25.3.1930: Ο Κυπριακός λαός ψηφίζει σε vέo Δημoψήφισμα υπέρ της Εvωσης της Κύπρoυ με τηv Ελλάδα. Εvωτικές κιvητoπoιήσεις σε oλόκληρη τηv Κύπρo.

S-472

25.3.1930: Ο ΚΥΠΡΙΑΚΟΣ ΛΑΟΣ ΨΗΦΙΖΕΙ ΣΕ ΝΕΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ. ΕΝΩΤΙΚΕΣ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΣΕ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Στις 25 Μαρτίου 1930 γιορτάζονταν στην Αθήνα τα εκατοντάχρονα της εθνικής ανεξαρτησίας της Ελλάδας και η Εθναχία στην Κύπρο αποφάσισε όπως γίνουν και στο νησί παράλληλες εκδηλώσεις και εγκριθούν ψηφίσματα υπέρ της Ενωσης προς τη νέα ηγεσία της Ελλάδας, τον Πρόεδρο Ζαϊμη και τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος στις 14 Αυγούστου 1928 είχε επιτύχει περιφανή νίκη και ανάγκασε τον Ιωάννη Μεταξά να αποσυρθεί από την πολιτική.

Οι γιοτασμοί ήταν πραγματικά πανηγυρικοί και συνδυάστηκαν με Παγκύπριο Ενωτικό Δημοψήφισμα στη διάρκεια δοξολογιών που έγιναν στους ιερούς ναούς με την ευκαιρία των γιορτασμών.

Στη Λευκωσία οι γιορτασμοί ήταν ιδιαίτερα λαμπροί με με τη συμμετοχή του Αρχιεπισκόπου ενώ έγινε μεγάλη παρέλαση με συμμετοχή 15-20.000 λαού.

Το δημοψήφισμα περιλάμβανε την έγκριση πανομοιότυπων ψηφισμάτων τα οποία υπέγραφαν ο Ιερέας, η εκκλησιαστική και η χορητική αρχή των διαφόρων κοινοτήτων.

Στη Λευκωσία πρώτος υπέγραψε το ενωτικό δημοψήφισμα ο Αρχιεπίσκοπος Κύριλλος (ενωτικόν δημοψήφισμα 1930, εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία 2003).

Το ψήφισμα έχει ως εξής:

"Οι Ελληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί κάτοικοι της πόλεως/χωρίου της νήσου Κύπρου, δοξολογήσαντες τον υπέρτατον κριτήν και δυνάστην του κόσμου κατά την εύσημον ταύτην ημέραν εν η από του στόματος του παλαιών Πατρών Γερμανού εξαπελύθη το πρώτον κήρυγμα της επιτυχούς εθνεγερσίας του γένους κατά το 1821 και έχον υπ' όψιν ημών,

1ον). Οτι σήμερον και καθόλον το τρέχον τούτο έτος οι πανέλληνες εν χαρά και αγαλλιάσει εορτάζουν την εκατονταετηρίδα της Ανεξαρτησίας της μικράς εκείνης γωνίας της ελληνικής πατρίδος, ήτις εγένετο ο δούρειος Ιππος εξ ου εξεπήδησαν οι λυτρωταί των υπολειφθέντων δούλων αδελφών ημών,

2ον). Οτι η εν ελευθερία ολοκλήρωσις του γένους δεν συντελέσθηκε πλήρως παρά τας αφαντάστους θυσίας ενός αιώνος, τμήματα δε πολύτιμα του έθνους ημών κρατούνται κεχωρισμένα και δούλα μακράν της ελευθέρας ελληνικής πατρίδος,

3ον). Οτι ημείς οι οικούντες την από τριάκοντα αιώνων ελληνικήν ταύτην νήσον παρά πάντα νόμον θείον και ανθρώπινον και παρά πάσαν αρχήν διεθνή περί εθνικής ολοκληρώσεως και αυτοδιαθέσεως των λαών κρατούμεθα δικαιώματι ισχύος της δεσποζούσης ημών δυνάμεως μακράν των μητρικών αγκαλών,

ΨΗΦΙΖΟΜΕΝ ΤΑΔΕ:

1ον). Συγχαίρομεν και συναγαλλόμεθα μετά των Πανελλήνων και συνεορτάζομεν μετ' αυτών επί τη εκατονταετηρίδι της ελληνικής ανεξαρτησίας με την ασάλευτον ελπίδα ότι δεν θα παρέλθη πολύς χρόνος και θα εορτάζωμεν ηνωμένοι και ελεύθεροι μετά των ομαιμόνων τας μεγάλας ως η σημερινή του έθνους ημέρας.

2ον). Διατρανούμεν την ακλόνητον αξίωσιν του ελληνικού έθνους όπως ολοκληρωθή τούτο εις μίαν ενιαίαν και αδιαίρετον ελληνικήν πατρίδα και ούτω βαδίση ηνωμένον απροσκόπτως εις τας λεωφόρους των προορισμών αυτού.

