8.31895: Θύελλα στηv Κύπρo από συζήτηση στηv αγγλική Βoυλή στηv oπoία έγιvε αvαφoρά για επιστρoφή της Κύπρoυ στηv Οθωμαvική Αυτoκρατoρία.

S-204

8.3.1895: ΘΥΕΛΛΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΑΠΟ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΤΗΝ ΑΓΓΛΙΚΗ ΒΟΥΛΗ ΣΤΗΝ ΟΠΟΙΑ ΕΓΙΝΕ ΑΝΑΦΟΡΑ ΓΙΑ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

Στην Κύπρο ενώ συνεχίζονταν οι διακοινοτικές συγκρούσεις που είχαν την αιτία τους ανάμεσα στα άλλα και στο αίτημα των Χριστιανών για Ενωση με την Ελλάδα, στην αγγλική Βουλή μια συζήτηση έρριψε περισσότερο λάδι στη φωτιά.

Σ' αυτή τη συζήτηση ακούστηκαν εισηγήσεις για επιστροφή της Κύπρου στην Τουρκία και όπως τα αισθήματα γύρω από τέτοια εισήγηση ήταν διαμετρικά αντίθετα στο νησί, οι Ελληνες Χριστιανοί ξεσηκώθηκαν και άρχισαν τις διαμαρτυρίες, οργάνωσαν συλλαλητήρια και διαδήλωσαν σε όλες τις πόλεις την επιθυμία τους για Ενωση με την Ελλάδα, σε αντίθεση με τους Τούρκους που έστειλαν πρεσβεία στην Τουρκία για να αξιώσουν επιστροφή της Κύπρου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Τα συλλαλητήρια ενέκριναν μάλιστα και ψηφίσματα προς τη αγγλική διοίκηση με τα οποία επαναλαμβανόταν η επιθυμία των Χριστιανών Κυπρίων για Ενωση.

Τα συλλαλητήρια έγιναν τον Απρίλη του 1895 και ήταν τα πρώτα μαζικά που έγιναν μέχρι τότε στην Κύπρο για την Ενωση.

Η συζήτηση που προκάλεσε τα συλλητήρια έγινε στις 8 Μαρτίου στην αγγλική Βουλή και λεπτομέρειες της δημοσίευσε η εφημερίδα "Ν. Ημέρα" και αναδημοσίευσε η "Σάλπιγξ" της Λεμεσού στις 24 Μαρτίου 1895, δίνοντας σ' αυτή όση έκταση μπορούσε.

Το δημοσίευμα σε μεταγλώτιση έχει ως εξής:

"Στις 8 Μαρτίου έγινε στην Αγγλική Βουλή μακρά και σπουδαιότατη συζήτηση για την Κύπρο. Η Κυβέρνηση ζήτησε πίστωση από 20 χιλιάδες λίρες όπως πληρώσει "το εν τω Προϋπολογισμώ", την ευκαιρία δε αυτήν επωφελήθηκε ο Δίλκε και ανακίνησε το όλο κυπριακό ζήτημα.

Η ζητούμενη πίστωση είπε πρόκειται πράγματι να καλύψει δαπάνες της περασμένης χρήσης. Φέτος όπως φαίνεται στον Προϋπολογισμό. Το έλλειμμα υπολογίζεται σε 35 χιλ. λίρες, έλλειμμα δε θα δεικνύει αναμφίβολα και η μετά από λίγο αρχόμενη χρήση. Εισερχόμαστε λοιπόν σε περίοδο βαριάς δαπάνης υπέρ της Κύπρου.

Από το 1879 οπότε άρχισε η σειρά των κυπριακών επιδομάτων, πολλά μέλη της Βουλής

αγόρευσαν και ψήφισαν εναντίον αυτών, είναι δε έν γένει τέτοια η όλη ιστορία των οικονομικών μας σχέσεων προς την Κυπριακή προστασία, ώστε αποβαίνει δυσχερής σε έκαστο η ψήφος υπέρ των επιδομάτων.

Το έτος 1891 οπότε έγινε η ύστατη συζήτηση και ψηφοφορία αγόρευσε πέρα από τους άλλους και ο σημερινός υπουργός των Οικονομικών, ηγέτης τότε της αντιπολίτευσης. Δεν επιθυμώ να παραπέμψω αυτόν στα πρακτικά μηδαμηνά αμφιβάλλοντας ότι εμμένει και τώρα στις ίδιες γνώμες, αρκούμαι δε λέγοντας ότι εξέφρασε με πολλή δύναμη ότι πάντα πιστεύω κι' εγώ.

Παρέστησε ότι απογυμνώνουμε την Κύπρο από μεγάλο ποσό εκατό σχεδόν χιλ. λιρών, ποσό το οποίο μπορούσε να αφιερωθεί υπέρ της διαχείρησης, περιήγαμε δε έτσι τη νήσο σε τέτια πενία, ώστε αναγκαζόμαστε έπειτα να επαρκούμε στις ανάγκες της, με χρήματα των άγγλων φορολογουμένων, επέρανε δε λέγοντας ότι "έπρεπε να εξεύρουμε άλλο συνδυασμό λιγότερο άδικο του παρόντος προς το λαό της Κύπρου".

