12.2.1976: Ο υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών Χένρι Κίσσιγκερ απορρίπτει πρόταση του αμερικανού πρεσβευτή στην Αθήνα Χένρι Τάσκα να παρεμβληθεί ο Εκτος Αμερικανικός Στόλος μεταξύ Κύπρου και Τουρκίας ευθύς μετά το πραξικόπημα στην Κύπρο

S-2328

12.2.1976: Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΤΩΝ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΠΟΛΙΤΕΙΩΝ ΧΕΝΡΙ ΚΙΣΣΙΓΚΕΡ ΑΠΟΡΡΙΠΤΕΙ ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΥ ΠΡΕΣΒΕΥΤΗ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΧΕΝΡΙ ΤΑΣΚΑ ΝΑ ΠΑΡΕΜΒΛΗΘΕΙ Ο ΕΚΤΟΣ ΑΜΕΡΚΑΝΙΚΟΣ ΣΤΟΛΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΕΥΘΥΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

O Ανώτερος υπάλληλος του Στέητ Ντηπάρμεντ Τζακ Μπους πήρε συνέντευξη από τον αμερικανό πρεσβευτή στην Αθήνα Χένρι Τάσκα στο πλαίσιο, της έρευνας της Επιτροπής Σπάϊκ της αμερικανικής Βουλής που διερεύνησε τις δραστηριότητες της ΣΙΑ πριν και κατά τη διάρκεια του πραξικοπήματος και της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.

Στη συνέχεια ανέφερε στην επιτροπή τα όσα αντάλλαξε με τον Τάσκα υπό μορφή κατάθεσης.

Η κατάθεση του Μπους έχει ως εξής:

"Οταν σκληροπυρηνικά στρατιωτικά στοιχεία με αρχηγό τον στρατηγό Δημήτριο Ιωαννίδη ανέλαβαν τον έλεγχο της ελληνικής στρατιωτικής δικτατορίας, τον Νοέμβριο του 1973, οι περισσότεροι παρατηρητές υπόθεσαν ότι οι σχέσες μεταξύ της Ελλάδας και της Κυπριακής Κυβέρνησης του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου θα πήγαιναν από το κακό στο χειρότερο.

Ηταν ευρύτατα γνωστό ότι ο Ιωαννίδης αντιπαθούσε τον Μακάριο και ότι ήταν από πολλού χρόνου θιασώτης της Ενωσης, δηλαδή της Ενωσης της Κύπρου με την Ελλάδα. Οι "ενωτικοί" έλληνες θεωρούσαν τον Μακάριο, ο οποίος ως πρόεδρος της Κύπρου είχε κατακτήσει σημαντικό κύρος ως ένας από τους ηγέτες του τρίτου κόσμου, ως ακατανίκητο εμπόδιο στην ένταξη της Κύπρου στο ελληνικό Εθνος.

Η Κύπρος τοποθετείται γεωγραφικώς πλησίον της ηπειρωτικής Τουρκίας και περίπου 19% των κατοίκων της είναι Τούρκοι. Για να εξασφαλισθούν τα συμφέροντα της τουρκικής μειονότητας μια προς τούτο κατασκευασμένη κυβερνητική δομή είχε επινοηθεί το 1960.

Η δομή αυτή προέβλεπε πρόεδρο ο οποίος θα εκελεγόταν από την ελληνική πλειοψηφία του 80% και αντιπρόεδρο που θα εκλεγόταν από την τουρκική μειονότητα.

Ο διακανονισμός αυτός ήταν εξαιρετικά εύθραυστος και κατά τα τελευταία δκαπέντε έτη έλληνες και τούρκοι έφθασαν πολύ κοντά στον πόλεμο για την Κύπρο.

