12.2.1976: Ο Πρεσβευτής των Ην Πολιτειών στην Αθήνα Χένρι Τάσκα αναφέρει σε έκθεση του στην Επιτροπή της αμερικανικής Βουλής ότι άκουσε "υπό μορφή Κοτσομπολιού ότι ο Ιωαννίδης έκανε σκέψεις για στρατιωτική δράση εναντίον του Μακαρίου.

S-2329

12.2.1976: Ο ΠΡΕΣΒΕΥΤΗΣ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΧΕΝΡΙ ΤΑΣΚΑ ΑΝΑΦΕΡΕΙ ΣΕ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΗΣ ΒΟΥΛΗΣ ΠΟΥ ΔΙΕΡΕΥΝΑ ΤΟΝ ΡΟΛΟ ΤΗΣ ΣΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΟΤΙ ΑΚΟΥΣΕ "ΥΠΟ ΜΟΡΦΗ ΚΟΥΤΣΟΜΠΟΛΙΟΥ" ΟΤΙ Ο ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ ΕΚΑΝΕ ΣΚΕΨΕΙΣ ΓΙΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ

Ο πρεσβευτής των Ηνωμένων Πολιτειών στην Αθήνα κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής και του πραξικοπήματος ήταν αποκαλυπτικός τόσο στην έκθεση του προς τη Επιτροπή της αμερικανικής Βουλής του Οττο Σπάϊκς που διερεύνησε τη δράση των αμερικανικών μυστικών Υπηρεσιών (CIA) κατά το πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή όσο και κατά τις ερωταπαντήσεις που του υποβλήθηκαν.

Ωστόσο ο Τάσκα (Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια της Κύπρου, περίοδος 1974-78, τόμος Α σελ.102) στην έκθεση του όσο και στην κατάθεση του προσπαθεί να δικαιολογήσει τη θέση του λέγοντας ότι τις πληροφορίες για αναμενόμενο πραξικόπημα τις άκουσε υπό μορφή "κουτσομπολιού".

Αποκαλύπτει όμως και αυτός με τη σειρά του ότι ο Ιωαννίδης βρισκόταν σε άμεση επαφή με την ΣΙΑ και για να δικαιολογήσει το πραξικόπημα προβάλλει την εκδοχή του Ιωαννίδη στο γερμανικό περιοδικό "Σπήγκελ" ότι η επιστολή Μακαρίου στις 2 Ιουλίου επέτεινε το πραξικόπημα, ενώ η στρατιωτική κυβέρνηση της Ελλαδας είχε μπροστά της ένα τελεσίγραφο της Τουρκίας που ζητούσε λύση των διαφορών της με αυτήν, με βάση τις δικές τις απόψεις στο Αιγαίο, τη Θράκη και την Κύπρο.

Ανέφερε στην έκθεση του ο Τάσκα:

"Οταν ήμουν στην Αθήνα άκουσα υπό μορφή κουτσομπολιού ότι ο Ιωαννίδης σκεπτόταν για στρατιωτική δράση κατά του Μακαρίου. Κάτι τέτοια ακούγαμε στην Ελλάδα τέσσερα χρόνια. Είναι δύσκολο να απαντήσει κανείς αν υπήρχαν ενδείξεις ανατροπής του Μακαρίου, γιατί αυτό το ζήτημα ερχόταν στη επικαιρότητα με τις φήμες για απόπειρες δολοφονίας του. Υστερα πάλι τα πράγματα ησύχαζαν. Η περίοδος αυτή ήταν πολυ επισφαλής για τον Μακάριο. Και από στρατηγικής απόψεως αν ερχόταν κανένας να μας πει "ετοιμαζόμουν ξέρετε μια κίνηση κατά του Μακαρίου" αυτό ασφαλώς δεν θα μας έκανε εντύπωση... τέσσερα χρόνια τώρα ακούγαμε κάτι τέτοιο. Και τίποτε δεν έγινε".

Εξηγώντας τη στάση των ΗΠΑ κατά την περίοδο εκείνη ο Τάσκα ανέφερε επίσης:

" Είχαμε αντιληφθεί την κρισιμότητα της κατάστασης, αλλά δεν μπορούσαμε να κάνουμε τίποτε έγκαιρα. Οταν έγινε το πραξικόπημα εμείς δεν το περιμέναμε. Την εβδομάδα εξ άλλου που ακολούθησε την πτώση του Μακαρίου, ο υπουργός Εξωτερικών και ο πρωθυπουργός Ανδρουτσόπουλος μου είπαν με επισημότητα και η ΣΙΑ το επιβεβαίωσε, ότι ο Μακάριος ανετράπη, αλλά ο Σαμψών "δεν είναι ο άνθρωπος μας και δεν θα μείνει για πολύ".