Η Κυβέρνηση είχε μέχρι τούδε τόσα άλλα μελήματα ώστε δεν είναι ίσως αξιοκατάκριτη, μη προσερχόμενη ενώπιον του κοινοβουλίου με νέες προτάσεις. Είναι δίκαιο, νομίζω, να γίνει κάποια αρχή και να προαγγελθεί κοινή πολιτική, του να μη είναι εκτεθειμένη στις δεινές κατακρίσεις τις οποίες διατύπωσε άλλοτε ο υπουργός των Οικονομικών κατά της παρούσης. Η Κύπρος, καταλήφθηκε κατ' αρχήν ως στρατιωτικός σταθμός, αλλά κανένας δεν υπάρχει σήμερα ειδήμων στρατιωτικός ή ναυτικός που να της προσδίδει κάποια στρατιωτική αξία.

Στη βραβευθείσα πραγματεία του ο πλοίαρχος Κραίηγη, ισχυρίστηκε ότι χωρίς την Κύπρο θα είμαστε στη Μεσόγειο ισχυρότεροι, βεβαίωσε δε ότι όλοι οι στρατιωτικοί και ναυτικοί πραγματοπογνώμονες έκριναν την Κυπρο όχι μόνο άχρηστη αλλά και επιζήμια.

Και οι άλλες μεν γνώμες του πλοιάρχου, Κραίηγη για την Αίγυπτο και τη Μεσόγειο προκάλεσαν στη ναυτική λέσχη αντιρρήσεις, αλλά οι περί Κύπρου έτυχαν γενικής έγκρισης. Εκτοτε η φρουρά της Κύπρου ανακλήθηκε κατ' ουσία η νήσος έπαυσε να είναι στρατιωτικός σταθμός, τώρα δε το ζήτημα "πρέπει να εξετασθεί μόνο από την άποψη των πολιτικών συμφερόντων.

Το προηγούμενο φιλελεύθερο Υπουργείο του οποίου μέλος ήταν ο σημερινός Υπουργός των Οικονομικών αποφάνθηκε σε έγγραφο που συντάχθηκε στο υπουργικό συμβούλιο και υποβλήθηκε στο κοινοβούλιο, ότι "η απόκτηση της Κύπρου ούτε στρατιωτικά ούτε πολιτικά απέβη ωφέλιμη στη χώρα".

Πολλές, πολλές φορές διατυπώθηκαν προτάσεις, όπως απαλλαγή η χώρα της αμηχανίας, διότι η Κύπρος είναι πράγματι λευκός ελέφαντας. Συντηρείται με μεγάλη δαπάνη και σε κανένα δεν χρησιμεύει.

Το έτος 1881 προτάθηκε να εγχειρισθεί η νήσος στην Ελλάδα, αλλά τέτοια λύση θα απαντούσε βεβαίως μεγάλες πολιτικές δυσχέρειες. Μη προτιθέμενος να ανακινήσω τόσο ευρύ ζήτημα επί τη ευκαιρία της σημερινής ψηφοφορίας, αρκούμαι εξετάζων τις οιονομικές απόψεις.

Ποια ήταν η οικονομική θέση που ενέπνευσε το έτος 1891 τόσο αυστηρές λέξεις στο σημερινό υπουργό των Οικονομικών. Ηταν αυτή: Ο όλος κυπριακός φόρος εισερχόταν στο αγγλικό ταμείο και χρησιμοποιείτο προς υπηρεσία του από την Αγγλία και Γαλλία εγγυημένο τουρκικό δάνειο του 1855 καθ' όσον δεν επαρκούσε προς τον σκοπό αυτό το διαθέσιμο μέρος του αιγυπτιακού φόρου.

Ο Κυπριακός φόρος ανέρχεται σε 92.000 λίρες και το διαθέσιμο μέρος του Αιγυπτιακού φόρου σε 72.900 λίρες προς υπηρεσία δε του εγγυημένου ταμείου

απαιτούνται 154.900. απομένουν λοιπόν καθε έτος 9-10 χιλ. λιρες τις οποίες το αγγλικό θησαυροφυλάκιο κρατεί προς αποσβέσεις.

Αφ' ετέρου το θησαυροφυλάκιο ζητεί ατάκτως από τη Βουλή επιδόματα υπέρ της Κύπρου, διότι αν αφαιρεθούν 92.000 του φόρου οι πρόσοδοι που απομένουν δεν ακρούν προς τις απαραίτητες διοιητικές δαπάνες εκτός εάν φορολογηθούν αμέσως οι νησιώτες.

Οι 92.000 λίρες αποτελούν ποσό πολύ μεγαλύτερο από εκείνο, το οποίο εξήγαν από τη νήσο οι Τούρκοι, διότι οι μεν Αγγλοι εισπράττουν χρυσό, οι δε επί Τουροκρατίας φόροι καταβάλλονταν σε αποτιμημένο χαρτονόμισμα.

