25.3.1965: Το τρίτο τμήμα της έκθεσης του Μεσολαβητή των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα

S-1673

25 3 1965: ΤΟ ΤΡΙΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ

ΕΘΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΓΚΑΛΟ ΠΛΑΖΑ

Ο μεσολαβητής των Ηνωμένων Εθνών για το Κυπριακό Γκάλο Πλάζα στο τρίτο τμήμα της έκθεσης του για το Κυπριακό που υπέβαλε στις 25 Μαρτίου 1965 στο Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ Ου Θαντ αναφέρεται στις τροποιήσεις που ζητούσε ο Πρόεδρος Μακάριος στο Συνταγμα. Ανέφερε ο Μεσολαβητής:

Γ. - Οι προτεινόμενες από τον πρόεδρο τροποποιήσεις

38. Εκ των υστέρων και με δεδομένη την κατάσταση των σχέσεων των δύο κοινοτήτων, δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι η εφαρμογή των άκαμπτων προνοιών αυτών των ασυνήθιστων συνταγματικών διευθετήσεων δημιούργη­σε δυσκολίες σχεδόν από τη γέννηση της Δημοκρατίας. Δεν είναι έργο μου να προσδιορίσω τα αίτια αυτών των δυσκολιών ούτε ν' αποδώσω ευθύνες γι' αυτές, αλλά δεν μπόρεσα να αγνοήσω την ύπαρξή τους, λόγω της σημα­σίας τους στην παρούσα κατάσταση της Κύπρου και στις συνθήκες υπό τις οποίες πρέπει να επιτευχθεί μιά νέα διευθέτηση.

39. Μπορώ να καλύψω καλύτερα αυτή την περίοδο επαναλαμβανομένων συνταγματικών κρίσεων και συσσώρευσης εντάσεων ανάμεσα στους ηγέτες των δύο κοινοτήτων προχωρώντας στην 30ή Νοεμβρίου 1963, τρία περίπου χρόνια μετά την εφαρμογή του συντάγματος, όταν ο πρόεδρος της Δημο­κρατίας πρότεινε δημοσίως δεκατρία σημεία, στα.οποία κατά τη γνώμη του το σύνταγμα θα έπρεπε να τροποποιηθεί. Ο πρόεδρος βασίσθηκε στο γεγο­νός ότι το σύνταγμα υπό την παρούσα μορφή του δημιουργούσε πολλές δυσκολίες στην ομαλή λειτουργία του κράτους και την εξέλιξη και πρόοδο της χώρας, ότι πολλές ιδιόρρυθμες πρόνοιές του ήρχοντο σε αντίθεση με διεθνώς αποδεκτές δημοκρατικές αρχές και δημιουργούσαν πηγές προστρι­βών ανάμεσα στους Ελληνοκυπρίους και τους Τουρκοκυπρίους και ότι οι ατέλειές του οδηγούσαν τις δύο κοινότητες να απομακρύνονται παρά να συγκλίνουν μεταξύ τους.

40. Πολλές από τις σπουδαιότερες τροποποιήσεις που πρότεινε ο πρόε­δρος αντανακλούσαν αδιέξοδα τα οποία πράγματι είχαν εμφανισθεί κατά τη λειτουργία του συντάγματος. Παραδείγματος χάρη, προτείνοντας ότι το δικαίωμα veto που είχε ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος έπρεπε να καταργηθεί, αναφερόταν στο γεγονός ότι ο τελευταίος είχε ασκήσει veto σε από­φαση της πλειοψηφίας του υπουργικού συμβουλίου ότι η οργανωτική δομή του κυπριακού στρατού έπρεπε να βασίζεται σε μικτά τμήματα, αποτελούμενα από Ελληνοκυπρίους και Τουρκοκυπρίους, ενώ ο αντιπρόεδρος ήταν υπέρ των χωριστών τμημάτων.

41. Επίσης, προτείνοντας ότι οι συνταγματικές πρόνοιες που απαιτού­σαν χωριστές πλειοψηφίες για να εγκριθούν ορισμένοι νόμοι από τη Βουλή των Αντιπροσώπων έπρεπε να καταργηθούν, ο πρόεδρος επικαλείτο την α­ποτυχία της Βουλής να εγκρίνει νόμο για τη φορολογία εισοδήματος. Πα­ρομοίως, πρότεινε ότι έπρεπε να θεσπισθούν ενιαίοι δήμοι, με το σκεπτικό ότι οι συνταγματικές πρόνοιες για χωριστούς κοινοτικούς δήμους στα πέντε κυριότερα αστικά κέντρα είχαν αποδειχθεί αναποτελεσματικές και αιτία ήταν η αποτυχία του προέδρου και του αντιπροέδρου να συμφωνή­σουν στον καθορισμό των οριογραμμών.