Ο Τάσκα μίλησε για όλα στην κατάθεση του στον ερευνώντα αξιωματούχο:

ΕΡ: Ποιοι είναι οι υπάλληλοι της ΣΙΑ που διαβίβαζαν πληροφορίες στον Ιωαννίδη;

ΑΠ: Αυτό γινόταν μέσω του Σταθμάρχη και είμαι βέβαιος ότι είχε πολλούς ανθρώπους που ήξεραν τον Ιωαννίδη. Μερικοί συνεργάζονταν μαζί του, ήξεραν και τα ονόματα.

ΕΡ: Πώς ήταν δυνατό να μη ξέρουν ότι ο Ιωαννίδης θα κτυπήσει στην Κύπρο;

ΑΠ: Είναι γιατί οι Ελληνες στρατιωτικοί δεν ευθύοννταν για τις μυστικές υπηρεσίες στην Κύπρο. Ολες οι μυστικές υπηρεσίες βρίσκονταν απόλυτα και σταθερά στα χέρια του Ιωαννίδη. Επειτα στις επαφές του με την ΕΟΚΑ Β δεν παρεμβάλλονταν Ελληνες στρατιωτικοί. Αυτοί δεν είχαν καμιά δουλειά σ' αυτό και γι' αυτό δεν ήξεραν τίποτε. Τέλος οι αναφορές του 02 (πρακτορα της ΣΙΑ στην Κύπρο) από την Κύπρο δεν ανέφεραν τίποτε σχετικώς. Επρόκειτο περί συνήθων στρατιωτικών υποθέσεων που είχαν κάποιο γενικό ενδιαφέρον, αλλά τίποτε σχετικά με την αντίθεση της ΕΟΚΑ Β στον Μακάριο.

ΕΡ: Τι είδους αναφορές πέρνατε από τη Κύπρο προ του πραξικοπήματος;

ΑΠ: Εξ όσων θυμάμαι, δεν πήρα τίποτε που να αποτελεί κάτι σαν τακτικό συναγερμό. Ολες οι αναφορές ήταν περίπου οι ίδιες: Πράξεις βίας, προστριβές ανάμεσα στην ΕΟΚΑ Β και τον Μακάριο, το πρόβλημα Λυσσαρίδη και των παρακρατικών δυνάμεων... Δεν υπήρχε όμως κάτι που να σε κάνει να πεις "μπα αυτό καίει καλύτερα να μάθεις περισσότερα". Και όταν λέω να μάθεις εννοώ όλους εμάς, όλο το Επιτελείο.

ΕΡ: Υπήρχε καμμιά ανοικτή συνεννόηση μεταξύ του Ιωαννίδη και των αρχηγών του πραξικοπήματος πριν εκδηλωθεί;

ΑΠ: Μα θα έπρεπε να υπάρχει κάποια συνεννόηση. Ο Ιωαννίδης το λέγει και ο ίδιος στη συνέντευξη του στο "Σπήγκελ" ότι ένας παό τους αποφασιστικούς παράγοντες του πραξικοπήματος ήταν η επιστολή του Μακαρίου της 3ης (2ας) Ιουλίου, όπου αυτός ζητούσε την απομάκρυνση όλων των ελλήνων αξιωματικών. Η επιστολή αυτή έγινε γνωστή στο κοινό και ο Ιωαννίδης θα έπρεπε να ειδοποιήσει τους αρχηγούς της ΕΟΚΑ Β στην Κύπρο να κινηθούν κατά του Μακαρίου. Εμείς όμως δεν είχαμε καμμιά πληροφορία σχετικά.

ΕΡ: Είχατε εκείνο τον καιρό σε λειτουργία τον μηχανισμό σας;

ΑΠ: Ναι, υποθέτω. Είχαμε καλύψει τότε πολύ καλά αυτή την περιοχή πιθανώς όμως να έγιναν όλα προφορικά. Δεν ήταν ανάγκη να χρησιμοποιήσει τον τηλέγραφο ή το τηλέφωνο. Είναι όμως απίθανο να μας έστειλαν μήνυμα χωρς να το ξέρω.

ΕΡ: Ελέχθη ότι οι τουρκοκύπριοι είχαν προειδοποιηθεί για το επικείμενο πραξικόπημα.

ΑΠ: Δεν ξέρω.