Ηταν γνωστό ότι οι τούρκοι είχαν επανειλημμένως προειδοποιήσει ότι οποιαδήποτε απόπειρα ενσωμάτωσης της Κύπρου στην Ελλάδα θα προκαλούσε τουρκική στρατιωτική αντίδραση. Μια πλήρης ανάλυση του πλαισίου της διαφοράς για την Κύπρο δεν είναι δυνατό να γίνει εύκολα σε μια σύντομη περιγραφή. Αρκεί μόνο να λεχθεί ότι ενώ ούτε οι τούρκοι ήσαν ερωτευμένοι με τον Μακάριο- στην πραγματικότητα ηγετικά στοιχεία και των δυο πλευρών μισούσαν απολύτως τον Μακάριο- εν τούτοις ο Μακάριος είχε καταστεί το μόνο σύμβολο για μια ολονέν ολιγότερο ικανοποιητική κατάσταση πραγμάτων. Από μία άποψη η παρουσία του Μακαρίου μπορούσε να είναι πολιτικώς χρήσιμη τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία. Από άλλες απόψεις μπορούσε να είναι αφόρητα προκλητικός για μια ποικιλία λόγων.

Η εκ των υστέρων έκθεση των υπηρεσιών πληροφοριών αναφέρει ότι είτε περί την 20ην Ιουνίου 1974 (περί τις τρεις εβδομάδες πριν από το πραξικόπημα με τις ευλογίες της Ελλάδας της 15ης Ιουλίου κατά του Μακαρίου) οι μυστικές πηγές στην Ελλάδα πληροφόρησαν τμήμα της εκεί ομάδας μας ότι ο Ιωαννίδης ήταν σχεδόν έτοιμος να δράσει κατά του Μακαρίου. Λίγες ημέρες αργότερα ο Μακάριος, ο οποίος εφαίνετο να συναισθάνεται τον κίνδυνο έγραψε μια καταπληκτική ανοικτή επιστολή στον Πρόεδρο της Ελλάδας, με την οποία κατηγορούσε τους έλληνες ότι επεδίωκαν να τον καταργήσουν όχι μόνο πολιτικά αλλά και σωματικά. Στο γράμμα του εκείνο ο Μακάριος ζητούσε την ανάκληση των δεκάδων αξιωματικών του ηπειρωτικού ελληνικού στρατού, οι οποίοι ήλεγχαν το μεγαλύτερο μέρος των κυπριακών ναυτικών δυνάμεων. Ολίγον αργότερα, οι τρεις ανώτατοι αξιωματούχοι του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών παραιτήθηκαν. Η επίσημη εξήγηση ήταν πως παραιτήθηκαν για "λόγους υγείας" αλλά οι παρατηρητές είχαν επισημάνει ότι και οι τρεις ήταν γνωστό πως ήταν αντίθετοι σε ελληνικές περιπέτειες στην Κύπρο.

Την ίδια εποχή αμερικανικά στοιχεία στην Ελλάδα πληροφορήθηκαν από άτομο, το οποίο η εκ των υστέρων έκθεση περιγράφει ως "νέα αδοκίμαστη πηγή" ότι ο Ιωαννίδης είχε παρ' όλα αυτά αποφασίσει να μη κινηθεί εν τέλει κατά του Μακαρίου. Κατά την εκ των υστέρων έκθεση, οι υπηρεσίες πληροφοοριών προτίμησαν να παραβλέψουν τον όγκον ενδείξεων ότι προετοιμαζόταν πραξικόπημα και προτίμησαν να πιστέψουν μια νέα αδοκίμαστη πηγή.

Για να αποκτηθεί μια ιδέα περί του γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες φαίνεται να αποφάσισαν να παραβλέψουν τις ισχυρότατες ενδείξεις ο Πρόεδρος (της Επιτροπής) Σπάϊκς με έστειλε να συναντηθώ με τον Χένρι Τζ. Τάσκα, ο οποίος τον καιρό εκείνο ήταν πρεσβευτής των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ελλάδα. Πιστευόταν ότι ο Τάσκα θα είχε σημαντικές ενοράσεις περί του τρόπου με τον οποίο μεταδίδονταν, σταθμίζονταν και χρησιμοποούνταν οι πληροφορίες κατά την κρίσιμη εκείνη περίοδο.

Από τις συναντήσεις αυτές προέκυψαν τα ακόλουθα κύρια σημεία.

1. Το γραφείο της ΣΙΑ στην Αθήνα ήταν η αποκλειστική αμερικανική υπηρεσία που είχε επαφή με τον ισχυρό άνδρα Ιωαννίδη και ήταν συνεπώς ο πρωταρχικός πράγοντας της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στην Ελλάδα.