Η κατάσταση της νήσου είναι άθλια και ο λαός στενάζει. Η δική μας διαχείρηση είναι δαπανηρότερη από την τουρκική ή δε υπαλληλία πολυπροσωπότερη, διότι οι Αγγλοι υπάλληλοι αγνοούν την τουρκική και την ελληνική, ενώ δε καταθλίβεται ο λαός και η διοίκηση είναι αλυσιτελής.

Δεν αρμόζει σε μένα να υποβάλω καινούργια πρόταση, ελπίζω όμως ότι θα πράξει αυτό η Κυβέρνηση που έχει τις πληροφορίες επί των οποίων πρέπει να θεμελιωθεί κάθε τέτοια πρόταση.

Αρκούμαι εκθέτοντας την οικτρή θέση των πραγμάτων και αγγέλλοντας ότι θα ψηφίσω και πάλι ως εψήφισα πάντοτε εναντίον της πίστωσης που ζητείται.

Ο υπουργός των Οικονομικών Αρκουρ αποκρίθηκε:

Συμφωνώ σχεδόν σε όλα προς ότι είπε ο ευγενής φίλος μου από την αρχή επανειλημένα έκτοτε αποφάνθην εναντίον της απόκτησης της Κύπρου και κατέκρινα ως μέγα σφάλμα την αγγλοτουρκική σύμβαση, από την οποία ως μόνο ελεεινό λείψανο απέμεινε σε μας η Κύπρος.

Από την ιδέα ότι εμέλλαμε να ματαρρυθμίσουμε την τουρκική εξουσία και να πορίσουμε αγαθή διοίκηση στη Μικράν Ασία και ιδιαίτερα στην Αρμενία τι απειλήφθη;

Ναυάγια μόνο και ερείπια.

Οταν συνομολογήθηκε η σύμβαση τις φαντασίες κατεκδήλωναν ινδάλματα ανατολικής μεγαλεπρέπειας.

Η Κύπρος αποκαλείτο λαμπρός αδάμαντας του αγγλικού στέμματος και εν μέσω άλλων μαγικών ονείρων ευγενής λόρδος βεβαίωνε ότι με τη απόκτηση της Κύπρου το ατμοκίνητο άροτρο θα εισέδυε στην Μικράν Ασία. Αλλά δυστυχώς. Φοβούμαι ότι ο αριθμός των ατμοκίνητων αρότρων, που στέλλονται στην Αρμενία είναι ελάχιστη. Η όλη οπτασία διασκεδάστηκε. Οταν οι Κυβερνήσεις κερδοσκοπούν, άλλες από τις επιχειρήσεις τους αποβαίνουν επικερδείς και άλλες επιζήμιες.

Αδίστακτα ομολογω ότι η κερδοσκοπία των σουεζικών μετοχών υπήρξε επικερδέστατη, αλλά η κερδοσκοπία επί της Κύπρου απέβη πολύ επιζήμια και τα ανώμαλα της κατέβαλαν οι Αγγλοι φορολογούμενοι δαπανήσανες μέχρι τούδε μισό εκατομμύριο λιρών.

Ποιο δε το αντάλλαγμα; Ο Λόρδος Μπήκονσφιλντ παρέστησε την Κύπρο ως μεγάλο στρατιωτικο κέντρο στο οποίο θα εγκαθίσταντο οι άριστοι μας στρατηγοί με 25.000 άνδρες.

Ετσι άρχισε πράγματι η κατοχή, αλλά το κλίμα ήταν τόσο νοσηρό ώστε εδέησε να απέλθει ο Λορδος Γούλσλη με δυσμύριους στρατιώτες. Τότε διακηρύχθηκε ότι η Κύπρος θα καθίστατο ναυτικός σταθμός, αλλά αποδείχθηκε άχρηστος και στα δικά μας σκάφη.

Ο φίλος μου Λόρδος Βράσεϋ ισχυρίστηκε αργότερα ότι η Πάφος μπορούσε να καταστεί θαυμάσιος σταθμός γαιανθράκων. Αλλά εγώ υπέμνησα ότι η συμβίωση του Ηφαίστου και της Αφροδίτης δεν υπήρξε ανέκαθεν ευτυχής. Πράγματι δε η Πάφος ούτε ως ναυτικός σταθμός χρησίμευσε. Δεν έστησε εκεί το Χαλκείο του ο Ηφαιστος και φοβούμαι ότι και η Παφία αμυδρά κατέλιπε στον τόπο τα ίχνη της (γέλια).

Ολα τα φαιδρά όνειρα διασκεδάστησαν και τώρα τι απομένει; Μια υποχρέωση. Την Κύπρο κατακτήσαμε αναλαμβάνοντες υποχρέωση και επάθαμε ότι όσοι αποκτούν κτήμα πενιχρό και βεβαρημένο με υποθήκη.

Αφού έφυγε ο Λόρδος Γούλσλη με τον στρατό του και αποδείχθηκε ότι η Κύπρος δεν άρμοζε και προς ίδρυση ναυτικού σταθμού, ελέχθη ότι οπωσδήποτε μπορούσε να χρησιμεύει ως αναρρρωτήριο του στρατού στην Αίγυπτο.

