18.2.1856: Τo HATTI HOYMAYIOYN (υψηλό διάταγμα) με τo oπoίo παραχωρoύvται σημαvτικά δικαιώματα (αστικά και θρησκευτικά) στoυς Xριστιαvoύς της Κύπρoυ.

S-92

18.2.1856: ΤΟ HΑΤΤΙ-HUMAYOUN (ΥΨΗΛΟ ΔΙΑΤΑΓΜΑ) ΜΕ ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΠΑΡΑΧΩΡΟΥΝΤΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ (ΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ) ΣΤΟΥΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΥΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

Το 1856 οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να δώσουν στους Χριστιανούς της Κύπρου σημαντικά δικαιώματα με υψηλό διάταγμα γνωστό ως Χάττι Χουμαγιούν.

Η έκδοση του διατάγματος που έδινε και κωδικοποιούσε ταυτόχρονα αστικά και θρησκευτικά δικαιώματα εκδόθηκε έπειτα από τον Κριμαϊκό πόλεμο του 1854.

Μια από τις αιτίες του πολέμου αυτού μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν και το ζήτημα του σεβασμού των παλιών προνομοίων των Χριστιανών που βρίσκονταν κάτω από την οθωμανική Αυτοκρατορία.

Με τη λήξη του πολέμου συνήλθαν στο Παρίσι το 1856 οι πρέσβεις της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Αυστρίας με το μεγάλο Βεζύρη Ααλή Πασά και τον υπουργό Εξωτερικών της Πύλης Φουάτ Πασά και συμφώνησαν στην έκδοση νέου Φιρμανίου υπέρ των Χριστιανών.

Το Φιρμάνι εκδόθηκε τελικά στις 18 Φεβρουαρίου 1856 και με αυτό αναγνωρίζονταν και διατηρούνταν στην ολότητά τους όλα τα προνόμοια των χριστιανικών κοινοτήτων.

Ο κύπριος νομικός Ανδρέας Γαβριηλίδης λέγει στο βιβλίο του "τα εθναρχικά δικαιώματα και το ενωτικόν δημοψήφισμα" ότι "λόγω της ενσωματώσεως του φιρμανίου τούτου εις την Συνθήκην του 1856, τούτο προσέλαβε τελικώς μορφήν Διεθνούς συμβατικής διατάξεως, αποτελέσαν έκτοτε τον διεθνή Κώδικα της θέσεως και των Δικαίων του Οικουμενικού Πατριαρχείου".

Το Χάτι Χουμαγιούν όπως ονομάστηκε το φιρμάνι ή υψηλό διάταγμα δημοσιεύθηκε μάλιστα και στην εφημερίδα της Κωνσταντινούπολης.

Για την Εκκλησία ειδικά αναγνωρίζόταν με το Χάττι Χουμαγιούν το ισόβιο της Εκκλησίας των Πατριαρχών και Επισκόπων, δινόταν στην Εκκλησία εξουσία να διοικεί τις εθνικές υποθέσεις των Χριστιανών και άλλων μη μουσουλμάνων και αναγνωριζόταν η ανεξιθρησκεία.

Επίσης αναγνωριζόταν ότι θα γίνονταν δεκτές οι μαρτυρίες των Χριστιανών στα δικαστήρια πράγμα που δεν γινόταν μέχρι τότε, παρά μόνο για τους Οθωμανούς, ενώ επιτράπηκε η ανάρτηση καμπάνων στις εκκλησίες και δινόταν η ευκαιρία στους Χριστιανούς, παράλληλα με τους Τούρκους, να εκλέγονται στα δικαστήρια.

Οι όροι ήσαν πολύ ευρείς και ικανοποιούσαν σε μεγάλο βαθμό τους Χριστιανούς.

Ολόκληρο το έγγραφο σε μετάφραση από τη γαλλική και παρμένο από το βιβλίο "Προξενικά Εγγραφα" του Θ. Παπαδόπουλου (έκδοση Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών)

παρατίθεται κατωτέρω. Πηγή του εγγράφου όπως αναφέρεται είναι η Οθωμανική Νομοθεσία (Aristarchi Bey) Μέρος δεύτερο, Εσωτερικό Δημόσιο Δίκαιο, Κωνσταντινούπολη 1874, σελίδες 14-35):

Ας γίνει ως ακολούθως.