Ο Τάσκα υπέδειξε ότι οι υπάλληλοι της ΣΙΑ οι οποίοι χρησιμοποιούνταν για να επικοινωνούν με τον Ιωαννίδη γνώριζαν από πολλού χρόνου τον έλληνα ισχυρό άνδρα. Ο πρεσβευτής πληροφορήθηκε από τη ΣΙΑ ότι ο Ιωαννίδης προτιμούσε να επικοινωνεί μόνο με την υπηρεσία αυτή.

Συνεπώς ο Τάσκα ήταν υποχρεωμένος να βασίζεται στις διαβεβαιώσεις της ΣΙΑ ότι οι άνθρωποι τους στην Αθήνα μετέδιδαν πάντα πιστώς στον Τάσκα, όλα τα σημαντικά μηνύματα από και προς τον Ιωαννίδη.

Εφ' όσον η ΣΙΑ ήλεγχε επίσης τα μέσα επικοινωνιών της πρεσβείας με την Ουάσιγκτων, ο Τάσκα δεν μπορούμε να αποκλείσει το ενδεχόμενο ότι η ΣΙΑ είδε δοσοληψίες με τον Ιωαννίδη για την Κύπρο, χωρίς ο ίδιος ο Τάσκα να τις γνωρίζει. Καθώς είπε, "δεν είμαι τόσο αφελής ώστε να νομίζω ότι δεν υπάρχουν καταστάσεις, όπου συμβαίνουν πράγματα χωρίς να τα γνωρίζει ο πρεσβευτής". Κι' έτσι έχουν μια κατάσταση κατά την κρίσιμη αυτή περίοδο κατά την οποία ο πρεσβευτής μας δεν είχε άμεση επαφή με τον πραγματικό αρχηγό της ελληνικής Κυβέρνησης, αλλά ήταν υποχρεωμένος να έχει επαφή με ανδρείκελα. Η ΣΙΑ ήταν εκείνη που ήταν υποχρεωμένη να διεξάγει την αμερικανική εξωτερική πολιτική σε ότι αφορούσε την πααγματική εξουσία.

2. Ο Τάσκα αιφνιδιάστηκε τελείως από το πραξικόπημα κατά της κυβέρνησης Μακαρίου στην Κύπρο με τις ελληνικές ευλογίες στις 15 Ιουλίου 1974.

Οπως οι περισσότεροι άλλοι επί τόπου παρατηρητές, ο Τάσκα μπορούσε βεβαίως να δει ότι οι σχέσεις μεταξύ Ιωαννίδη και Μακαρίου χειροτέρευσαν. Εν τούτοις ο Μακάριος είχε αψιμαχίες με την ελληνική δικτατορία από ετών και τα δύο μέρη είχαν φθάσει ήδη πολλές φορές ως το χείλος της ρήξης. Ο Τάσκα δεν είχε πληροφορίες ότι επέκειτο η αναμέτρηση. Αρνήθηκε κατηγορηματικά ότι το γραφείο της ΣΙΑ του ανέφερε ότι ο Ιωαννίδης είχε απειλήσει από την 20η Ιουνίου πραξικόπημα. Αρνήθηκε επίσης ότι έμαθε ότι η ΣΙΑ είχε λάβει πληροφορίες λίγο πριν από το πραξικόπημα ότι ο Ιωαννίδης είχε μεταβάλει γνώμη. Οι δυο αυτές πληροφορίες επιβεβαιώνονται από τη έκθεση εκ των υστέρων. Εάν η έκθεση αυτή είναι ακριβής τότε ο Τάσκα δεν ετηρείτο ενήμερος από τη ΣΙΑ και εκρατείτο εκτός του παιχνιδιού.