Αλλά ο υπουργός των στρατιωτικών με πληροφορεί ότι ούτε τον προορισμό αυτό εκπληρώνει και ότι πολλύ ευκολότερα και ευθυνότερα μπορούν να μεταφέρονται οι νοσούντες στην Αίγυπτο στρατιώτες στην Αγγλία.

Ετσι και η ύστατη χρησιμότητα της Κύπρου εξέλιπε, απομακρύνθηκαν δε από το μεγάλο στρατηγικό κέντρο και οι τελευταίοι Αγγλοι στρατιώτες.

Αυτή είναι σύντομα η ιστορία της κατοχής.

Η νήσος πουθενά δεν οδηγείται. Αυτός που θέλει να καταλάβει την Αίγυπτο απέρχεται, όχι στην Κύπρο, αλλά στην Αλεξάνδρεια, εκείνος δε που θέλει να ενεργήσει παρά τον ελλήσποντο ή τον Βόσπορο πρέπει να κατέχει νήσο που κείται εγγύτερα στους πορθμούς. Με ένα λόγο η Κύπρος σε καμμιά οδό δεν κείται, αναλάβαμε την ευθύνη της διαχείρησης της νήσου, η ευθύνη δε αυτή στοιχίζει στους Αγγλους φορολογούμενους τριάντα χιλιάδες λίρες κατ' έτος και αυτό μεν είναι το αντίτιμο της κατοχής το οποίο καταβάλλουμε εμείς ποιον δε το αντάλλαγμα το οποίο εξασφαλίζουμε κανένας δεν δεν μπορούσε να ορίσει.

Η αρχική ιδέα ήταν όπως εικάζω ότι η Κύπρος έμελλε να χρησιμεύσει ως το ορμητήριο προς τη Μικρά Ασία ή παρά τον Νείλο και με την οποία θα εκρίνετο η τύχη της όλης Ανατολής.

Αλλά οι σχέσεις μας προς άλλες δυνάμεις έγιναν ευτυχώς τέτοιες, ώστε η κρίσιμη αυτή μάχη αναβλήθηκε επ' αόριστο (γέλια). Εχω υπ' όψη μου τον πίνακα των περασμένων και των σημερινών εσόδων της Κύπρου, με λύπη μου δε παρατηρώ πόσο διαψεύστηκαν οι προσδοκίες ότι η αγγλική Κυβέρνηση να ανέπτυσσε κατά τον ένα ή κατά τον άλλο τρόπο το εμπόριο και τη βιομηχανία της νήσου.

Επιπρόσθετα παρατηρώ ότι εγκληματικότητα της αντί να μειωθεί αυξήθηκε, ισχυρίστηκε δε και ο Μητροπολίτης που ήλθε εδώ ότι η κατάσταση της Κύπρο ήταν τώρα χειρότερη παρά υπό τουρκική εξουσία.

Ο ισχυρισμός αυτός είναι βεβαίως υπερβολικός αλλά αφ' ετέρου είναι βέβαιο ότι δεν έγινε πρόοδος.

Ο Λόρδος Νάτσφορτ λέγει απλώς ότι "δεν επήλξε οπισθοδρόμηση, αλλά δεν είναι τόσο ενθαρρυντικό πόρισμα δεκαπενταετούς αγγλικής διαχείρησης.

Η υποθήκη περικόπτει πρόδηλα τους πόρους, οι οποίοι θα ήσαν αναγκαίοι όπως αναπτυχθεί η νήσος.

Αλλά η υποθήκη αποτελεί μέρος της συναλλαγής, υπήρξε δε αυτή η αρχική πλάνη.

Η αγγλοτουρκικη σύμβαση συνομολογήθηκε εσπευσμένα χωρίς να εξακριβωθούν οι πόροι της Κύπρου, ήταν δε τόσο δυσχερής η εξακρίβωση, ώστε το ποσό των 92.000 λιρών ορίστηκε μετά από χρόνια.

Αγνοώ σε ποια βάση έγινε ο υπολογισμός, νομίζω όμως ότι λήφθηκε ως βάση ο μέσος όρος προηγούμενων τουρκικών εισπράξεων έκτοτε για δυο μόνο χρόνια 1891-1892 και 1893-1894 δεν παρέστη ανάγκη για επίδομα και αυτό διότι τα μεν έσοδα υπήρξαν περισσότερα οι δε δαπάνες μικρότερες κατά τι.

Αλλά η Κύπρος ως χώρα γεωργική υφίσταται τις συνέπειες των προϊόντων, φοβούμαι δε ότι το έλλειμμα θα είναι μεγαλύτερο το προσεχές έτος και επομένως μεγαλύτερο και το επίδομα.

Δεν λέγω ότι η παρακμή της Κύπρου θα είναι διαρκής, ελπίζω το αντίθετο.

Τα έσδοα της νήσου ήσαν αισθητά ανώτερα, ελπίζω δε ότι θα καταστεί και πάλι κατά κάποιον τρόπο αυτάρκης.