Ευγενή και έξοχε υπουργέ, ενδοξότατε και αξιοσέβαστε muchir, ρυθμιστή και οργανωτή των λαών, εσείς ο οποίος διευθύνετε τις υποθέσεις με το διαπεραστικό σας πνεύμα, ο οποίος στερεώνετε ευτυχής το οικοδόμημα της ευημερίας της χώρας, ο οποίος διανέμετε τις ασχολίες της χαλίφικης μας αυλής, της οποίας υπερασπίζετε την τιμή, ο οποίος τέλος είσαστε ξεχειλισμένος από τις ευεργεσίες του υπέρτατου βασιλιά, ο τωρινός μεγάλος μας βεζύρης, ο άλλος μας εαυτός, Mechemed-Emin-Aali- Pacha, παρασημοφορηρημένος με την αυτοκρατορική διάταξη του Medjidie πρώτης τάξεως και της παρασημοφορήσεως της προσωπικής αρετής, με την οποίαν ο θεός σας προικίζει σε μέγεθος άφθαστο.

Να γνωρίζετε σαν απόδειξη αυτής της αυτοκρατορικής απαντήσεως, ότι την ευτυχίαν όλων των λαών, για την οποία η Θεία Πρόνοια θέλησε να εμπιστευθεί σε μένα την διασφάλιση, η πιο προσφιλής και η πιο σταθερή από τις μέριμνες μου, όπως ο κόσμος όλος μπόρεσε να δει, χάρις στο Θεό από τη μέρα της αφίξεως μου, το θέμα. Εν τούτοις θέλοντας να δώσω μια πιο μεγάλη έκταση όπως επίσης και μια νέα αφοσίωση στο καινούργιο σύστημα tanzimati-Klairie, το οποίο είχα την ευτυχία να εγκαταστήσω,με σκοπό να φτάσω έτσι μια κατάσταση ομοιομορφίας ως προς την αξιοπρέπεια της κυβερνήσεως, όπως επίσης και ως προς την έξοχη θέση που κατέχει μεταξύ των πολιτισμένων εθνών.

Από την άλλη πλευρά παρατηρώντας ότι τα σεβαστά δικαιώματα του στέμματος μου, χάρις στη βοήθεια του Θεού μόλις έχουν δεχθεί στο εξωτερικό μια νέα αφιέρωση, κατόπιν αξιέπαινων προσπαθειών των πιστών μου ατόμων, κάθε τάξεως και επίσης με τη φροντίδα και τη γεναιόδωρη συνδρομή των Μεγάλων Δυνάμεων, τους ευγενείς μου συμμάχους θεωρώντας από τότε ότι αυτή η εποχή είναι η αρχή μιας καινούργιας περιόδου ευημερίας, τα ευγενή μου συναισθήματα, τα οποία εξασκώ για το λαό μου, με κάνουν να οφείλω να ψάξω επίσης στο εσωτερικό και με κάθε δυνατό μέσο την ανάπτυξη της δυνάμεως, της ισχύος και της ευημερίας της χώρας και να φέρω επίσης την ευτυχία των ανθρώπων μας όλων των τάξεων, ενωμένων όλων μεταξύ τους με τα δεσμά ενός εγκαρδίου πατριωτισμού, καθώς είναι όλοι οι ίσοι στα μάτια της ασβέστου και πατρικής μου μέριμνας.

Με αυτά τα λόγια διατάξαμε και διατάζουμε τα ακόλουθα:

Ι. Οι υπεσχημένες και παραχωρημένες εγγυήσεις σε όλους μας τους ανθρώπους από το Hatti Cherif του Culhane

και από τους νόμους του Tenzimal χωρίς θρησκευτική διάκριση, για την ασφάλεια του ατόμου τους και των περιουσιών τους, και για τη διατήρηση της τιμής τους, έχουν επαναφερθεί και αφιερωθεί εκ νέου. Θα χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικά μέτρα, ούτως ώστε αυτές οι εγγυήσεις να απολαμβάνουν τα αποτελέσματα τους πλήρη και ολοκληρωμένα.