ΕΡ: Επίσης μας ανέφεραν μια υπόθεση, σύμφωνα με την οποία οι τούρκοι, όχι μόνον περίμεναν το πραξικόπημα, αλλά και είχαν συνεννοηθεί με τον Ιωαννίδη, για την ανατροπή του Μακαρίου και τη διχοτόμηση της Κύπρου που θα προέκυπτε από αυτήν;

ΑΠ: Αυτή η υπόθεση είναι απίθανη, γιατί δεν πιστεύω ότι ο Ιωαννίδης να συμφωνούσε για τη διχοτόμηση. Ο Ιωαννίδης δεν αγαπούσε καθόλου τους τούρκους και κανένας Ελληνας εθνικιστής δεν θα δεχόταν να παραχωρήσει στους τούρκους τμήμα της Κύπρου. Από την άλλη πλευρά αμφότεροι είχαν κάτι κοινό. Μισούν τον ίδιο τον Μακάριο. Οι τούρκοι δεν ήθελαν τίποτε άλλο περισσότερο από την απομάκρυνση του Μακαρίου. Δεν ήθελαν τον Σαμψών, αλλά τον Κληρίδη. Αυτό πρέπει να τονίσω γιατί κανείς δεν το πρόσεξε ως τώρα. Συνεπώς η πτώση του Μακαρίου δεν δικαιολογεί την τουρκική εισβολή, αφού οι τούρκοι την επιθυμούσαν. Και οι ίδιοι λένε πως αφορμή ήταν ο Σαμψών. Αλλο ζήτημα αν είναι ειλικρινείς και σ' αυτό. Εγώ προσωπικώς πιστεύω πως σ' αυτή την επιχείρηση οι τούρκοι επέδειξαν κακή πίστη. Πιστεύω πως οι τούρκοι προετοίμασαν τη εισβολή πριν από την πτώση του Μακαρίου στις 15 Ιουλίου. Μη μου πήτε πως μπορείτε να κινήσετε αεροπλάνα, πλοία, τανκς και 25.000 άνδρες μέσα σε τρεις ή τέσσερις μέρες. Αυτό δεν γίνεται.

ΕΡ: Τι θα χρησιμοποιούσαν οι τούρκοι σαν πρόσχημα;

ΑΠ: Μα ο Ιωννίδης λέγει στη συνέντευξη του πως οι τούρκοι είχαν δώσει ένα τελεσίγραφο στην Ελλάδα, πως αν οι Ελληνες δεν συμφωνούσαν σχετικά με το πετρέλαιο, η Τουρκία θα επέβαλλε μονόπλευρη λύση στο Κυπριακό. Ετσι δηλαδή προκύπτει από το κείμενο.

ΕΡ: Του Κυπριανού;

ΑΠ: Να διαβάσω το κείμενο της συνεντεύξεως για να βεβαιώσω (Ο Τάσκα διαβάζει): Ιωαννίδης: " Η κρίση είχε φθάσει στο απκορύφωμα της στις αρχές Ιουνίου 1974, την εποχή της διασκέψεως του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες, όπου συναντήθηκαν οι Πρωθυπουργοί της Ελλάδος και της Τουρκίας. Στη συνέντευξη αυτή οι τούρκοι διατύπωναν ένα τελεσίγραφο, σε ό,τι αφορούσε την άμεση λύση της διαφοράς, βάσει των τουρκικών απόψεων για την τουρκική μειονότητα της Θράκης, το Αιγαίο και την Κύπρο " (συνεχίζει ο Τάσκα): Εδώ έχουμε μια μόνο μόνο φράση το νόημά της όμως φαίνεται καθαρά. "Αλλοιώς αυτοί οι (τούρκοι) απειλούσαν πως θα επέμβαιναν μόνοι τους. Ταυτόχρονα οι τούρκοι ενίσχυσαν τις δυνάμεις κρούσεως και άρχισαν την επιστράτευση στις παράκτιες περιοχές, απέναντι στα ελληνικά νησιά".

ΕΡ: Είχατε τότε υπ' όψη τις εξελίξεις αυτές;