Οπωσδήποτε ανεχθήκαμε την ευθύνη μιας πενιχρότατης κτήσης με την προϋπόθεση ότι η αξία της ήταν μεγάλη, αφότου δε απήλθαμε και αποδεχθήκαμε την ευθύνη, οφείλουμε να χρησιμοποιήσουμε καλύτερα τη θέση στην οποία βρισκόμαστε.

Ο έντιμος φίλος μου είπε να βρούμε κάποια διέξοδο. Μια διέξοδος θα επέβαλλε μεγαλύτερα βάρη στους άγγλους φορολογούμενους.

Αλλά είναι δίκαιο, ερωτώ, να ζητηθούν από τους άγγλους φορολογούμενους θυσίες βαρύτατες προς συντήρηση καταστρεμμένης περιουσίας;

Εγώ νομίζω όχι δεν μπορούμε να πούμε "πρόκειται για κτήση που έχει έκτακτη στρατηγική σημασία".

Κατά τη γνώμη μου οι Αγγλοι φορολογούμενοι κατέβαλαν μέχρι τούδε ότι μπορούσαν να καταβάλουν, η δε πρόταση να υποβληθούν σε πρόσθετα βάρη, όπως στέλλονται περισσότερα χρήματα στην Κύπρο, θα ήταν παράλογη κι εγώ δεν θα την διατυπώσω βεβαίως.

Ομολογώ ότι αναλάβαμε ευθύνες και υποχρεώσεις και ότι πρέπει να πράξουμε επιεικώς ότι το δυνατό όπως διαχειριζόμαστε καλώς τη νήσο και απονέμουμε δικαιοσύνη στο λαό, είναι όμως παράλογη η αξίωση να διατίθενται στην Κυπρο από Αγγλους φορολογούμενους τα μεγάλα ποσά όπως έχουμε τόση ανάγκη στην πατρίδα μας.

Ο Δίλκε αφού διέκοψε τον υπουργό (Οικονομών) είπε:

Εγώ δεν διατύπωσα τέτοια πρόταση. Ανέφερα απλώς ότι πριν από μερικά χρόνια αυτός ο υπουργός αποφάνθηκε ότι αλλοιώς κάποιος συνδυασμός θα ήταν δικαιότερος προς το λαό της Κύπρου.

Παίρνοντας αφορμή από τη διακοπή αυτή πρόσθεσε ο Αρκουρ:

Θα χαιρόμουν εάν ο έντιμος φίλος μου διατύπωνε κάποια θετική πρόταση διότι εγώ δεν προτίθεμαι να διατυπώσω τέτοιαν εάν ψηφίσω απλώς κατά της πίστωσης δεν θα βελτιώσει με αυτό τη θέση της Κύπρου. Η τιμή μας υποχρεώνει να καλύψουμε το έλλειμμα διοίκηση της Κύπρου, αλλά ομολογώ ότι η διοίκηση τίποτε το λαμπρό δεν έχει και θα χαιρόμαστε εάν μπορούσαμε να πράξουμε περισσότερα υπέρ της Κύπρου.

Δυστυχώς η χώρα επιβαρύνθηκε τόσο με την υποθήκη με το τίμημα που καταβλήθηκε στην τουρκική Κυβέρνηση στους δανειστές της, ώστε από την αρχή έγινε στα χέρια μας πιο φτωχή παρ' όλον ότι από χρόνο σε χρόνο υποβαλλόμαστε σε μεγαλύτερες πιθανώς θυσίες, δεν νομίζω ότι η βρεττανική Κυβέρνηση μπορεί να πράξει κάτι περισσότερο για να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις με τις οποίες είναι βεβαρημένη.

Οι δηλώσεις αυτές αμαυρώνουν ένα, ένα από τα κατορθώματα του Λόρδου Μπήκονσφιλτ, εξήγειραν τους συντηρητικούς στο όνομα δε αυτών ο Λώδερ είπε:

Αποβαίνει δύσκολο να γίνει αντιληπτό σε μένα, το ομολογώ, η έννοια της απροσδόκητης αγόρευσης του υπουργού Οικονομικών. Αφού άκουσα αυτήν προσεκτικά, νόμιζα ότι θα κατέληγε με τη φυσική συνέπεια των ισχυρισμών σε παραγγελία εκκένωσης της Κύπρου ή άλλου συνδυασμού, με τον οποίο η νήσος θα αποδιδόταν ταχύτερα στην Τουρκία.

Αλλά αντί αυτού στο συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο υπουργός, συμπέρασμα το οποίο διϊσταται προς κάθε σχεδόν λέξη της αγόρευσης του, είναι ότι πρέπει να μείνουμε στην Κύπρο.

(Ο Υπουργός φωνάζει από την έδρα του: Το να εισέρχεσαι είναι πολλές φορές ευκολότερο από του να βγαίνεις, απόδειξη ότι ο εντιμότατος ευπατρίδης πήγε στην Αίγυπτο και δεν βγήκε ακόμη (γέλια).