3. Εάν ο Τάσκα είχε λάβει τις πληροφορίες τις οποίες φαίνεται πως είχε η ΣΙΑ, ότι επέκειτο πραξικόπημα θα είχε κατά τη έκφραση του "κάνει τα πάντα άνω κατω" και θα είχε κάνει άνευ προηγουμένου διάβημα να πληροφορήσει προσωπικώς τον Ιωαννίδη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν επρόκειτο να ανεχθούν ένα πραξικόπημα κατά της εκλεγμένης κυβέρνησης Μακαρίου. Ηδη το 1972 ο Τάσκα είχε τις κατάλληλες πληροφορίες να πείσει την τότε Κυβέρνηση Παπαδόπουλου εναντίον ανάλογης περιπέτειας στην Κύπρο. Επειδή δεν διέθετε τις πληροφορίες αυτές, ο Τάσκα απέρριψε υπόδειξη του Στέητ Ντηπάρτμεντ να πάει να δει τον Ιωαννίδη. Ο υφυπουργός των Εξωτερικών Σίσκο, ο οποίος πρέπει να υποτεθεί ότι διέθετε πλήροφορίες από όλες τις αμερικανικές πηγές πληροφοριών, δεν είπε στον Τάσκα ότι η κατάσταση ήταν επείγουσα και δεν επέμεινε ο Τάσκα να προχωρήσει χωρίς ενδοιασμούς και να δει τον Ελληνα άνδρα.

4. Πριν από το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου ο Τάσκα είχε την εντύπωση ότι η αμερικανική πολιτική ήταν πάντα εναντίον μιας ελληνικής απόπειρας να εκδιωχθεί ο Αρχιεπίσκοπος. Γι' αυτό και απόρησε όταν, λίγο μετά το πραξικόπημα, ο βοηθός υπουργός των Εξωτερικών Χάρτμαν ήλθε στην Αθήνα για να πληροφορήσει τη νέα δημοκρατική ελληνική Κυβέρνηση ότι "ήταν σημαντικό για τα συμφέροντα ενός μελλοντικού διακανονισμού στην Κύπρο ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος να μη επανέλθει στην Κύπρο. Ο Χάρτμαν πληροφόρησε τους έκπληκτους έλληνες επισήμους, που ήσαν παλαιοί φίλοι του Αρχιεπισκόπου, ότι δεν ήταν εξουσιοδοτημένος να πει περισσότερα.

5. Μετά το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου ο Τάσκα ως πρσβευτής μας στην Ελλάδα δεν ελάμβανε πληροφορίες πληροφορίες για τις συνομιλίες του υπουργού Εξωτερικών Κίσσιγκερ και του υφυπουργού Σίσκο. Είχε πληροφορηθεί για ορισμένες από τις συνομιλίες του Κίσσιγκερ μέσω ενός άγγλου συναδέλφου. Συνεπώς σε μια εποχή κατά την οποία οι έλληνες στρατιωτικοί ετοιμάζονταν να κάνουν πόλεμο εναντίον ενός άλλου συμμάχου στο ΝΑΤΟ, ο Τάσκα δεν ήταν σε θέση να καθησυχάσει τους έλληνες με τη διαβεβαίωση ότι η αμερικανική πολιτική στην Κύπρο ήταν ισότιμη απέναντι και στις δυο πλευρές. Και τούτο γιατί κανείς δεν είπε στον Τάσκα ποια ήταν η πολιτική μας.

6. Ο Τάσκα πολύ απόρησε γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες που υποτίθεται ότι είχαν ουδέτερη πολιτική μεταξύ δυο συμμμάχων στο ΝΑΤΟ δεν φαίνονταν να παραπονούνται όταν οι τούρκοι αγνοούσαν τη συμφωνία καταπαύσεως του πυρός, την οποία είχε επεξεργασθεί ο υπουργός Κίσσιγκερ, όταν οι τούρκοι ξεχύθηααν σαν παράφρονες όπως το έβλεπε ο Τάσκα, σε ολόκληρη την Κύπρο και γιατί δεν παραπονούνταν όταν οι τούρκοι εξαπέλυσαν την μαζική εισβολή προς την 14η Αυγούστου. Η φαινομενική αυτή αδράνεια, είπε ο Τάσκα, ήταν εξαιρετικά δύσκολη να την εξηγήσει κανείς στους έλληνες και του έκανε εξαιρετικά δύσκολο να συγκρατήσει τους έλληνες ηγέτες και μια στρατιωτική αναμέτρηση με την Τουρκία.