3ον) Διαμαρτυρόμεθα διότι η ελληνική αυτή νήσος δικαιώματι του ισχυρού κρατείται μακράν των μητρικών αγκαλών, υψούμεν προς τον Θεόν και προς τον κόσμον φωνήν ζητούσαν δικαιοσύνην και διακηρύττομεν την ασάλευτον, ακλόνητον και ομόφωνον ημών γνώμην να ενωθώμεν μετά της ελευθέρας ελληνικής πατρίδος, συμφώνως με πάσαν αρχήν, το δίκαιον και τας υπαγορεύσεις της εθνικής ημών συνειδήσεως.

4ον).

Πληρεξουσιοδοτούμεν την Α.Μ. τον Αρχιεπίσκοπον ημών, τους εντίμους κ.κ. βουλευτάς, τον έντιμον κ. Δήμαρχον και το Δημοτικόν Συμβούλιον της πόλεως ημών, όπως υπογράψωσι το παρόν ψήφισμα και διαβιβάσωσι τούτο διά του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Κύπρου προς την Κυβέρνησιν της Α. Βρεττανικής Μεγαλειότητος και την της ελευθέρας Μητρός Πατρίδος.

(ΣΗΜ: Στις διάφορες κοινότητες η παράγραφος 4 είχε ως εξής: Πληρεξουσιοδοτούμεν τον ιερέα ημών, την Χωριτικήν αρχήν και την Εκκλησιαστικήν επιτροπείαν, όπως υπογράψωσι το παρόν ψήφισμα και διαβιβάσωσι τούτο διά του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Κύπρου προς την Κυβέρνησιν της Α. Βρεττανικής Μεγαλειότητος και την της ελευθέρας Μητρός Πατρίδος).

Εψηφίσθη σήμερον τη 25η Μαρτίου 1930

(Ακολουθούν υπογραφές)

(Μεταγλώττιση)

"Οι Ελληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί κάτοικοι της πόλης/χωριού της νήσου Κύπρου, αφού δοξολόγησαν τον υπέρτατο κριτή και δυνάστη του κόσμου κατά την εύσημη αυτή ημέρα στην οποία από το στόμα του παλαιών Πατρών Γερμανού εξαπολύθηκε το πρώτο κήρυγμα της επιτυχούς εθνεγερσίας του γένους κατά το 1821 και έχοντας υπ' όψη μας,

1ο). Οτι σήμερα και καθόλο το τρέχον αυτό έτος οι πανέλληνες σε χαρά και αγαλλίαση γιορτάζουν την εκατονταετηρίδα της Ανεξαρτησίας της μικρής εκείνης γωνιάς της ελληνικής πατρίδας, η οποία έγινε ο δούρειος Ιππος από τον οποίο ξεπήδησαν οι λυτρωτές των δούλων αδελφών μας,

2ο). Οτι η

ολοκλήρωση σε ελευθερία του γένους δεν συντελέστηκε πλήρως παρά τις αφάνταστες θυσίες ενός αιώνος, τμήματα δε πολύτιμα του έθνους μας κρατούνται χωρισμένα και δούλα μακριά από την ελεύθερη ελληνική πατρίδα,

3ο). Οτι εμείς που κατοικούμε την ελληνική αυτή νήσο από τριάντα αιώνες παρά κάθε νόμο θείο και ανθρώπινο και παρά κάθε διεθνή αρχή για εθνική ολοκλήρωση και αυτοδιάθεση των λαών κρατούμαστε με το δικαίωμα της ισχύος της δεσπόζουσας δύναμης μακριά από τις μητρικές αγκάλες,

ΨΗΦΙΖΟΜΕ ΤΑ

ΕΞΗΣ:

1ο). Συγχαίρουμε και συναγαλλόμαστε με τους Πανέλληνες και συνεορτάζουμε με αυτούς για την εκατονταετηρίδα της ελληνικής ανεξαρτησίας με την ασάλευτη ελπίδα ότι δεν θα παρέλθει πολύς χρόνος και θα γιορτάζουμε ενωμένοι και ελεύθεροι με τους ομαίμονες τις μεγάλες ημέρες του Εθνους, όπως η σημερινή.

2ο). Διατρανώνουμε την ακλόνητη αξίωση του ελληνικού έθνους όπως ολοκληρωθεί τούτο σε μια ενιαία και αδιαίρετη ελληνική πατρίδα κι έτσι να βαδίσει ενωμένο απρόσκοπτα στις λεωφόρους των προορισμών του.

3ο) Διαμαρτυρόμαστε διότι η ελληνική αυτή νήσος με το δικαίωμα του ισχυρού κρατείται μακριά από τις μητρικές αγκάλες, υψούμε προς το Θεό και προς τον κόσμο φωνή που ζητεί δικαιοσύνη και διακηρύττουμε την ασάλευτη, ακλόνητη και ομόφωνη ηας γνώμη να ενωθούμε με την ελεύθερη ελληνική πατρίδα, σύμφωνα με κάθε αρχή, το δίκαιο και τις υπαγορεύσεις της εθνικής μας συνείδησης.

4ον). Πληρεξουσιοδοτούμε την Α.Μ. τον Αρχιεπίσκοπο μας, τους έτιμους κ.κ. βουλευτές, τον έντιμο κ. Δήμαρχο και το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης μας, όπως υπογράψουν το παρόν ψήφισμα και διαβιβάσουν τούτο διά του Μακαριωτάτου

Αρχιεπισκόπου Κύπρου προς την Κυβέρνηση της Α.