Η Κύπρος δεν είναι τώρα ότι ήταν το έτος 1878. Δεν παραδέχομαι όμως ότι ο Λόρδος Μπήκονσφιλτ αμέλησε να ρωτήσει τις γνώμες των ειδικών για τα στρατιωτικά και ναυτικά, πριν ή καταλάβει τη νήσο και ότι πριν συνομολογήσει επίσημη συμφωνία με την Τουρκία δεν φρόντισε να εξακριβώσει τα πραγματικά πλεονεκτήματα της θέσης.

Νομίζω ότι αντίθετα οι πιο αρμόδιοι να εκφράσουν γνώμη αποφάνθηκαν τότε, ότι η νήσος μπορούσε να καταστεί χρήσιμη ναυτική αφετηρία και ότι και στρατιωτικώς το απόκτημα ήταν πολύτιμο.

Αλλά τώρα η θέση μας στη Μεσόγειο είναι διάφορη και η Κύπρος παραγκωνίστηκε. Αυτό όμως καθόλου δεν δικαιολογεί τον Υπουργό να προσβάλλει την Κυβέρνηση του 1878 που αστειεύθηκε για τη χρηματική ζημιά.

Νομίζω ότι εάν συγκριθούν οι δαπάνες της Κύπρου και τα κέρδη από την αγορά των σουεζικών μετοχών, θα διαπιστωθεί ότι κερδίσαμε συνολικά από τη συναλλαγή. Ο Υπουργός είπεν ότι τα επιδόματα ανέρχονταν σε 30 χιλιάδες λίρες το χρόνο.

Αλλά από τον πίνακα βλέπω ότι ποικίλλουν και μειώθηκαν από 55 χιλιάδες λίρες τα χρόνια 1888-1889 σε μηδέν τα χρόνια 1892-1893. Ο μέσος όρος δεν υπερβαίνει τις 24.700 λίρες από τους ισχυρισμούς του υπουργού θα δικαιούτο κάποιος να συμπεράνει ότι τα έσοδα δεν καλύπτουν τα έξοδα, αλλά αυτό δεν είναι ακριβές. Τα έσοδα υπήρξαν πάντοτε κατά πολύ ανώτερα των εσόδων.

Η Κτήση είναι λοιπόν αυτάρκης σε ανισορροπία δε την φέρει ο φόρος της υποτελείας. Τώρα η Κύπρος πάσχει λόγω της παγκόσμιας γεωργικής κρίσης, η οποία δεν εφείσθη και αυτήν, αν αναπτυχοθούν όμως κατάλληλα οι πόροι της θα επαρκούσε και πάλι στις δαπάνες.

Είναι ζήτημα ευρύτατο ως και εκείνο της διατήρησης ή εγκατάλειψης της Κύπρου δεν έπρεπει να ανακινηθεί χωρίς προειδοποίηση ώστε να αποφανθούμε

κατά τη μια ή κατά την άλλη ένοια, απαιτούνται πληροφορίες ακριβέστερες και ετυμηγορία ειδικών στρατιωτικών και ναυτικών που φέρουν μεγαλύτερο κύρος από τη βραβευθείσα πραγματεία του πλοιάρχου Κραίηγη.

Ο Σερ Τζων Λούββωκ φάνηκε να συμφωνεί μάλλον με τον Δίλκε: "Δεν εννοώ (είπε) γιατί η μητρόπολη οφείλει να πληρώνει τα ελλείμματα του προϋπολογισμού της Κύπρου, αφού δεν πράττει αυτό υπέρ της Ινδικής και των άλλων μεγάλων αποικιών μας. Ηλπιζα ότι ο υπουργός θα άνοιγε κάποια άποψη για περάτωση της συνεχούς αυτής εκμύζησης αλλά καμμιά πρακτική πρόταση δεν διατυπώθηκε.

Τη νήσο έφθειρε η καταστροφή των δασών, ερωτώ δε ποια μέτρα λήφθηκαν για τη διάσωση τους σε κανένα δεν ωφελούν οι φυτείες λίγων χιλιάδων δένδρων κοντά στις πόλεις εάν δεν φροντίσει η Κυβέρνηση για αναδάσωση και δεν δημιουργήσει την ελπίδα ότι η Κύπρος θα καταστεί αυτάρκης, ο αγγλικός λαός δεν θα σπεύσει να καταβάλλει την ετήσια καταβολή επιδομάτων και εγώ δε ατομικά δεν μπορώ να υποστηρίξω το σύστημα αυτό.

Ο συντηρητικός Βάδεν Πάουελ συμφώνησε μεν ότι δεν ήταν κατάλληλη στιγμή να συζητηθεί ή καθ' ολοκληρίαν πολιτική του βρετανικού κράτους, διαμαρτυρήθηκε όμως κατά των δηλώσεων του Υπουργού: Με έκπληξη (είπε) θα αναγνώσει η Ευρώπη τις δηλώσεις αυτές και θα απορήσει πως τέτοιες λέξεις ξέφυγαν από τα χείλη του ηγέτη της Βουλής.

Εγώ δεν εκπλάγηκα διότι κι η αγόρευση αυτή συνδέεται προς την πολιτική του διαμελισμού του κράτους. Συλλογίζομαι όμως ποιαν εντύπωση θα δημιουργήσει στην ήπειρο το άκουσμα ότι η Αγγλία ετοιμάζεται να εγκαταλείψει την Κύπρο.