ΙΙ. Είναι αναγνωρισμένα και διατηρημένα εντελώς τα δικαιώματα και τα πνευματικά προνόμοια, δοσμένα και παραχωρημένα από τους λαμπρούς μας προγόνους και σε κατοπινές ημερομηνίες στις χριστιανικές και άλλες κοινότητες, μη μουσουλμανικές, εγκαταστημένες στην αυτοκρατορία μας, κάτω από την προσταστευτική μας αιγίδα.

Εν τούτοις καθε κοινότητα χριστιανική ή άλλη, μη μουσουλμανική, θα προβεί σε μια καθορισμένη προθεσμία, στην αναθεώρηση και εξέταση των σημερινών δικαιωμάτων και προνομοίων, θα συζητήσει αυτά με τη βοήθεια των συμβουλίων, τα οποία εσχηματίσθησαν adhoc, ειδικά γι' αυτή την περίπτωση στα πατριαρχεία με την ανώτατη μας επιδοκιμασία και κάτω από την εποπτεία της Πύλης, τις απαιτούμενες διαρριθμήσεις οι οποίες θα παρουσιαστούν με την πάροδο του χρόνου, όπως επίσης και την πρόοδο του πνεύματος και του πολιτισμού. Το Συμβούλιο θα αναλάβει να υποβάλει τες μεταρρυθμίσεις στην Υψηλή μας Πύλη. Οι παραχωρούμενες εξουσίες στους χριστιανούς Πατριάρχες και επισκόπους από το σουλτάνο Mexemet elfatich, ένδοξου αναμνήσεως και οι επιφανείς του διάδοχοι, θα χρησιοποιηθούν αρμονικά με το κράτος και τη νέα θέση την οποία οι γενναιόδωρες μας προθέσεις εξασφαλίζουν σ' αυτές τις συναντήσεις.

Η αρχή αναδείξεως πατριαρχών διά βίου, μετά την αναθεώρηση των κανονισμών εκλογής οι οποίοι είναι σήμερα εν ισχύϊ, θα τεθεί σε εφαρμογή εντελώς και ειλικρινά σύμφωνα με το κείμενο του εγγράφου τους υπό τον τίτλο Berat (βεράτιο, δίπλωμα παράδοσης εξουσίας).

Οι πατριάρχες, μητροπολιτικοί Αρχιεπίσκοποι, επίτροποι και επίσκοποι, όπως επίσης και οι μεγάλοι ραββίνοι (ιεραπόστολοι Ιουδαίοι) θα πάρουν όρκο με ανάληψη των καθηκόντων τους σύμφωνα με ένα τύπο, ο οποίος θα προμελετηθεί μεταξύ της Υψηλής Πύλης και των πνευματικών αρχηγών των διαφόρων κοινοτήτων.

ΙΙΙ. Τα χρέη και δωρητήρια έγγραφα τα οποία γίνονται ως τώρα στον κλήρο, όποιας μορφής και αν είναι, καταργούνται εντελώς.

Θα δοθούν σ' αντάλλαγμα καθορισμένα εισοδήματα στους Πατριάρχες και στους κοινοτάρχες στους άλλους εκκλησιαστικούς, θα παραχωρηθούν, σύμφωνα με μεταγενέστερη απόφαση μισθοί κατανεμημένοι σε μια δίκαιη αναλογία, σύμφωνα με τη σπουδαιότητα της θέσεως τους και του σεβασμού τους. Δεν θα προκληθεί, εν τούτοις καμμιά ζημιά στις κινητές και ακίνητες περιουσίες του χριστιανικού κλήρου.

Η διοίκηση των πρόσκαιρων υποθέσεων των χριστιανικών κοινοτήτων και άλλων μη μουσουλμανικών, θα τεθεί υπό την προστασία ενός συμβουλίου του οποίου τα μέλη θα εκλέγουν μεταξύ του κλήρου και των λαϊκών κάθε κοινόητας.