Βρεττανικής Μεγαλειότητας και εκείνην της ελεύθερης Μητέρας Πατρίδας.

(ΣΗΜ: Στις διάφορες κοινότητες η παράγραφος 4 είχε ως εξής: Πληρεξουσιοδοτούμε τον ιερέα μας τη Χωριτική αρχή και την Εκκλησιαστική επιτροπεία, όπως υπογράψουν το παρόν ψήφισμα και το διαβιβάσουν διά του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Κύπρου προς την Κυβέρνηση της Α. Βρεττανικής Μεγαλειότητας και εκείνην της ελεύθερης Μητέρας Πατρίδας).

Ψηφίστηκε σήμερα στις 25 Μαρτίου 1930

(Ακολουθούν υπογραφές)

Η γιορτασμοί για την 25η Μαρτίου 1930 ήταν πραγματικά πανηγυρικοί. Πλήρεις λεπτομέρειες έδινε η εφημερίδα της Λευκωσίας " Ελευθερία" στις 27 του μηνός (Μεταγλώττιση):

"Ουδέποτε γιορτάστηκε τόσο μεγαλοπρεπώς η εθνική μας γιορτή στη Λευκωσία όσο φέτος. Επειδή αυτή ορίστηκε και προς έναρξη των γιορτασμών της εκατονταετηρίδας της Ελληνικής ανεξαρτησίας και επειδή λόγω των τελευταίων πολιτικών γεγονότων στην Κύπρο βρισκόταν σε ζηρότερη εξέγερση το εθνικό φρόνημα, ο γιορτασμός διοργανώθηκε πολυμερέστερος και μεθοδικότερος, συνέρρευσαν δε πλήρη ανκαι από την πόλη και τα προάστια περισσότερα από οποιανδήποτε άλλο χρόνο. Θα συμποσούνταν στις 15-20 χιλιάδες περίπου.

ΜΑΘΗΤΙΚΟΣ ΓΙΟΡΤΑΣΜΟΣ: Ο γιορτασμός άρχισε από την παραμονή. Ολα τα σωματεία της πόλης είχαν στολισθεί φιλόκαλα με πλήθος μεγάλων και μικρών σημαιών. Το ίδιο η πλατεία της Αρχιεπισκοπής, το Παγκύπριο Γυμνάσιο και το Παρθεναγωγείο της Φανερωμένης. Τα μαθήματα για τα ανώτερα αυτά εκπαιδευτήρια διακόπηκαν για τριήμερο.

Στο Παρθεναγωγείο Φανερωμένης είχαν συγκεντρωθεί το απόγευμα της παραμονής οι δασκάλες και οι μαθήτριες και των τριών παρθεναγωγείων της πόλης. Είχε διοργανωθεί μαθητική γιορτή για την εκατονταετηρίδα της απελευθέρωσης της Ελλάδας, κατά την οποία μίλησε η διευθύντρια δ. Ελένη Χρίστου και εξέθεσε τον σκοπό της γιορτής και τη σημασία της, έψαλαν δε και απάγγειλαν οι μαθήτριες διάφορα εθνικά άσματα και ποιήματα.

Στη δε μεγάλη "Ελένειο" αίθουσα της αστικής Αγ. Σάββα συναθροίστηκαν οι δάσκαλοι και οι μαθητές των τριών αστικών της πόλης. Προς αυτούς είπε τα κατάλληλα ο διευθυντής της Αστικής Αγ. Σάββα κ. Χ. Παπαδόπουλος που τόνισε το μέγα γεγονός του τριπλού γιορταμσού. Οι δε χοροί των αστικών έψαλαν ακατάλληλα εθνικά άσματα και μαθήτριες απάγγειλαν διάφορα ποιήματα που αναφέρονταν στην πατρίδα και τους ελληνικούς απελευθερωτικούς πολέμους. Το τέλος των ανωτέρω μαθητικών γιορτών επεσφράγιζε ο εθνικός ύμνος.

ΣΤΕΨΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΟΜΗΣ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ: Γύρω στις 4 μ.μ. οι μαθητές και οι μαθήτριες των τριών αστικών και των τριών παρθεναγωγείων οδηγήθηκαν από τους δασκάλους και τις δασκάλες, με σημαίες και εθνικά σήματα, στην πλατεία της Αρχιεπισκοπής και παρατάχθηκαν μπροστά από τη μαρμάρινη προτομή του εθνομάρτυρα Κυπριανού. Εκεί ο διευθυντής της αστικής Αγ. Κασσιανού κ. Π. Τσικκίνης είπε ενθουσιαστική προσφώνηση προς τον εθνομάρτυρα και κατέθεσε εξ ονόματος των αστικών και παρθεναγωγείων δάφνινα στεφάνια μπροστά στην προτομή. Ο χορός της αστικής Αγίου Σάββα έψαλλε άσμα προς τον Κυπριανό: " Σύ που σκοτώθεις για το φως", τέλος δε ψάληκε από όλους τους χορούς ο Εθνικός Υμνος, ματά οι μαθητές και μαθήτριες οδηγήθηκαν στις ενορίες τους και απελύθησαν

Ο ΓΙΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΝΩΤΕΡΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΩΝ:

Κατά τις εσπερινές ώρες στο Πασγκύπριο που ήταν οωραιότατα στολισμένο συγκεντρώθηκαν οι μαθήτριες του ανωτάτου παρθεναγωγείου Φανερωμένης και του διδασκαλείου και οι μαθητές του Παγκυπρίου γυμνασίου και διδασκαλείου.

