28/11.7.1903: Οι Αγγλoι εφαρμόζoυv για πρώτη φoρά τηv τακτική τoυ "διαίρει και βασίλευε" στηρίζovτας αίτημα τωv Μoυσoυλμάvωv για επιστρoφή της Κύπρoυ στηv Οθωμαvική Αυτoκρατoρία όταv θα εγκαταλειφθεί η Κύπρoς

S-229

28/11.7.1903: ΟΙ ΑΓΓΛΟΙ ΕΦΑΡΜΟΖΟΥΝ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΤΗΝ ΤΑΚΤΙΚΗ ΤΟΥ "ΔΙΑΙΡΕΙ ΚΑΙ ΒΑΣΙΛΕΥΕ" ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΣ ΑΙΤΗΜΑ ΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ ΓΙΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΟΤΑΝ ΘΑ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΦΘΕΙ Η ΚΥΠΡΟΣ, ΑΣΚΩΝΤΑΣ ΠΙΕΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ ΠΟΥ ΖΗΤΟΥΝ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Μετά την απόρριψη της πρότασης των Μωαμεθανικών μελών στην επιτροπή για την αντιφώνηση του Νομοθετικού Συμβουλίου, προς την προσφώνηση του Υπατου Αρμοστή, για να περιληφθεί αναφορά τους ότι όταν η Αγγλία εγακταλείψει ποτέ την Κύπρο αυτή πρέπει να επιστραφεί στο νόμιμο της κύριο, τον Σουλτάνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα μουσουλμανικά μέλη δεν έμειναν με σταυρωμένα τα χέρια.

Αντίθετα σε λίγες μέρες επανήλθαν ενώπιον της Ολομέλειας του Νομοθετικού Συμβουλίου με συγκεκριμένο ψήφισμα με το οποίο ζητούσαν και επίσημα την απόδοση της Κύπρου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σε περίπτωση που η Αγγλία εγκατέλειπε το νησί, και προς έκπληξη όλων αυτή τη φορά το ψήφισμα υποστηρίχθηκε και από τα επίσημα βρετανικά μέλη, πράγμα που έφερε τα χριστιανικα μέλη σε μειοψηφία και δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν τη έγκριση του.

Οι Αγγλοι εφάρμοζαν από τώρα την αρχή του "διαίρει και βασίλευε". Και με την ψήφο τους διαιρούσαν τους Κυπρίους και έβαζαν την μια κοινότητα εναντίον της άλλης ασκώντας πίεση προς την πλειοψηφία των χριστιανών του νησιού.

Το ψήφισμα που κατέθεσε ο Χατζηαχμέτ Δερβίς Πασάς έχει ως εξής (εημερίδα Ευαγόρας 8.5.1903):

"Το Συμβούλιο αυτό παρακαλέί την Αυτού Εξοχότητα τον Μ. Αρμοστή να υποβάλει και πληροφορήσει την Κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητας διά του εντιμότατου υπουργού των Αποικιών όσο το δυνατό πιο γρήγορα και με μεγάλη σπουδαιότητα ότι ολόκληρος ο μουσουλμανικός πληθυσμός της νήσου αυτής ανθίσταται σφοδρότατα στις συστάσεις που αντίκεινται στην Κυπριακή Σύμβαση και περιλαμβάνονται στην αντιφώνηση του Νομοθετικού Συμβουλίου κατά την έναρξη της παρούσης συνόδου κατά τον εναρκτήριο λόγο της Α. Εξοχότητας και ότι η μουσουλμανική κοινότητα επιθυμεί και προσδοκά ότι εάν η εγκατάλειψη της νήσου από την ένδοξη Βρετανκή Κυβέρνηση καταστεί αναγκαία, η νήσος θα αποδοθεί και θα επιστραφεί στην αυτοκρατορική οθωμανική κυβέρνηση η οποία είναι η νόμιμη ιδιοκτήρια της".

Οταν το ψήφισμα παρουσιάστηκε στις αρχές Ιουνίου ενώπιον του Σώματος έγινε και πάλι συζήτηση. Εγραφε η " Φωνή της Κύπρου" στις 7/20 Ιουνίου, 1903 (Μεταγλώττιση):

"Την Πέμπτη εισήχθη από τον Χ" Τερβίς το ψήφισμα του για απόδοση της Κύπρου στην Τουρκία, σε περίπτωση εγκατάλειψη της από τους Αγγλους.