42. Δυσκολίες στη λειτουργία της μικτής Επιτροπής Δημόσιας Υπηρε­σίας, που ορισμένες αποφάσεις απαιτούν έναν ελάχιστο αριθμό ελληνικών και τουρκικών ψήφων, ανάλογα με το εάν αφορούν Ελληνοκυπρίους ή Τουρκοκυπρίους, οδήγησε τον πρόεδρο στη διατύπωση της προτάσεως ότι όλες ανεξαιρέτως οι αποφάσεις της επιτροπής πρέπει να λαμβάνονται με απλή πλειοψηφία. Πρότεινε ακόμα ότι τα ποσοστά εκπροσώπησης των Ελλή­νων και των Τούρκων στη δημόσια υπηρεσία (70 - 30 τοις εκατό), στις δυνά­μεις ασφαλείας (70 - 30 τοις εκατό) και στον στρατό (60 - 40 τοις εκατό) έπρε­πε μετά από μια χρονική περίοδο να τροποποιηθούν ώστε να φθάσουν στα πο­σοστά των Ελλήνων και των Τούρκων στο σύνολο του πληθυσμού (τότε ήσαν 81, 14 - 18,86 τοις εκατό).

43. Οι προτάσεις του προέδρου συμπεριλάμβαναν και τα ακόλουθα: Να ενοποιηθεί η διοίκηση

των δικαστηρίων, να καταργηθεί ο διαχωρισμός των δυνάμεων ασφαλείας σε αστυνομία και χωροφυλακή, να καθορισθεί νομο­θετικά η αριθμητική δύναμη των δυνάμεων ασφαλείας-και άμυνας, ο Έλλη­νας πρόεδρος και ο Τούρκος αντιπρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων να εκλέγοντα από τη Βουλή ως σύνολο, να καταργηθεί η Ελληνική Κοινο­τική Συνέλευση.

44. Οποιαδήποτε πιθανότητα κι αν υπήρχε εκείνο τον καιρό - και κατά γενική ομολογία ήταν μάλλον ασήμαντη - για ήρεμη και λογική συζήτηση αυτών των προτάσεων ανάμεσα στις δύο κοινότητες, εξαφανίσθηκε διά πα­ντός με το ξέσπασμα βίαιων συγκρούσεων μεταξύ τους μερικές μέρες αργό­τερα, στις 21 Δεκεμβρίου 1963. Η τουρκική Βουλή στη συνέχεια χαρακτήρι­σε ως "ψευδή προπαγάνδα" τον ισχυρισμό του προέδρου ότι το σύνταγμα είχε αποδειχθεί εμπόδιο στην ομαλή λειτουργία του κράτους. Η τουρκική άποψη, όπως εκφράσθηκε τότε, ήταν ότι οι Ελληνοκύπριοι ποτέ δεν προ­σπάθησαν να εφαρμόσουν το σύνταγμα με πλήρη ειλικρίνεια και καλή θέ­ληση και ότι τα εμπόδια δημιουργούντο όχι από το σύνταγμα, αλλά από το γεγονός ότι οι Ελληνοκύπριοι ήσαν αποφασισμένοι να μη σεβασθούν όσα τμήματά του κατοχύρωναν τα κοινοτικά δικαιώματα των Τουρκοκυ­πρίων. Οι τελευταίοι επέμεναν ότι το σύνολο των δομών της Κυπριακής Δημοκρατίας βασιζόταν στην ύπαρξη των δύο κοινοτήτων (κι όχι σε μια "πλειονότητα" και μια "μειονότητα") και γι' αυτό αρνούντο να συγκατατε­θούν στην τροποποίηση οποιοσδήποτε πρόνοιας του συντάγματος, εφ' όσον όλες οι προτεινόμενες από την άλλη πλευρά τροποποιήσεις στόχο είχαν να πλήξουν τα σημεία εκείνα που αναγνώριζαν την ίδια την ύπαρξη της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Περιέγραφαν τις δυσκολίες που είχαν προκύψει γύρω από τα ζητήματα της δομής του στρατού, της θεσμοθέτησης χωριστών δήμων, της νομοθεσίας για το φόρο εισοδήματος και της τήρησης των καθορισμένων ποσοστών συμμετοχής στη δημόσια υπηρεσία και τις δυ­νάμεις ασφαλείας ως οφειλόμενες στην επιθυμία των Ελλήνων να κάνουν διακρίσεις εις βάρος τους και στη δική τους αποφασιστικότητα να προα­σπίσουν τα δικαιώματά τους.