7. Ο Τάσκα δεν εξήγησε γιατί σε μια περίοδο μεγάλης κρίσης στην Ελλάδα, στην Τουρκία και στην Κύπρο, το Στέητ Ντηπάρμεντ στερήθηκε από τους περισσότερους εμπειρογνώμονες του για την περιοχη αυτή με την ανάκληση

α) του προεσβευτή μας στην Ελλάδα,

β) του διευθυντή του γραφείου Κύπρου (στο Στέητ Ντηπάρμεντ),

γ) του διευθυντή του γραφείου Ελλάδας, και

δ) του διευθυντή του γραφείου Τουρκίας.

Τον κ. Τάσκα δεν συμβουλεύθηκαν καθόλου για την Ελλάδα μετά την επιστροφή του στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ο Τάσκα απορεί με τις πληροφορίες από πηγές που δεν κατονομάζονταν, του Στέητ Ντηπάρμεντ κατά τις οποίες ο ίδιος ο Τάσκα είχε αρνηθεί να δει τον Ιωαννίδη και ότι η άρνηση του αυτή είχε εξαπολύσει μια κρίση που κορυφώθηκε με μαζικά ανθρώπινα βάσανα στην Κύπρο, ένα παρ' ολίγο πόλεμο μεταξύ δυο συμμμάχων στο ΝΑΤΟ και ολεθρίως χειροτερεύουσες σχέσεις μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας".

Εξεταζόμενος ο κ. Μπους από την Επιτροπή έδωσε τις ακόλουθες απαντήσεις:

ΜΠΟΥΣ: Και ο Τάσκα μου είπε, επίσης ότι έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι τούρκοι προετοίμαζαν εισβολή στην Κύπρο ούτως ή άλλως πριν από το πραξικόπημα.

ΜΑΡΦΥ: Θα χρειαζόταν, όμως, μια δικαιολογία γι' αυτό.

ΜΠΟΥΣ: Οχι. Κατά την άποψη του, οι τούρκοι θα επωφελούνταν από την επιδείνωση της κατάστασης της ελληνικής Κυβέρνησης.

ΜΑΡΦΥ: Μου φαίνεται ότι οι τούρκοι ήταν καταλύτερα πληροφορημένοι από μας ή ότι εμείς είδαμε τις πληροφορίες (για την εισβολή, αλλά δεν ενεργήσαμε επί τη βάσει αυτών, γιατί οι τούρκοι προχωρούσαν σε μια εισβολή που δεν είναι κάτι που προετοιμάζεται εύκολα και από πλευράς μονάδων και από πλευράς εφόδων και από πλευράς μέσων μεταφοράς. Οι υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας μας μας προειδοποιούσαν, με τις πληροφορίες τους, και στην εισβολή. Εγνώριζαν ότι το πραξικόπημα επερχόταν. Ισως να ξέραμε, ότι το πραξικόπημα επερχόταν και να κρατήσαμε σκόπιμα απληροφόρητο τον κ. Τάσκα γι' αυτό. Εχει μήπως ο ίδιος αυτή την αίσθηση; Εχει ο ίδιος την αίσθηση ότι η ΣΙΑ και η Υπηρεσία Πληροφοριών μας εσκεμμένα τον απέκλεισαν απο την πληροφορία αυτή; Προφανώς οι τούρκοι την είχαν αυτήν την πληροφορία. Η Υπηρεσία Πλροφοριών της χώρας μας την είχε εξ αιτίας των τουρκικών προετοιμασιών στην Τουρκία.

Η Υπηρεσία Πληροφοριών της χώρας μας είχε την πληροφορία αυτή στην Κύπρο και στην Ελλάδα. Και όμως, ο άνθρωπος, στον οποίο το Στέητ Ντηπάρτμεντ είχε αναθέσει την ευθύνη, είναι ο μονος που δεν έχει την πληροφορία.

ΜΠΟΥΣ: Ο κ. Τάσκα κατέληξε στο συμπέρασμα από την πληροφορία που του μετέδωσα για προτοφανείς επαφές με την ΣΙΑ, ότι πράγματι τον είχαν κρατήσει στο σκοτάδι σχετικά με το θέμα αυτό.