ΑΡΚΟΥΡ: Δεν είπα αυτό. Κανένας δεν θα χαρεί περισσότερο από μένα, για να καταστεί φανερόν ότι οι λόγοι του Υπουργού δεν είχαν τέτοιαν έννοια. Οπωσδήποτε διαμαρτύρομαι εναντίον κάθε πρότασης όπως αρθεί η κατοχή της Κύπρου.

Ο Στήβενσον παρατήρησε ότι το αγγλικό Εθνος δεν μπορούσε να αποδειχθεί ότι ξεχνά τις υποχρεώσεις της προς τους Κυπρίους οπότε ο Σερ Ρ.Τέμπλερ ηγέρθη και είπε:

Η αγόρευση του ηγέτη της Βουλής θα ερμηνευθεί παντού στην Ευρώπη ως αποδοκιμασία της πολιτικής προηγούμενης αγγλικής Κυβέρνησης, ερωτώ δε τον έντιμο ευπατρίδη, σε στιγμή μεγαλύτερης νηφαλιότητας, εάν νομίζει ότι εξυπηρέτησε τα συμφέροντα του βρεττανικού κράτους. Οφειλε να αναλογισθεί ότι αγόρευε όχι ενώπιον αγγλικής ομήγυρης, αλλά ενώπιον της Ευρώπης ολόκληρης ανελάβαμε μεγάλες υποχρεώσεις προς το λαό της Κύπρου και χαίρομαι γιατί άκουσα ότι η Κυβέρνηση προτίθεται να τις εκπληρώσει.

Την Κύπρο βαρήνει βεβαίως ο τουρκικός φόρος, αλλά δεν μπορώ να αντιληφθώ πως η νήσος δεν διοικήθηκε καλά. Προτείνω λοιπόν να σταλεί επι τόπου κατάλληλος άνδρας, ο οποίος μετά από επισταμένη έρευνα να αποφανθεί πόθεν προήλθε το έλλειμμα και πως μπορεί να αποσοβηθεί στο μέλλον.

Ο Αλλεν υποστήριξε τον Δίλκε: Για να καταστεί η Κύπρος πολύτιμος ναυτικός σταθμός (είπε) έπρεπε να σκαφθεί το λιμάνι της Αμμοχώστου και να γίνει κυμματοθραύστης προς προστασία των σκαφών αλλά ούτε η συντηρητική ούτε η φιλελεύθερη Κυβέρνηση έπραξε κάτι και επομένως η νήσος ως ναυτικός στθαμός είναι άχρηστη.

Αφ' ετέρου επειδη η τουρκική Κυβέρνηση αθέτησε επανειλημμένα την Κυπριακή σύμβαση, αφού δεν επιτέλεσε τις μεταρρυθμίσεις στη Μικρά Ασία, τίποτε δεν εμποδίζει την Αγγλία να αποδώσει ανά πάσα στιγμή την Κύπρο στην Τουρκία.

Κανένας δεν υπάρχει λόγος να εξακολουθήσουμε να κατέχουμε την Κύπρο και να καταβάλλουμε γενναία επιδόμαατα. Υποστηρίζω λοιπόν την πρόταση του Δίλκε και θα ψηφίσω υπέρ αυτής εάν γίνει ψηφοφορία.

Ο Υπουργός παρακάλεσε να τελειώσει η συζήτηση και να εγκριθεί η πίστωση ώστε να αρχίσει τη δεύτερη συζήτηση επί του προϋπολογισμού του Υπουργού των Ναυτικών, αλλά ο Χένβορι αντέτεινε ισχυριζόμενος ότι η αγόρευση του Υπουργού αποτελούσε ανατροπή της πολιτικής όλων των προηγούμενων Κυβερνήσεων προς την Κύπρο.

Ο Βιλλ συμφώνησε μεν με τον Δίλκε ότι η χώρα βρισκόταν αντιμέτωπη μιας οικτρής κατάστασης στην Κύπρο αλλά διαφώνησε με τις άλλες απόψεις του Υπουργού.

Αποτύχαμε στην Κύπρο (είπε) διότι αλλεπάλληλες κυβρνήσεις δεν ανταποκρίθηκαν στις υποχρεώσεις τους. Εάν ο φόρος της υποτελείας κεφαλαιοποιείτο πριν από μερικά χρόνια, οι δαπάνες της νήσου θα ανέρχονταν τώρα σε 30 χιλιάδες και όχι σε 92.000 λίρες κάθε χρόνο.

Το λιμάνι της Αμμοχώστου βρίσκεται πολύ κοντά προς τη διώρυγα του Σουέζ και θα έχει μεγάλη σημασία εφόσον η οδός προς την Ινδική διέρχεται από τη διώρυγα.

Ο Περποέν είπε ότι αδικούσαν την Κύπρο όσοι την παριστάνουν ως δαπανηρή Κτήση, ενώ δε ακόμη αγόρευεν ο ρήτωρ έληξε η ώρα που είχε ορισθεί για συζήτηση για τον κανονισμό και αυτή αναβλήθηκε".