ΙV. Μέσα στις πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά όπου ο πληθυσμός θα ανήκει εντελώς στην ίδια θρησκεία, δεν θα υπάρξει κανέναν πρόβλημα στην επισκευή και επιδιόρθωση, σύμφωνα με την αρχική μορφή των κτιρίων, τα οποία είναι αφιερωμένα στη θρησκεία, όπως επίσης και των σχολείων, των νοσοκομείων και των κοιμητηρίων. Οταν θα είναι ανάγκη να ανεγερθούν καινούργια κτίρια αυτού του είδους, η μορφή και ο τρόπος κατασκευής εγκεκριμένα από τον Πατριάρχη ή τους κοινοτάρχες, θα πρέπει να υποβληθούν, μια φορά μόνο, στην Πύλη, η οποία

θα αποδεχθεί την παρουσιαζόμενη μορφή, και θα διατάξει την εκτέλεση σύμφωνα με το idare (αυτοκρατορικό διάταγμα) το οποίο θα εκδοθεί γι' αυτές τις περιπτώσεις.

Εν εναντία περιπτώσει η Πύλη θα κάνει τις παρατηρήσεις της σε μια προκαθορισμένη προθεσμία. Εάν μια κοινότητα, βρίσκεται μόνη της σε ένα τόπο, χωρίς να είναι αναμεμειγμένη μαζί με άλλες θρησκευτικές επικοινωνίες, δεν θα υποστεί κανένα είδος περιορισμού στη δημόσια ή εξωτερική εξάσκηση της θρησκείας της. Οσον αφορά τις πόλεις, κωμοπόλεις και χωριά, τις οποίες συνθέτουν κάτοικοι, οι οποίοι ανήκουν σε διάφορες θρησκείες ή κάθε θρησκευτική κοινότητα θα μπορεί μέσα στη ξεχωριστή συνοικία που κατοικεί να επισκευάζει και να επιδιορθώνει τις εκκλησίες της, νοσοκομεία, σχολεία και κριτήρια με τη συμμόρφωση της στις αρχές οι οποίες υποδεικνύονται πιο πάνω.

V. Οσον αφορά τα καινούργια κτίρια των οποίων η κατασκευή θα είναι απαραίτητη, οι Πατριάρχες ή οι Κοινοτάρχες θα ζητήσουν, σ' αυτή την περίπτωση την αναγκαία εξουσιοδότηση από την Πύλη και η αυτοκρατορική μας άδεια, θα παραχωρηθεί, εκτός εάν υπάρχει κάποιο διοικητικό πρόβλημα για την κυβέρνηση.

VI. Η επέμβαση της εξουσιοδοτήσεως σ'αυτού του είδους τα πράγματα θα είναι εντελώς δωρεάν.

VII. Η κυβέρνηση θα πάρει τα απαραίτητα και ενεργητικά μέτρα για να εξασφαλίζουν σε κάθε θρησκεία, όποιος κι αν είναι ο αριθμός των οπαδών, την πλήρη ελευθερία της εξασκήσεως της.

VIII. Κάθε λέξη, έκφραση ή εκφώνηση, η οποία τείνει να καταστήσει υποδεέστερη μια τάξη ανθρώπων μου, από μιαν άλλη, ένεκα θρησκείας, γλώσσας ή φυλής, ακυρούται διά παντός και διαγράφεται από το διοικητικό πρωτόκολλο.

IX. Ο νόμος θα τιμωρεί τη χρήση, μεταξύ ατόμων ή εκ μέρους των διοικητικών υπαλλήλων, κάθε εκφράσεως ή χαρακτηρισμού υβριστικού ή προσβλητικού.

Χ. Η λατρεία όλων των πίστεων και θρησκειών που υπάρχουν στα κράτη μου, εξασκείται σε πλήρη ελευθερία και κανένας από τους ανθρώπους μου δεν θα απέχει από την εξάσκηση της θρησκείας του.

ΧΙ. Κανένας δεν θα καταπιέζεται ούτε θα ενοχλείται επ αυτού.