Δ. - Η Διάσκεψη του Λονδίνου (1964)

45. Μου δόθηκε να καταλάβω ότι από τότε που πραγματοποιήθηκε η Διάσκεψη του Λονδίνου τον Ιανουάριο του 1964, όπου εν μέσω εχθρότητας και εξαιρετικής εντάσεως έγινε μια νέα προσπάθεια να επιτευχθεί διευθέτη­ση, οι θέσεις των εκπροσώπων των δύο κοινοτήτων ως προς τη μελλοντική δομή της Κυπριακής Δημοκρατίας είχαν σκληρύνει πολύ και απέκλιναν σο­βαρά. Από τη πλευρά των Ελληνοκυπρίων υπήρχε η απαίτηση το κράτος να λάβει μια

ανεξάρτητη, ενιαία, συμπαγή μορφή, με όλες τις νομοθετικές εξουσίες ανατεθειμένες σε μια Βουλή που θα εκλεγόταν με καθολική ψηφο­φορία από κοινούς εκλογικούς καταλόγους, η εκτελεστική εξουσία να ανα­τεθεί σ' ένα υπουργικό συμβούλιο υπόλογο απέναντι στη Βουλή και η δικα­στική εξουσία να ανήκει σ' ένα ανεξάρτητο, ενοποιημένο δικαστικό σώμα. Οι Συνθήκες Εγγυήσεως και Συμμαχίας θα ακυρώνοντο. Παρ' όλα αυτά, θα υπήρχαν συγκεκριμένοι μηχανισμοί που θα διασφάλιζαν την τουρκική εκ­προσώπηση στη Βουλή και τη δημόσια υπηρεσία, η τουρκική κοινότητα θα απολάμβανε αυτονομία σε θρησκευτικά, εκπαιδευτικά και πολιτιστικά θέμα­τα, οι καθολικά αποδεκτές αρχές περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων θα διατη­ρούντο ως αναπόσπαστο τμήμα του συντάγματος και θα υπήρχε δικαίωμα προσφυγής στο διεθνές δικαστήριο κατά της παραβίασης των δικαιωμάτων αυτών.

46. Οι εκπρόσωποι των Τουρκοκυπρίων από την άλλη πλευρά επανήλ­θαν τώρα στην προηγουμένως προτεινόμενη γενικά ιδέα του φυσικού δια­χωρισμού των δύο κοινοτήτων, με τη συγκέντρωση των μελών της κοινότη­τάς τους σε μια ή περισσότερες ευρύτερες περιοχές και τη δημιουργία μιας νέας πολιτικής και διοικητικής δομής σ' αυτή τη βάση. Οι Συνθήκες Εγγυή- σεως και Συμμαχίας θα εξακολουθούσαν να ισχύουν. Το σημαντικότερο ε­πιχείρημα της τουρκοκυπριακής ηγεσίας ήταν ότι τα γεγονότα είχαν απο­δείξει πιά ότι οι δύο κοινότητες δεν μπορούσαν να συνυπάρξουν ειρηνικά και κατά συνέπεια έπρεπε να επέλθει ο φυσικός διαχωρισμός.

47. Η περίοδος που μεσολάβησε, και ειδικότερα η περίοδος από τότε που το Συμβούλιο Ασφαλείας στις 4 Μαρτίου 1964 συνέστησε την παρέμ­βαση των Ηνωμένων Εθνών, βρήκε αυτές τις αντικρουόμενες απόψεις να αναπτύσσονται και να εκφράζονται με περισσότερες λεπτομέρειες, προτίθε­μαι δε να αναφερθώ σ' αυτές στο επόμενο κεφάλαιο αυτής της αναφοράς. Η ίδια περίοδος βρήκε επίσης την κυπριακή κυβέρνηση και τη Βουλή των Αντιπροσώπων να δρουν αναμφισβήτητα σε συμφωνία με τις εξουσίες που τους έδινε το σύνταγμα αλλά χωρίς τη συμμετοχή των εκπροσώπων της τουρκοκυπριακής πλευράς όπως προέβλεπε το σύνταγμα, να νομοθετούν και να λαμβάνουν αποφάσεις σοβαρότατου χαρακτήρα, δημιουργία εθνο­φρουράς, εισαγωγή της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας, αγορά μεγάλων ποσοτήτων όπλων και άλλου στρατιωτικού εξοπλισμού, αλλαγές στη δομή του δικαστικού σώματος, ένα σύστημα φορολογίας και θέσπιση ενιαίων δήμων. Επιπλέον, στις 4 Απριλίου 1964, ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημο­κρατίας πληροφόρησε την τουρκική κυβέρνηση ότι, λόγω της άρνησης του τουρκικού στρατιωτικού αποσπάσματος να επιστρέψει στον καταυλισμό του, η κυβέρνηση θεωρούσε ότι η Συνθήκη Συμμαχίας είχε παραβιασθεί και ως εκ τούτου θεωρείτο λήξασα.