Ο εισηγητής δήλωσε ότι ο λόγος της εισαγωγής τέτοιου ψηφίσματος είναι δηλώσεις που έγιναν στην αντιφώνηση για ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και επεχείρησε, ύστερα να αναπτύξει ότι νόμιμος κύριος της νήσου είναι ο Σουλτάνος.

Στην αρχή της ομιλίας του ο Χ" Τεβρίς διακοπτόταν συχνά από τα ελληνικά μέλη, τα οποία απέκρουαν τα επιχειρήματα του, αλλά ο Μ. Αρμοστής δήλωσε ότι αν εξακολουθούσε η συζήτηση με τέτοιο τρόπο, θα ανέβαλλε τη συνεδρία.

Μετά τον εισηγητή μίλησαν οι κ.κ. Κυριακίδης και Ζαννέτος. Ο πρώτος δεν αποδοκίμασε τον πατριωτισμό και το αίσθημα του μουσουλμανικού λαού αλλά επέμενε λέγοντας ότι το ψήφισμα ήταν αγγλικής έμπνευσης και μέφθηκε την αγγλική Κυβέρνηση η οποία είναι ευδιάθετη να δώσει ψήφο υπέρ τέτοιου ψηφίσματος.

Ο δεύτερος παρουσίασε προξενικές εκθέσεις που συντάχθηκαν κατά το 1845 με τις οποίες διεκτραγωδείτο η κατάσταση της Κύπρου υπό την τουρκική κυβέρνηση, αναφέρθηκε δε και στην τελευταία έκθεση του Μ. Αρμοστή, στην οποία ο ανώτατος άρχοντας συγκρίνει τη σημερινή θέση της Κύπρου με εκείνην επί της Τουρκίας και ρωτά αν είναι δίκαιο να δώσουν οι Αγγλοι ψήφο όπως απανέλθει η νήσος στη θέση εκείνη, η οποία περιγράφεται από τον ίδιο τον Αρμοστή".

Μετά τις ομιλίες των Ζαννέτου και Κυριακίδη η περαιτέρω συζήτηση αναβλήθηκε για την επόμενη συνεδρία.

Η αναβολή έδωσε κάποια ανάσα στα χριστιανικά μέλη για να εργασθούν για αποτροπή της έγκρισης του ψηφίσματος, αλλά δεν τα κατάφεραν.

Οταν επαναλήφθηκε η συζήτηση το ψήφισμα εγκρίθηκε με τις ενωμένες ψήφους των Οθωμανών και των βρετανών επισήμων μελών

Σ' αυτή τη συζήτηση ακούστηκε και μια ψύχραιμη προειδοποιητική φωνή από μέρους του τούρκου βουλευτή Χατζηχαβούζ εφέντη, ο οποίος είπε ότι ο σάλος γύρω από τα ψηφίσματα στο Νομοθετικό προκαλούσε διαιρέσεις των δυο κοινοτήτων προς όφελος των Αγγλων, αλλά η προειδοποίηση του, μέσα στην αναπουμπούλα και το φανατισμό που επικρατουσαν στην αίθουσα, δεν εισακούστηκε ούτε από τη μια ούτε από την άλλη παράταξη.

Μια και οι χριστιανοί πανηγύριζαν για τον θρίαμβο τους, όπως τον θεωρούσαν, να αναφερθεί ο ενωτικός τους πόθος στο Νομοθετικό, έπρεπε και οι μωαμεθανοί να εξασφαλίσουν ψήφισμα, με το οποίο θα ικανοποιούνταν οι δικοί τους πόθοι ώστε να ικανοποιηθεί και αυτούς το εθνικό τους αισθημα.

Για τη συνεδρία κατά την οποία εγκρίθηκε το ψήφισμα των Τούρκων έγραφε η "Φωνή της Κύπρου " στις 28/11 Ιουλίου 1903:

"Την Δευτέραν επανελήφθη η επί του ψηφίσματος του Χ" Τεβρίς συζήτησις περί επιστροφής της Κύπρου εις την Τουρκίαν, καθ' ην ωμίλησαν ο κ. Θεοδότου, ο Μ. Κιτίου και ο κ. Φραγκούδης, επαινέσαντες τον πατριωτισμόν των οθωμανών, εκφράσαντες την ελπίδα ότι η Κυβέρνησις δεν θα εψήφιζεν υπέρ τοιούτου ψηφίσματος και καταλήξαντες ειπόντες ότι μετά την εξ αμφοτέρων των φυλών πάροδον των αισθηματικών και θεωρητικών αισθημάτων των θα επανέλθωσι και πάλιν όπως εργασθώσιν εν αρμονία υπέρ των συμφερόντων του τόπου.