ΧΙΙ. Κανένας δεν είναι υποχρεωμένος να αλλάξει πίστη ή θρησκεία. Οι αντιπρόσωποι και υπάλληλοι εκλέγονται από εσάς καλούνται κατόπιν αυτοκρατορικού διατάγματος και όπως όλοι μας οι άνθρωποι, χωρίς διάκριση εθνικότητας, θα είναι δεκτοί στις δημόσιες θέσεις και υπηρεσίες, θα είναι ικανοί να τις καταλάβουν, ανάλογα με τις ικανότητες τους, και σύμφωνα με τους κανόνες των οποίων η εφαρμογή θα είναι γενική.

XIV. Ολοι μας τα άτομα, χωρίς διαφορά και διάκριση θα γίνονται δεκτά στες εκπαιδευτικές και στρατιωτικές σχολές της κυβερνήσεως, υπό την προϋπόθεση ότι συμπληρώνουν τους όρους ηλικίας και των ειδικών εξετάσεων μέσα στους οργανικούς κανονισμούς των αναφερομένων σχολείων.

XVI. Για όλες τις εμπορικές και εγκληματικές υποθέσεις, οι οποίες θα δημιουργηθούν μεταξύ μουσουλμάνων και χριστιανών ή άλλων ατόμων μη μουσουλμάνων, θα υποβληθούν διαφορετικά τυπικά, σε μικτά δικαστήρια. Η ακρόαση αυτών των δικαστηρίων θα είναι δημόσια,

οι συμβαλλόμενοι θα είναι παρόντες οι μάρτυρες που θα προσαγάγουν να επικυρώνουν τις καταθέσεις τους με όρκο, ο οποίος θα προέρχεται πάντοτε σύμφωνα με την πίστη και τη θρησκεία του καθενός.

XVII. Οι δίκες πολιτικού χαρακτήρα θα δικάζονται σύμφωνα με το θρησκευτικό νόμο και τον κανονισμό στα μικτά συμβούλια των νομαρχιών και υπονομαρχιών με την παρουσία του γενικού κυβερνήτη και του Καδή. Οι διαδικασίες των δικαζομένων λόγων σ' αυτά τα δικαστήρια και συμβούλια θα είναι δημόσιες.

XVIII. Οι δίκες, εκείνες της διαδοχής, είτε μεταξύ δύο άλλων ατόμων, μη μουσουλμάνων, θα μπορούν να αποστέλλονται ενώπιον των Πατριαρχών, των κοινοταρχών και των συμβουλίων των αναφερομένων κοινοτήτων για να δικαστούν εκεί.

XIX. Οι ποινικοί ανακριτές και εμπορικοί νόμοι, όπως επίσης και οι χρησιμοποιούμενοι κανόνες διαδικασίας στα μικτά δικαστήρια, θα συμπληρωθούν το γρηγορότερο δυνατό, θα συνομολογηθούν και θα κωδικοποιηθούν, και ύστερα θα δημοσιεθούν και μοιρασθούν, σε μετάφραση στις χρησιμοποιούμενες γλώσσες στα κράτη μας.

ΧΧ. Θα προβούμε, στην πιο σύντομη δυνατή προθεσμία στον ανασχημαστισμό του σωφρονιστικού συστήματος των φυλακών και όλων των άλλων, οι οποίοι προορίζονται για την προφυλάκιση ή για πλημμελειοδικείο, ώστε να συμβιβαστούν τα ανθρώπινα δικαιώματα με εκείνα της δικαιοσύνης.

ΧΧΙ. Σε κάθε περίπτωση αφορμής ακόμα και μέσα στις φυλακές, κάθε σωματική τιμωρία, εκτός από εκείνες που ανήκουν στους πειθαρχικούς κανόνες, οι οποίοι προέρχονται από την Πύλη και κάθε χειρισμός που θα έμοιαζε με βασανιστήρια και μαρτύρια αίρονται και καταργούνται ριζικά.

ΧΧΙΙ. Οι απάνθρωπες πράξεις που θα διαπραχθούν κατά παράβαση με ό,τι προηγήθηκε θα κατακριθούν και θα ανασταλούν και επιπλέον οι παράγοντες που θα τις έχουν διατάξει, και αυτοί που θα τις έχουν πράξει, θα καθαιρεθούν και θα τιμωρηθούν, με βάση τον Ποινικό Κώδικα.