ΜΑΡΦΥ: Είναι φανερό ότι αυτό έγινε γιατί ολόκληρος ο τουρκικός στρατός προετοίμαζε εισβολή. Αν έχετε καθόλου πείρα από την προπαρασκευή μιας εισβολής με απόβαση, ξέρετε όλες τις προετοιμασίες που πρέπει να γίνουν, την κίνηση των στρατευμάτων, των εφοδίων, την συγκέντρωση σκαφών. Ναι, αυτό συνεχιζόταν χωρίς καμιά διακοπή.

ΜΠΟΥΣ: Ο κ. Τάσκα συμφωνεί μαζί σας (κ. Μάρφυ) ότι οι τούρκοι δεν μπορούσαν να προετοιμάσουν μια εισβολή μέσα σε πέντε μέρες και συμπεραίνει από αυτό ένα ή δυο πράγματα. Είτε ότι οι τούρκοι ήταν καλύτερα πληροφορημένοι από μας, ότι επρόκειτο να συμβεί πραξικόπηα, είτε ότι είχαν σκοπό οπωσδήποτε να εισβάλουν.

ΜΑΡΦΥ: Είτε ότι εγνώριζαν ότι δεν επρόκειτο να κάναμε τίποτε για να τους εμποδίσουμε, όπως κάναμε σε δυο προηγούμενες περιπτώσεις. Ο Πρόεδρος Τρούμαν έστειλε θωρηκτό και ο Πρέοδρος Τζόνσον ένα έντονα διατυπωμένο μήνυμα. Το συμπέρασμα, στο οποιο καταλήγω είναι ότι με τα σχέδια εισβολής να πραγματοποιούνται στην Τουρκία με τον τρόπο που πραγματοποιούνταν σχέδια που αποτελούσαν μια εξαιρετικά εκτεταμένη επιχείρηση, με την ΣΙΑ να συνομιλεί με τον κυριώτερο συνωμότη που βρίσκονταν πίσω από το πραξικόπημα στην Κύπρο και με τον πρσβευτή μας να αφήνεται έξω απ' όλα αυτά, δεν μπορεί να βγάλει κανείς άλλο συμπέρασμα από το ότι οι υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας μας εγνώριζαν τι επρόκειτο να συμβεί και ότι εσκεμμένα κρατήσαμε απληροφόρητο τον πρεσβευτή μας, γι' αυτό και δεν τον ενημερώσαμε και ότι ενδεχομένως ήμαστε υπέρ της εισβολής. Βρίσκεται να σφάλλει πουθενά ο συλλογισμός αυτός;

ΜΠΟΥΣ: Οχι, κύριε. Νομίζω ότι είναι ένα λογικό συμπέρασμα. Ο κ. Τάσκα μου είπε πράγματι και πιστεύω ότι αυτό είναι ενδιαφέρον σημείο, ότι ακριβώς αμέσως μετά το

πραξικόπημα και ενώ φαινόταν ότι οι τούρκοι κάτι ετοιμάζουν, ο ίδιος πρότεινε να στείλουμε τον 6ο στόλο να πρεμβληθεί ανάμεσα την Τουρκία και την Κύπρο και να κάμει αισθητή την αμερικανική παρουσία, όπως είπε. Η πρόταση του αυτή απορρίφθηκε χωρίς πολλες συζητήσεις από τον κ. Κίσσιγκερ.

Το έγγραφο που έχει κατατεθεί στην Επιτροπή Σπάαϊκ για τις εκτιμήσεις της ΣΙΑ ως προς τις εξελίξεις στην Ελλάδα, την Τουρκία και την Κύπρο έχει ως εξής:

1. Οπως τις περισσότερες διεθνείς κρίσεις, έτσι και την Κυπριακή κρίση του 1974 την αποτελούσε μια σειρά αλληλένδετων περιστατικών, που το καθένα με τη σειρά του παρουσίαζε νέα προβλήματα για τα αμερικανικά κέντρα λήψεως πολιτικών αποφάσεων και προκαλούσε με νέους τρόπους το αμερικανικό δίκτυο πληφοροριών. Αν δούμε, όπως θα το επιχειρήσουμε, τη δραστηριότητα του δικτύου στο θέμα της Κύπρου, σαν "τεστ" (δοκιμή) τόσο της οξυδέρκειας των ειδικών στην ανάλυση των πληροφοριών όσο και της εφευρετικότητας των ειδικών στη συγκέντρωση των πληροφοριών, τότε η δραστηριότητα αυτή θα πρέπει να θεωρηθεί σαν ένα άθροισμα δυνάμεως και αδυναμίας.