Αλλά υπήρξε και συνέχεια με αποτέλεσμα ο υπουργός Στρατιωτικών της Βρετανίας να αναγκασθεί να ξεκαθαρίσει ότι η απομάκρυνση του στρατού από την Κύπρο δεν είχε καμμιά σχέση με απόφαση της αγγλικής Κυβέρνησης να εγκαταλείψει τη νήσο.

Εγραφε η "Σάλπιγγα" στις 29 Μαρτίου 1895 (μεταγλώττιση):

"Δεν έμεινε χωρίς αναίρεση ο ανακριβής ισχυρισμό του υπουργού των Οικνομικών κατά τον οποίο οι Αγγλοι δήθεν φορολογοούμενοι κατέβαλαν μέχρι τούδε μισό εκατομμύριο λιρών σε επιδόματα υπέρ των Κυπρίων Πολιτικός άνδρας, γνωρίζοντας καλύτερα από κάθε άλλο τις λεπτομέρειες της Κυπριακής "συναλλαγής" ο Μαρκήσιος του Σώλσμπερι απηύθυνε την Παρασκευή στη Βουλή των Λόρδων την εξής επερώτηση: Ζητώ να υποβληθούν οι πίνακες με τους οποίους εμφαίνονται: α) Τα ποσά τα οποία καταβληθηκαν απο το 1879-1880 από τις προσόδους της Κύπρου υπέρ των τόκων του τουρκικού δανείου, το οποίο εγγυήθηκε η Αγγλία, β) τα ποσά τα οποία ψήφισε κατά την ίδια χρονική περίοδο το κοινοβούλιο προς βοήθεια της διοίκησης της Κύπρου.

Ελπίζω ότι ο υπουργός επί των Αποικιών δεν θα έχει ένσταση το αίτημα αυτό τοι οποίο διατυπώνω, διότι εκπλάγηκα όχι λίγο από τις πιο πάνω παρατηρήσεις του υπουργού των Οικονομικών στη Βουλή των Κοινοτήτων.

Αντιλήφθηκα από τις παρατηρήσεις εκείνες, ότι παρέστησε στους Αγγλους φορολογούμενους ότι υφίστανται ζημιές λόγω της χρήσης της Κύπρου από την Αγγλία αλλά δεν θυμούμαι να ήταν τέτοια η σχέση, όταν κατείχα την αρχή, έκτοτε όμως πέρασε αρκετός χρόνος και γι' αυτό επιθυμώ να εξακριβωθεί πως έχουν τα πράγματα.

Ο Υπουργός Μαρκήσιος Ρίπων απάντησε:

"Πουθενά δεν είμαι αντίθετος στην ανακοίνωση των πινάκων, δεν νομίζω όμως ότι ο Υπουργός των Οικονομικών μίλησε για ζημιές των Αγγλων φορολογουμένων. Είπε πραγματικά ότι καταβάλλουμε περί τις 30 χιλιάδες λίρες προς συμπλήρωη του Κυπριακού ελλείμματος, δεν ισχυρίσθηκε όμως ότι στο σύνολο επερχόταν ζημιά".

Ενώπιον του εύσχημου αυτού κολασμού του σφάλματος από τον υπουργό των Οικονομικών ο υπουργός ανέφερεν μεν τι κατέβαλλαν οι Αγγλοι φορολογούμενοι, δεν υπαινίχθηκε όμως ότι από αλλού λάμβαναν περισσότερα "δικαιούμαι να πω ότι αυτό δημιούργησε απατηλή εντύπωση".

Την ίδια μέρα στη Βουλή των Κοινοτήτων ο Υπουργός των στρατιωτικών έσπευσε να κολάσει και αλλοιώς τις δηλώσεις του Αρκουρ. Κατά τη συζήτηση του στρατιωτικού προϋπολογισμού ο Χένβουρι είπε ότι η ανάκληση των αγγλικών στρατευμάτων από την Κύπρο, συνδυασθείσα με την αγόρευση του υπουργού των Οικονομικών, γέννησε το φόβο ότι σχεδιαζόταν η διαρκής εγκατάλειψη της νήσου. Ο υπουργός των στρατιωτικών απάντησε:

" Το μέτρο της ανάκλησης των στρατευμάτων από την Κύπρο ήταν στρατιωτικό, όχι πολιτικό. Στην νήσο στάθμευε μια διλοχία, η απομόνωση δε αυτή τόσο μικρής μοίρας απέβαινε επιζήμια στην πειθαρχία. Διατάχθηκε λοιπόν η μετάθεση της στη Μελίτη, απέμειναν δε στην Κύπρο λίγοι μόνον άνδρες για να φυλάττουν τα κτίρια".

Ομως όπως τα πνεύματα στην Κύπρο ήταν οξυμμένα οι φωνές για απόδωση της Κύπρου στην Τουρκία και οι άλλες αναφορές αποτέλεσαν τη θρυαλλίδα που έφερε την έκρηξη μεταξύ των Χριστιανών που βγήκαν στους δρόμους για να διαδηλώσουν για μια ακόμη φορά τον πόθο τους για Ενωση με την Ελλάδα.