Προσήλθαν επίσης, εκτός άλλων εγκρίτων πολιτών ο αναπληρωτής του Ελληνα Προξένου κ. Α.

Αρτέμης, με την είσοδο του οποίου ψάληκε ο εθνικός ύμνος. Υστερα ο εκ των καθηγητών κ.

Κ.Σ.Σπυριδάκης εκφώνησε λαμπρόν

εθνικό λόγο, η δε μαντολινάτα του παρθεναγωγείου επαιάνιζε μερικά κατάλληλα τεμάχια. Απαγγέλθηκαν δε μερικά εθνικά ποιήματα από μαθητές και μαθήτριες. Ο δε γυμνασιάρχης κ. Ιωαννίδης απηύθυνε σύντομη ομιλία προς τους μαθητές και ανέγνωσε το τηλεγράφημα, το οποίον θα διαβιβαζόταν την επομένη στον υπουργό της Παιδείας στην Αθήνα. Τέλος μαθητές και μαθήτριες οδηγήθηκαν παραταγμένοι μπροστά στην προτομή του Κυπριανού, στην οποία κατατέθηκαν δάφνινα στεφάνια. Καθ' όλη τη διάρκεια της γιορτής μεγάλο πλήθος κατέκλυζε την ηλεκτροφώτιστη και σημαιοστόλιστη πλατεία της Αρχιεπισκοπής

Η ΔΟξΟλΟΓΙΑ: Ο Προχθεσινός εορτασμός της 25ης Μαρτίου θα παραμείνει αλησμόνητος για τους κυπρίους. Ο πανηγυρισμός της γιορτής στη Λευκωσία είχε παγκύπριο χαρακτήρα και ο λαϊκός συναγερμός υπήρξε χωρίς προηγούμενο. Υπολογίζεται ότι πάνω από 4-5 χιλιάδες προσήλθαν από τα χωριά για τη γιορτή και σε 15-25 χιλιάδες το πλήθος το οποίο πήρε μέρος στην παρέλαση.

Η Λευκωσία ξύπνησε το πρωί της προχθές Τρίτης πλέοντας μέσα σε ένα γαλανόλευκο ωκεανό. Η οδός Λήδρας, η Πλατεία Αρχιεπισκοπής, το Παγκύπριο Γυμνάσιο, το Παρθεναγωγείο Φανερωμένης, τα διάφορα σωματεία, οι πάροδοι, η Ηλεκτρική Εταιρεία και οι οικίες αμιλλώνταν σε εθνική διακόσμηση.

Με την ανατολή του ηλίου κατά τα ειωθότα η ελληνική φιλαρμοική του Δήμου περιήλθε τους δρόμους της πόλης παιανίζοντας το εωθινό, ενώ η Σημαία ανυψώθηκε στο μεγάλο ιστό του σταδίου των Παγκυπρίων.

Μετά τη θεία λειτουργία ψάληκε στις 10.30 π.μ. μεγάλη δοξολογία στον ιερό ναό Φανερωμένης, ο οποίος ήταν σημαιστόλιστος και εντός και εκτός. Πλήθος άπειρο πληρούσε και το ναό και τα προαύλια του. Ο μαθητικός κόσμος του παγκυπρίου και των ανωτάτων τάξεων των αστικών αφού παρατάχθηκε πριν από τη δοξολογία στην πλατεία της Αρχιεπισκοπής όπου απηύθυνε ενθουσιαστική εθνική προσφώνηση προς τους μαθητές, ο γυμνασιάρχης, οδηγήθηκε από τους καθηγητές και δασκάλους, με τα εθνικά λάβαρα και τύμπανα να προηγούνται, στον ιερό ναό Φανερωμένης. Επίσης οι μαθήτριες από το παρακείμενο Παρθεναγωγείο.

Αφού ψάληκε η δοξολογία αναπέμφθηκαν δεήσεις μελωδικώτατα υπέρ του Εθνους και της ένωσης, ο δε έντιμος δήμαρχος της πόλης κ. Θ. Δέρβης εκφώνησε ενθουσιώδη πανηγυρικό. Και ο παριστάμενος εντ. αναπληρωτής πρόξενος της Ελλάδος κ. Α. Αρτέμης εξήρε με λίγα επίκαιρα (λόγια) το μέγα εθνικό γεγονός της απελευθερωθείσης Ελλάδας. Ζητωκραυγές τέλος μυριόστομες εκπέμφθηκαν υπέρ της Ελλάδας και της ένωσης της Κύπρου με αυτή, από έξω δε η φιλαρμονική ανέκρουσε τον εθνικό ύμνο.