ΧΧΙΙΙ. Ο οργανισμός της αστυνομίας μέσα στην πρωτεύουσα, στις επαρχίες και στην ύπαιθρο θα αναθεωρηθεί με τρόπο ο οποίος θα εξασφαλίζει δραστήρια και πραγματική προστασία στους ειρηνικούς ανθρώπους της αυτοκρατορίας μας, όσον αφορά το άτομο τους και την περιουσία τους.

XXIV. Η ισότητα των φόρων, ασκώντας την ισότητα των άλλων επιβαρύνσεων, όπως επίσης και εκείνη των δικαιωμάτων συνεπάγεται επίσης εκείνη των καθηκόντων. Οι Χριστιανοί και άλλοι άνθρωποι, μη μουσουλμάνοι, θα οφείλουν, όπως οι μουσουλμάνοι υπακούουν στον πρόσφατα δημοσιευμένο νόμο, όσον αφορά την υποχρεωτική στρατολογία.

XXV. Η αρχή της προσωπικής απαλλαγής από τη στρατιωτική θητεία, λόγω αντικαταστάσεως ή εξαγοράς, είναι δεκτή.

XXVI. Οι απαραίτητοι κανονισμοί όσον αφορά τον τρόπο αποδοχής των ατόμων, μη μουσουλμάνων στη στρατιωτική θητεία, θα εκδοθούν και θα δημοσιευθούν στην πιο σύντομη δυνατή προθεσμία.

XXVII. Θα προβούμε στην αναδιάρθρωση των σχετικών κανονισμών στη σύνθεση των συμβουλίων νομαρχίας και υπονομαρχίας ώστε να εξασφαλισθεί η ειλικρίνεια εκλογής των

μουσουλμανικών μελών, χριστιανών και άλλων και να εγγυηθεί η ελεύθερη εκδήλωση των ψήφων. Η Πύλη υπολογίζει στη χρήση δραστικών μέσων για να πληροφορείτααι ακριβώς επί του αποτελέσματος στων αποφάσεων, όπως επίσης και για να γνωρίζει και να ελέγχει τις ληφθείσες αποφάσεις.

ΧΧVΙΙΙ. Οπως οι νόμοι, οι οποίοι διοικούν την αγορά και την πώληση και την κατοχή των ακινήτων περιουσιών είναι κοινοί σε όλους τους οθωμανούς υπηκόους επιτρέπεται επίσης στους ξένους να κατέχουν ακίνητα κτήματα, σύμφωνα με τους νόμους της χώρας και τους κανονισμούς της τοπικής αστυνομίας και έχοντας τα ίδια δικαιώματα με τους ιθαγενείς ύστερα, εν τούτοις οι διευθετήσεις, οι οποίες θα γίνουν θα είναι μεταξύ της Κυβερνήσεως μου και των ξένων δυνάμεων.

ΧΧΙΧ. Οι φόροι, οι οποίοι απαιτούνται από όλους τους υπηκόους μας, θα εισπραχθούν με τον ίδιο τρόπο, χωρίς διάκριση τάξεως ή θρησκείας. Θα προειδοποιούμε με τα πιο γρήγορα μέσα, ώστε να εξουδετερώσουμε τις καταχρήσεις που υπάρχουν σήμερα στην παραλαβή των

δασμών και κυρίως των φόρων. Το σύστημα της αμέσου παραλαβής των δασμών θα γίνει διαδοχικά και όσον το δυνατό γίνεται, θα αντικαταστήσει το σύστημα εκμισθώσεως των εισοδημάτων του κράτους. Οσο το τωρινό σύστημα θα παραμένει εν ισχύϊ θα απαγορεύεται, με αυστηρές τιμωρίες στους υπαλλήλους της Πύλης, όπως επίσης και στα μέλη των medjlis να επωφελούνται των κατακυρώσεων των οποίων οι πλειστηριασμοί εξάλλου θα γίνονται δημοσίως ή να λάβουν με οποιονδήποτε τρόπο μέρος την εκμετάλλευση τους.

ΧΧΧ. Οι τοπικές φορολογίες, όσο το δυνατό γίνεται να φτιαχτούν και καθοριστούν με τρόπον ώστε να μην βλάπτονται οι εγχώριες παραγωγές και να μην εμποδίζεται το εσωτερικό εμπόριο.