Μετ' αυτούς έλαβε τον λόγον ο Χ" Χαβούζ εφ. όστις κατέδειξε την βλάβην ήτις προσγίνεται εις τον τόπον διά τοιούτων προτάσεων και ψηφισμάτων, ότι οίτε Ελληνες και οθωμανοί είναι ελεύθεροι να εκδηλώσι τους πόθους των, αλλ' ουχί εν τω Συμβουλίω τούτω, ότι προς τον σκοπόν τούτον υπάρχουσι τα μέσα των υπομνημάτων, των συλλαλητηρίων κλπ ότι οι εκλογείς έστειλαν ενταύθα τους αντιπροσώπους των όπως εργασθώσιν υπέρ των συμφερόντων του τόπου και ουχί όπως προκαλώσι διαιρέσεις και διχονοίας μεταξύ των δύο λαών επ' ωφελεία της Κυβερνήσεως και καταλήγει λέγων ότι η Κύπρος είναι χώρα τουρκική, ήτις την διαχείρισιν προσωρινώς ανέλαβεν η Αγγλία.

Κατόπιν κλείει την συζήτησιν ο Χ" Τεβρίς καταστρώνων σειράν ασυναρτήτων λέξεων και μετ' αυτών αναγινώσκει ο Μ. Αρμοστής τηλεγράφημα του υπουργού των Αποικιών, όπερ εν ετέρα στήλη βλέπει ο αναγνώστης, είτα γίνεται ψηφοφορία και το ψήφισμα επιψηφίζεται διά των ψήφων των οθωμανών και Αγγλων και της νικώσης του Μ. Αρμοστού".

(Μεταγλώττιση)

"Τη Δευτέρα επαναλήφθηκε η συζήτηση επί του ψηφίσματος του Χ" Τεβρίς για την επιστροφή της Κύπρου στην Τουρκία, κατά την οποία μίλησαν ο κ. Θεοδότου, ο Μ. Κιτίου και ο κ. Φραγκούδης, οι οποίοι επαίνεσαν τον πατριωτισμό των οθωμανών, και αφού εξέφρασαμ την ελπίδα ότι η Κυβέρνηση δεν θα εψήφιζε υπέρ τέτοιου ψηφίσματος και κατέληξαν λέγοντες ότι μετά την πάροδο πάροδο των αισθηματικών και θεωρητικών αισθημάτων και από τις δυο φυλές θα επανέλθουν και πάλι για να εργασθούν σε αρμονία υπέρ των συμφερόντων του τόπου.

Μετά από αυτούς έλαβε το λόγο ο Χ" Χαβούζ εφ. ο οποίος κατέδειξε τη βλάβη η οποία προσγίνεται στον τόπο με τέτοιες προτάσεις και ψηφίσματα, ότι και οι Ελληνες και οι οθωμανοί είναι ελεύθεροι να εκδηλώνουν τους πόθους τους, αλλά όχι στο Συμβούλιο αυτό, ότι προς τον σκοπό αυτό υπάρχουν τα μέσα των υπομνημάτων, των συλλαλητηρίων κλπ ότι οι εκλογείς έστειλαν εδώ τους αντιπροσώπους τους για να εργασθούν υπέρ των συμφερόντων του τόπου και όχι για να προκαλούν διαιρέσεις και διχόνοιες μεταξύ των δύο λαών προς ώφελος της Κυβέρνησης και καταλήγει λέγοντας ότι η Κύπρος είναι χώρα τουρκική, της οποίας τη διαχείριση ανέλαβε προσωρινά η Αγγλία.

Κατόπιν κλείει τη συζήτηση ο Χ" Τεβρίς καταστρώνοντας σειράν ασυνάρτητων λέξεων και μετά από αυτές διαβάζει ο Μ. Αρμοστής τηλεγράφημα του υπουργού των Αποικιών, το οποίο βλέπει ο αναγνώστης σε άλλη στήλη και μετά γίνεται ψηφοφορία και το ψήφισμα επιψηφίζεται με τις ψήφους των οθωμανών και των Αγγλων και της νικώσας του Μ. Αρμοστή".

Ομως ούτε και οι Ελληνες θα έμεναν με σταυρωμένα τα χέρια αλλά και θα αντιδρούσαν με συλλατητήρια.