Η ΠΑΡΕΛΑΣΗ: Μετά τη δοξολογία ξεκίνησε όλος εκείνος ο λαϊκός χείμαρρος προς το γυμναστήριο. Κατά την εκκίνηση επεκράτησε τόσο μεγάλος συνωστισμός, ώστε μικροί μαθητές καταπατήθηκαν και παρ' ολίγον να συνέβαιναν δυστυχήματα. Δυστυχώς δεν έγινε πρόβλεψη να ορισθούν ιδιαίτερες έξοδοι για το πλήθος και άλλες για τους μαθητές ή να ορισθεί ιδιαίτερη αρχή για την τάξη.

Οπωσδήποτε κατορθώθηκε να γίνη παράταξη σύμφωνα με το πρόγραμμα που δημοσιεύθηκε εκ των προτέρων.

Προηγούντο το λάβαρο και η σημαία του Παγκυπρίου, ακολουθούσαν δε οι σάλπιγγες και τα τύμπανα των νικητών, η ελληνική φιλαρμονική του Δήμου Λευκωσία, τα λάβαρα των σωματείων, ακολουθούσε ολόκληρος ο ιερός κλήρος της πόλης και έπειτα ο Μ. Αρχιεπίσκοπος, οι βουλευτές, ο δήμαρχος και τα μέλη της Εθνικής οργάνωσης στη Λευκωσία, οι Κύπριοι αγωνιστές των ελληνικών πολέμων από το 1886 σε σώμα με τα ιδιαίτερα σήματα υπό την οδηγία του έφεδρου αξιωματικού κ. Κυπριανίδη, οι μαθήτριες του ανωτέρου Παρθεναγωγείου και του Διδασκαλείου Φανερωμένης, οι φουστανελλοφόροι μαθητές του Παγκυπρίου Διδασκαλείου και εκείνοι του Παγκυπρίου Γυμνασίου, οι δάσκαλοι που παρακολουθούν γεωργικά μαθήματα παραταγμένοι με ιδιαίτερη ελληνική σημαία, οι Ελληνες μαθητές της αγγλικής σχολής Νιούχαμ με τον ιδιαίτερο σκούφο τους και μεγάλη Ελληνική σημαία, οι μαθητές της σχολής Κ. Σαμουήλ, οι ανώτερες τάξεις των τριών διαφόρων σωματείων της πόλης και των προαστείων (πέραν των δώδεκα).

Συγκίνηση και κάποιο ρίγος συγκίνησης προκαλούσε το θέμα του γέροντα Αρχιεπισκόπου που περιστοιχιζόταν από τους άλλους επισήμους εκπροσώπους της πόλης και πεζός προερχόταν μετά την ποιμαντική ράβδο του ως Εθνάρχης και του ογδοντάχρονου ηγουμένου της Μονής Μαχαιρά προς το Γυμναστήριο, όπου θα χαιρέτιζαν επίσημα η ελληνική σημαία. Αλλά και η θέα των Ελλήνων μαθητών της σχολής του αιδ. Νιούχαμ, προκάλεσαν ιδιαίτερη ευχαρίστηση στο ελληνικό κοινό της πρωτεύουσας.

Επίσης παρατηρήθηκε η παντελής σχεδόν απουσία της τόσον καχύποπτης κυπριακής αστυνομίας, η οποία απέσχε να επητηρεί ως άλλοτε σκανδαλωδέστατα έκαμνε το λαό που γιόρταζε κατά τη στιγμή της έκρηξης των άδολων ενθουσιασμών του. Καθ' όλη τη διαδρομή του ογκόδους εκείνου πλήθους από τα πρόθυρα και τους εξώστες κατάμεστους από κόσμο, ραίνονταν με άνθη τα εθνικά λάβαρα και οι μαθητές ψάλλοντας εκ περιτροπής διάφορα θούρια.

ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΤΗΡΙΟ: Οταν η παράταξη εισήλθε στο γυμναστήριο, ήταν τούτο από άκρου σε άκρο καταπλημμυρισμένο από άμετρο πλήθος. Εκεί ο βουλευτής κ. Γ. Χατζηπαύλου απηύθυνε ζωηρά και ενθουσιαστική ομιλία προς το πλήθος, το οποίο εξήρε τα φιλελεύθερα αισθήματα με ολμοβολές δε και τον εθνικό ύμνο χαιρετίστηκε η κυανόλευκη ενώ το πλήθος επευφημούσε και ζωτοφώναζε.

Από το γυμναστήριο όλο εκείνο το πλήθος κατευθύνθηκε στην πλατεία της Αρχιεπισκοπής, η οποία ως και οι παρακείνενοι δρόμοι σε πολλήν έκταση είχαν
γεμίσει. Μετά την αποκατάσταση σχετικής ησυχίας απηύθυνε προς τον εθνομάρτυρα και το πλήθος, ο βουλευτής κ. Στ.

Σταυρινάκης, νέαν ενθουσιώδη και πατριωτικήν προσφώνηση και κατέθεσε μεγάλο δάφνινο στεφάνι μπροστά στην προτομή από μέρους της Λευκωσίας που πανηγύριζε, η φιλαρμονική τέλος ανέκρουσε τον εθνικό ύμνο, το δε πλήθος άρχισε να διαλύεται λίγο μετά την 1 μ.μ. ώρα.