ΧΧΧΙ. Στις κατάλληλες χορηγήσεις, οι οποίες θα καθοριστούν και εφαρμοστούν σε εργασίες δημοσίας φύσεως, οι οποίες θα ενωθούν με τις ειδικές φορολογίες, οι οποίες θα αφαιρεθούν από τις επαρχίες, οι οποίες καλούνται να επωφεληθούν την εγκατάσταση συγκοινωνίας διά ξηράς και θαλάσσης.

ΧΧΧΙΙ. Ενα ειδικό κανόνα, ο οποίος έγινε τελευταίως στη σύνταξη και παρουσίαση του προϋπολογισμού του κράτους θα αφοσιωθούμε να τον εφαρμόσουμε με απόλυτη ακρίβεια.

ΧΧΧΙΙΙ. Θα προβούμε στη σωστή αναθεώρηση μισθών, οι οποίοι προσφέρονται σε κάθε εργασία.

Οι κοινοτάρχες, οι οποίοι έχουν αναλάβει από μία εξουσιοδότηση στην καθεμιά από αυτές, διαλεγμένη από εμάς θα κληθούν ειδικά από το μεγάλο μας βεζύρη, να λάβουν μέρος στις συζητήσεις του μεγάλου συμβουλίου για περιπτώσεις, οι οποίες θα κινήσουν το ενδιαφέρον της γενικότητας των υπηκόων. Οι πληρεξούσιοι θα δηλώνονται για ένα χρόνο και θα ορκίζονται μόλις αναλάβουν καθήκοντα.

XXXV. Τα μέλη του μεγάλου συμβουλίου στις συνηθισμένες ή έκτακτες συναθροίσεις εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη και την ψήφο τους. Με κανένα τρόπο δεν θα ενοχληθούν ως προς τούτο.

XXXVI. Οι διατάξεις του νόμου, όσον αφορά τη διαφθορά, την αισχροκέρδεια και την κατάχρηση, θα εφαρμοσθούν μέσα στα νόμιμα πλαίσια σε όλους τους υπηκόους, όποια κι αν είναι η τάξη στην οποία ανήκουν και όποια κι αν είναι η δουλειά τους.

XXXVII. Θα δημιουργθθούν τράπεζες και άλλες παρόμοιες υπηρεσίες για να δίδονται πιστώσεις στις χρηματοδοτήσεις της χώρας και για να ανασχηματισθεί το νομισματικό σύστημα (...) τα απαραίτητα κεφάλαια στις υποθέσεις, οι οποίες αποτελούν την πηγή του υλικού πλούτου της αυτοκρατορίας μας. Θα ασχοληθούμε τέλος με το να δώσουμε πραγματικές διευκολύνσεις, ανοίγοντας τους απαραίτητους δρόμους και κανάλια στη μεταφορά των προϊοντων της γης και παραμερίζοντας ο,τιδήποτε αντιτάσσεται στην ανάπτυξη της γεωργίας και του εμπορίου.

XXXVIII. Εχοντας αυτό το σκοπό, θα πρέπει να επιδοθούμε ακατάπαυστα στο να βλέπουμε με ευσυνειδησία τα μέσα, ώστε να αποβούν σε όφελος των επιστημονικών των γνώσεων και των κεφαλαίων της Ευρώπης. Θα δημοσιεύσετε λοιπόν ευγενή βεζύρη αυτή τη σεβαστή διαταγή (φιρμάνι) μέσα στους χρησιμοποιούμενους τύπους, τόσο στην Κωνσταντινούπολη, όσο και στις επαρχίες, θα επαγρυπνάτε στην εκτέλεση του κειμένου και θα λάβετε τα αναγκαία μέτρα ούτως ώστε αυτές οι διατάξεις να εκτελούνται πάντοτε. Ετσι να το γνωρίζετε, έχετε εμπιστοσύνη σ' αυτό το ευγενές σημείο.

Η αυτού Μεγαλειότης ο Κυρίαρχος

Ομως στο Χάττι Χουμαγιούν υπήρχε ακόμα ένα έγγραφο- το Παράρτημα που είχε κι' αυτό τη σημασία του.