. Έτσι, και τα δύο είδη "πράσινης γραμμής", που ανέφερα προηγου­μένως, στην ουσία παρέμειναν ανέπαφα και συνέχισαν να παρεμποδίζουν τη διακίνηση ανθρώπων και ιδεών και να διατηρούν σε υψηλό επίπεδο τα αισθήματα φόβου και καχυποψίας. Πράγματι, μετά από μια περίοδο υφέσε- ως, άρχισαν να εμφανίζονται στον ορίζοντα ανησυχητικά σημεία έντασης και επιστροφής στις προηγούμενες συνθήκες, ενώ άρχιζε και από τις δύο πλευρές μια νέα προσπάθεια ενίσχυσης της στρατιωτικής τους δυνάμεως. Όπως επισημάνατε στην τελευταία σας αναφορά για την Επιχείρηση των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο⁽⁵⁾ η παρούσα επικίνδυνη και καθόλου ικανο­ποιητική κατάσταση απέχει ελάχιστα από μια επισφαλή ανακωχή, όπου α­ντίπαλα ένοπλα στοιχεία βρίσκονται αντιμέτωπα σε διάφορα σημεία του νησιού.

58. Η επιφυλακτικότητα για τις πολιτικές επιπτώσεις της πραγματοποίη­σης παραχωρήσεων, η οποία αποτελούσε τη βάση των δυσκολιών που αντι­μετώπιζε η UNFICYP, συνέχισε να δυσκολεύει και τη δική μου αποστολή. Παρ' όλα αυτά, το γεγονός ότι δεν έγιναν σοβαρά επεισόδια στο νησί κατά τη διάρκεια των τελευταίων επτά μηνών, δημιούργησε μια ατμόσφαιρα πιο κατάλληλη, τουλάχιστον σε σύγκριση με το παρελθόν, για καρποφόρες συ­νομιλίες και διαπραγματεύσεις και μου έδωσε το δικαίωμα να ελπίζω ότι με υπομονετικές προσπάθειες και τον απαιτούμενο χρόνο πολλές από τις δυσκολίες και τα εμπόδια που είχαν σταθεί στο δρόμο μιας ειρηνικής λύσης και μιας συναινετικής διευθέτησης του Κυπριακού θα ήταν δυνατόν να ξεπερασθούν σταδιακά.