Περί την 1 μ.μ. ο Μακαριώτατος Αρχιεπίκοπος συνοδευόμενος από τους έντιμους βουλευτές κ.κ. Σταρινάκη και Χατζηπαύλου, τον έντιμο δήμαρχο κ. Θ. Δέρβη και τα μέλη της εθνικής οργάνωσης πήγε για να χαιρετίσει τον επίσημο αντιπρόσωπο της ελεύθερης πατρίδας, έντιμο κ. Αγησίλαο Αρτέμη. Το ίδιο προσήλθαν οι Κύπριοι πολεμιστές των εθνικών αγώνων, ο γυμνασιάρχης και οι καθηγητές του Παγκυπρίου, η διευθύντρια του Παρθεναγωγείου και οι δασκάλες, οι δάσκαλοι των αστικών σχολών Λευκωσίας και περιχώρων και πλήθος από έγκριτους πολίτες.

Ο Μακαριώτατος αμέσως μετά την άφιξη του προσφώνησε τον έντιμο πρόξενο ως ακολούθως:

"Εντιμε κ. Πρόξενε,

Κατά την εύσημον ταύτην ημέραν, ημέραν του Ευαγγελισμού, της σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους, ημέραν καθ' ην το Γένος ημών με την βοήθειαν του Θεού και την ευλογίαν της Εκκλησίας ύψωσε την σημαίαν της ελευθερίας και απολυτρώσεως από μακραίωνος στυγεράς δουλοσύνης ζυγού, ελευθερίας κτηθείσης μετά πολυετείς αγώνας και απαραδειγματίστους δυνατόν ειπείν, εν τη παγκοσμίω ιστορία θυσίας του όλου ελληνισμού, ημέραν καθ' ην οι ελεύθεροι ημών αδελφοί διαδηλούντες την αϊδιον ευγωμοσύνην αυτών προς τε την μνήμην των διά του τιμίου αυτών αίματος ιδρυσάντων ελευθέραν πατρίδα και ελεύθερον ελληνικόν κράτος, ηρωϊκών προγόνων ημών και μαρτύρων και προς τας ευεργέτιδας του ελληνισμού μεγάλας δυνάμεις διά την επίσημον υπ' αυτών αναγνώρισιν της πολιτικής ανεξαρτησίας της Ελλάδος, ημέραν καθ' ην απανταχού του ελληνισμού αναπέμπονται προς τον Υψιστον δοξολογίαι και μνημεία άλλα μεγαλοπρεπή καθαγιάζουσι την μνήμην του μεγάλου ιστορικού γεγονότος, η μοίρα αύτη του ελληνισμού την αυτήν έχουσα ψυχήν και τα αυτά εθνικά αισθήματα μετά του Εθνους δεν ηδύνατο να μη μετάσχη της χαράς των ελευθέρων αδελφών μεθ' όλον το θλιβερόν γεγονος ότι αύτη κρατείται παρά την θέλησιν αυτής και παρά παν δίκαιον, θείον και ανθρώπινον, μακράν των μητρικών αγκαλών.

Μετέχουσα δε η Κύπρος του εορτασμού της εκατονταετηρίδος της Εθνικής ανεξαρτησίας διακηρύττει συνάμα πολλοστήν ταύτην φοράν την αδιάσειστον αυτής θέλησιν, εις το να ενωθή μετά του ομαίμονος ελευθέρου ελληνικού κράτους.

Την θέλησιν ταύτην και τον άσβεστον τούτον πόθον συγκεκριμένως διαδηλούμενον προ τε την διοικούσαν ημάς φιλελευθέραν σ. αγγλικήν Κυβέρνησιν και προς την σ. ελληνικήν Κυβέρνησιν, διρμηνεύοντες εξ ονόματος του ελληνικού λαού της νήσου προς την Υμετέραν Εντιμότητα, τον επίσημον εκπρόσωπον της ελευθέρας μητρός Ελλάδος εν Κύπρω παρακαλούμεν υμάς όπως ευαρεστούμενοι διαβιβλάσητε προς το ελεύθερον Ελληνικόν κράτος εν πεποιθήσει ότι χάρις εις τε τα φιλελεύθερα αισθήματα της τε κυβερνώσης ημάς μεγάλης Δυνάμεως και του αγγλικού λαού και την δύναμιν του ημετέρου δικαίου και των διακηρυχθεισών παγκοσμίως υπό της κοινωνίας των Εθνών φιλελευθέρων αρχών της αυτοδιαθέσεως των λαών, ταχέως θα επιστή η ευλογημένη εκείνη ημέρα, καθ' ην ελεύθεροι και ηνωμένοι μετά των ελευθέρων αδελφών ημών, θα εορτάσωμεν χαρμοσύνηως τα Ελευθέρια ημών, τουτέστιν την ένωσιν μετά της ελευθέρας μητρός Ελλάδος".