ΑΠ: Γνωρίζαμε για τις συναντήσεις. Θα σας πω πως έγινε. Η διάσκεψη των Βρυξελλών δεν έγινε όπως το λέει ο Ιωαννίδης, αλλά αλλοιώς. Οι πληροφορίες μας ανέφεραν πως όταν συναντήθηκαν οι Πρωθυπουργοί, οι τούρκοι είπαν να συστήσουν μια διϋπουργική επιτροπή που να εξετάσει όλα αυτά τα προβλήματα και να προσπαθήσει να τα λύσει. Ολοι μας, κι εγώ προσωπικά, θεωρήσαμε την πρόταση αυτή λογική. Ο Ιωαννίδης, όμως, μέσω των κυβερνητικών εκπροσώπων του, μας είπε πως επρόκειτο για μια προσβλητική πρόταση, η συζήτηση δηλαδή με τους τούρκους. Αυτή η συζήτηση θα σήμαινε πως οι έλληνες παραδέχονται ότι υπάρχουν προβλήματα προς λύση στην περιοχή αυτή, ενώ αυτό ήταν μια καθαρώς τουρκική εκδοχή. Γι' αυτό οι έλληνες αρνήθηκαν να δεχθούν την τουρκική πρόταση. Αυτό είναι το ένα σημείο. Οσον αφορά την τουρκική επιστράτευση, στις ακτές απέναντι της Κύπρου-υπήρχαν περιοδικώς πληροφορίες ότι οι τούρκοι διατηρούσαν εκεί σε ετοιμότητα μερικές μονάδες για ενδεχόμενο μιας επέμβασης αν η κατάσταση στην Κύπρο καθιστούσε αναγκαία. Αυτό κράτησε αρκετούς μήνες. Αλλά ως το τέλος δεν είδα να συμβαίνει τίποτε από τουρκικής πλευράς, που να δείχνει πως αυτή η ετοιμότητα είχε ενταθεί. Από δικής μας πλευράς υπάρχει ένα κενό εδώ το οποίο δεν εζήτησα να αναπληρώσω γιατί δεν έβλεπα έτσι το πρόβλημα. Αν έλεγε η Κυβέρνηση ότι πρόκειται να εισβάλουν, ε τότε... Μα εγώ δεν το πληροφορήθηκα έτσι. Είναι όμως πολύ πιθανό, πως οι μυστικές πληροφορίες που κατέφθαναν στην Ουάσιγκτων, να ανέφεραν- όπως ήταν και το σωστό,- ότι είχε γίνει επιστράτευση ή παρετηρείτο ηυξημένη δραστηριότητα σε εκείνη την περιοχή, γιατί όπως σας είπα δεν ήταν δυνατό να εξαπολυθεί επίθεση χωρίς να έχει προετοιμασθεί.

ΕΡ: Αυτές όμως οι μυστικες πληροφορίες δεν έφθασαν σε σας;

ΑΠ: Οχι. Δεν τις πήρα. Δεν θυμάμαι τουλάχιστον να τις επήρα.

Ομως ο Τάσκα, ενώ δικαιολόγησε τη στάση του επέρριψε την ευθύνη στους ώμους άλλων: Τον Κίσσιγκερ και την Αγγλία.

Με άλλες δηλώσεις του στο Σαν Φραγκίσκο, το Γεννάρη του 1979, πέντε χρόνια μετά την κρίση και αφυπηρέτηση του που ήταν πιο ελεύθερος να μιλά, ο Τάσκα κατηγόρησε τον Χένρι Κίσσιγκερ ότι ακολούθησε διπλοπρόσωπη πολιτική κατά την κυπριακή κρίση:

" Αλλα έλεγε στους τούρκους και άλλα στον αμερικανικό λαό κι έτσι ενεθάρρυνε τον Ετζεβίτ (πρωθυπουργό της Τουρκίας) να κάνει την εισβολή".

Και πρόσθεσε επιτιθέμενος και εναντίον της Βρετανίας:

"Η Βρετανία επέδειξε αδράνεια και δεν επενέβη στην Κύπρο και να αποκαταστήσει τη συταγματική τάξη, όπως είχε κάθε δικαίωμα από τις συμφωνίες Ζυρίχης -Λονδίνου μετά το πραξικόπημα".

Αλλά δεν ήταν μόνο ο Τάσκα που τα έβαλε με τον Κίσσιγκερ για την όλη στάση της Αμερικής κατά το πραξικόπημα. Ο τότε αρχηγός του αμερικανικού Ναυτικού Ναύαρχος ε.α. Ζούμγουολντ μίλησε για την αποτυχία της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής και τη στάση του Κίσσιγκερ:

"Η Κυβέρνηση της Ουάσιγκτων είχε προειδοποιηθεί εγκαιρα. Δεν έλαβε όμως τα ενδεικνυόμενα μέτρα όπως κατά το παρελθόν, δηλαδή έντονα διαβήματα και κινητοποίηση του 6ου στόλου. Επέτρεψε έτσι τη διεξαγωγή και του εγκληματικού πραξικοπήμτος εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου από μια κλίκα φασιστών συνταγματαρχών και την τουρκική απόβαση".

Οι καταθέσεις στην Επιτροπή Σπάϊκς συνεχίστηκαν παρά τις δυσκολίες που παρενέβαλλε ο Χένρι Κίσσιγκερ.