(Μεταγλώττιση)

"Εντιμε κ. Πρόξενε,

Κατά την εύσημη αυτή ημέρα, ημέρα του Ευαγγελισμού, της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους, ημέρα κατά την οποία το Γένος μας με τη βοήθεια του Θεού και την ευλογία της Εκκλησίας ύψωσε τη σημαία της ελευθερίας και απολύτρωσης από ζυγό μακραίωνης στυγερής δουλοσύνης, ελευθερίας που αποκτήθηκε μετά από πολυετείς αγώνες και απαραδειγμάτιστους μπορεί να λεχθεί, στην παγκόσμια ιστορία, θυσίες του όλου ελληνισμού, ημέρα κατά την οποία οι ελεύθεροι μας αδελφοί διαδηλώνοντες την αιώνια ευγνωμοσύνη τους και προς τη μνήμη των ηρωϊκών προγόνων μας και μαρτύρων, οι οποίοι με το τίμιο τους αίμα ίδρυσαν ελεύθερη πατρίδα και ελεύθερο ελληνικό κράτος, και προς τις ευεργέτιδες του ελληνισμού μεγάλας δυνάμεις για την επίσημη αναγνώριση από αυτές της πολιτικής ανεξαρτησίας της Ελλάδας, ημέραν κατά την οποίαν σε όλη την Ελλάδα αναπέμπονται προς τον Υψιστο δοξολογίες και μνημεία, άλλα μεγαλοπρεπή καθαγιάζουν τη μνήμην του μεγάλου ιστορικού γεγονότος, η μοίρα αυτή του ελληνισμού την ιδίαν έχοντας ψυχή και τα ίδια εθνικά αισθήματα με το Εθνος δεν μπορούσε να μη μετάσχει στη χαρά των ελεύθερων αδελφών με όλο το θλιβερό γεγονός ότι αυτή κρατείται παρά τη θέληση της και παρά κάθε δίκαιο, θείο και ανθρώπινο, μακριά από τις μητρικές αγκάλες.

Μετέχοντας δε η Κύπρος στο γιορτασμό της εκατονταετηρίδας της Εθνικής ανεξαρτησίας διακηρύττει ταυτόχρονα για πολλοστή φορά την αδιάσειστη της θέληση, στο να ενωθεί με το ομαίμον ελεύθερο ελληνικό κράτους.

Τη θέληση αυτή και τον άσβεστο τούτο πόθο συγκεκριμένα διαδηλούμενο και πριν από φιλελεύθερη σ. αγγλική Κυβέρνηση που μας διοικεί και προς την σ. ελληνική Κυβέρνηση, διρμηνεύοντας εξ ονόματος του ελληνικού λαού της νήσου προς την Εντιμότητα Σας, τον επίσημο εκπρόσωπο της ελεύθερης μητέρας Ελλάδας στην Κύπρο σας παρακαλούμε όπως ευαρεστούμενοι διαβιβάσετε προς το ελεύθερο Ελληνικό κράτος στην πεποίθηση ότι χάρις και στα φιλελεύθερα αισθήματα και της μεγάλης Δύναμης που μας κυβερνά και του αγγλικού λαού και τη δύναμη του δικαίου μας και των φιλελεύθερων αρχών της αυτοδιάθεσης των λαών, που διακηρύχθηκαν παγκόσμια, θα έλθει γρήγορα η ευλογημένη εκείνη ημέρα, κατά την οποία ελεύθεροι και ενωμένοι με τους ελεύθερους αδελφούς μας, θα γιορτάσουμε χαρμόσυνα τα Ελευθέρια μας, δηλαδή την ένωση με την ελεύθερη μητέρα Ελλάδα".

Στην προσφώνηση του Μακαριωτάτου απάντησε δακρύοντας από συγκίνηση, ο έντιμος Πρόξενος με λίγα λόγια και μετά από αυτά εξήρε κατάλληλα την ανδρεία την οποία έδειξε ο Κύπριος ήρωας κ. Π. Μαυρομιχάλης, καθηγητής της Γυμναστικής στο Παγκύπριο Γυμνάσιο, στη μάχη των Πρεσπών και της αετορράχης όπου πληγώθηκε και κάρφωσε στο στήθος τα χάλκινα μετάλλια της ανδρείας των απελευθερωτικών πολέμων του 1912=13.

Στον έντιμο πρόξενο απάντησε με λίγα ενθουσιώδη λόγια ο κ. Μαυρομιχάλης, ο οποίος δέχθηκε τα συγχαρητήρια των παρευρισκομένων μετά δε στους παρευρισκόμενους προσφέρθηκαν αναψυχτικά και ο καμπανίτης έρρευσε άφθονος. Ηγέρθησαν επανειλημμένες προπόσεις οι οποίες όλες κατέληξαν στην ευχή "και του χρόνου ελεύθεροι" και προς τον έντιμο Πρόξενο "να τον δούμε Γενικό Διοικητή".

Η ωραία γιορτή έληξε γύρω στις 2 μ.μ.

ΓΙΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ: Στις 3.30 είχε συναχθεί μεγάλο πλήθος λαού στο γυμναστήριο "Τα Παγκύπρια".

Πρός τούτο μίλησε ο παλαίμαχος πολιτευτής κ. Θ. Θεοδότου που επαίνεσε την ακλόνητη εμμονή του λαού στα εθνικά του ιδεώδη και ο οποίος υπέμνησε τα βαρέα καθήκοντα που πηγάζουν από αυτά.

Επειτα χορεύτηκαν από φουστανελλοφόρους μαθητές και μαθήτριες ελληνικοί χοροί από τη διεύθυνση των αδελφών γυμαστικών κ. Διαγόρου και δ. Ελλης Νικολαϊδου και εξετελέσθησαν μερικά αθλητικά αγωνίσματα.

Στις 6 μ.μ. στην κατάμεστη από πλήθος "

Αγάπη του Λαού" στην παρουσία του Μ.

Αρχιεπισκόπου, ο πολιτευτής από τη Λάρνακα Ευάγγ.

Χατζηϊωάννου εκφώνησε ωραίο πατριωτικό λόγο, απάγγειλε δε ωραίο εθνικό ποίημα η δεσπ.

Μαρκίδου, τραγούδησε τον γέρω-Δήμο ο κ.

Διαγόρας Νικολαϊδης, παίχθηκε με βιολιά κάποιο μουσικό τεμάχιο, απηύθυνε σύντομη

πατριωτική ομιλία Ο πρόεδρος κ. Γ. Μαρκίδης και ως κατακλείδα ψάληκε ο εθνικός ύμνος.

Στις 8 μ.μ. άρχισε στο θέατρο Παπαδοπούλου η προπαρασκευασθείσα παράσταση του Κουτσιούκ Μεχμέτ από ερασιτέχνες του "Πανεργατικού Συνδέσμου. Το θέατρο είχε εντελώς πληρωθεί. Μέσα δε στα σημαιοστολισμένα θεωρεία παρακάθονταν η Α. Μ. ο Αρχιεπίσκοπος, ο Πανοσ. Ηγούμενος Μονής Μαχαιρά, ο αναπληρωτής Ελληνας πρόξενος, ο Δήμαρχος της πόλης και οι βουλευτές. Μετά την παράσταση που παρατάθηκε μέχρι τις 11.30 μ.μ. Κληθείς στη σκηνή ο Πρόεδρος του Πανεργατικού κ.Γ. Χατζηπαύλου είπε κατάλληλα για την περίσταση.

Στις 9.30 μ.μ. άρχισε ο γιορτασμός της Ενωσης νέων Τραστ με πλησιώτατο σημαιοστολισμό και ηλεκτροφωτισμό. Ωραίο πατριωτικό λόγο είπε ο κ. Γ. Μαρκίδης ενώπιον πολλού πλήθους.

Την Α. Μακαριότητα αντιπροσώπευσε ο Παν. Αρχιμανδρίτης της Αρχιεπισκοπής κ. Φιλόθεος Ιερείδης. Εξω δε μεγάλο πλήθος γέμιζε όλη τη λεωφόρο μπροστά από το σωματείο.

Από τις 11 δε μ.μ. άρχισε γιορτασμός του γειτονικού ΑΠΟΕΛ. Ολον εκείνο το πλήθος και άλλο που προρεύθηκε από το θέατρο μετά το τέλος της παράστασης γέμισε και τα εντός και τα εκτός μέρη του σωματείου που είχε σημαιοστολισθεί ωραιότατα και άπλετο ηλεκτροφωτισμό. Από τον εξώστη ο κ. Θ. Θεοδότου εκφώνησε ενθουσιώδη πανηγυρικό.

Η Α. Μακαριότης αντιπροσωπεύθηκε από τον Αχιλλέα Κ. Αιμιλιανίδη.

Η φιλαρμονική παιάνισε νέα τεμάχια όμιλος δε νέων με την Λυσιμάχη Αναστασιάδου τραγούδησαν τον ύμνο της Κύπρου και άλλα άσματα.

Μετά δε το εθνικό όλος ο λαϊκός χείμαρρος μετέβη στο γυμναστήριο. Ο ισχυρότατος κινηματογραφικός προβολέας του Μαγικού Παλαιτιού έρριπτεν στο πλήθος δέσμη ισχυροτάτου φωτός.

Στο Γυμναστήριο, επίσης ηλεκτροφωτισμένο, όλες οι κερκίδες βρέθηκαν κατειλημμμένες από πυκνότατο πλήθος, το δε νέον πλήθος κατέλαβε όλο το στίβο του γυμναστηρίου.

Στις 12 τα μεσάνυκτα ακριβώς υπεστάλη η σημαία που χαιρετιζόταν με ολμοβολές και ενώ ανακρουόταν ο Εθνικός Υμνος από τη φιλαρμονική που διεύθυνε ο κ. Κακουλλής, το δε πυκνό εκείνο πλήθος παρακολουθούσε με ευλάβεια. (Την 12ην ακριβώς ώραν του μεσονυκτίου, υπεστάλη η σημαία χαιρετιζομένη δι' ολμοβολών και ανακρουομένου του Εθνικού Υμνου υπό της φιλαρμονικής διευθυνομένης υπό του κ. Κακουλλή μετ' ευλαβείας δε παρακολουθούντος του πυκνού εκείνου λαού).

Μετά από αυτό το πλήθος διαλύθηκε ήσυχα χωρίς κανένα απολύτως επεισόδιο.

Είναι άξιο σημείωσης ότι καθ'όλη την ημέρα το μεγάλο και πολυποίκιλο πρόγραμμα του γιορτασμού έγινε παρά την απουσία της Αστυνομίας με απόλυτη ησυχία και τάξη, πράγμα το οποίο αποδεικνύει τον κυπριακό πολιτισμό και την αγνή λαϊκή συνείδηση".