Η δραστηριότητα αυτή περιλαμβάνει ορισμένες παραδειγματικές επιτυχίες (όπως η απόκτηση μιας σειράς μοναδικών εκθέσεων, που αφορούσαν τα σχέδια του Ιωαννίδη να προσφύγει στη βία στην Κύπρο) και μερικά προειδοποιητικά μηνύματα των ειδικών στην ανάλυση των πληροφοριών (ανάμεσα στα οποία και η προειδοποίηση τους για την τουρκικη εισβολή στη Κύπρο).

Περιλαμβάνει όμως επίσης, και μερικές αξιοσημείωτες ελλείψεις. Οι ειδικοί αυτοί στις αρχές του Ιουλίου στηριζόμενοι σε μια μοναδική έκθεση της ΣΙΑ από τη Αθήνα, παρά την ανησυχία που είχαν εκδηλώσει προηγουμένως μετέφεραν στα κέντρα λήψεως πολιτικών αποφάσεων την εντύπωση ότι ο κίνδυνος είχε ανασταλεί. Κατά την απόψη τους, ο Ιωαννίδης είχε τότε αποφασίσει να μην κινηθεί εναντίον του Μακαρίου, τουλάχιστον στην περίοδο εκείνη. Και αργότερα, μετά την τουρκική απόφαση, οι ειδικοί παρερμήνευσαν τις φιλοδοξίες της Αγκυρας για την Κύπρο και πείσθηκαν ότι η κρίση είχε περίπου τερματισθεί με αποτέλεσμα να μη αρθεί αρκετή προσοχή στο ενδεχόμενο να κινηθούν οι τούρκικές δυνάμεις για μια ακόμη φορά.

Οι ειδικοί στην ανάλυση των πληροφοριών είχαν μια "περιφερειακή" επιτυχία που θα έπρεπε να μνημονευθεί ιδιαίτερα: Την εκτίμηση τους για το ρόλο που θα ήταν πιθανό να διαδραματίσει η Σοβιετική Ενωση στην κρίση, εκτίμηση που αποδείχθηκε αργότερα εντελώς ορθή. Χωρίς να έχει δραματικό χαρακτήρα, η επιτυχία αυτή δεν παύει να είναι σημαντική και εντυπωσιακή.

2. Τελικά, οι υπηρεσίες πληροφοριών θα κριθούν στο πλαίσιο των ικανοτήτων τους να παρέχουν στον "καταναλωτή" προβληματικές εκτιμήσεις. Η ικανότητα του δικτύου να παρέχει ειδήσεις μετά τη έκρηξη μιας κρίσεως αναγνωρίζεται ευρέως (και θεωρείται σε μεγάλο βαθμό ως δεδομένη). Εκείνο το οποίο αμφισβητείται τόσο συχνά είναι η ικανότητα του δικτύου να προειδοποιεί για τις επερχόμενες κρίσεις. Και στην περίπτωση του Κυπριακού ξανά, εκδηλώθηκε η αδυναμία αυτή των ειδικών στην ανάλυση των πληροφοριών και συγκεκριμένα η αποτυχία της να εκτιμήσει τον Ιούλιο την πιθανότητα υποκινουμένου από την ελληνική χούντα πραξικοπήματος εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου (γεγονός που επίσπευσε τη γενικώτερη κρίση).

3, Οπως συνέβη και στην περίοδο πριν από την αραβική επίθεση του Οκτωβρίου 1973, η ανικανότητα των ειδικών να προβλέψουν κρίσιμες εξελίξεις- παρά τις αρχικές ενδείξεις-αντανακλά εν μέρει μια παλαιά και συνηθισμένη προκατάληψη στην ανάλυση των πληροφοριών που στηρίζεται στην υποκειμενική πεποίθηση (και ελπίδα) των αναλυτών ότι τελικά ο ορθός λόγος θα επικρατήσει, ότι προφανώς, παράλογες, ενέργειες (η Αραβική επίθεση, το πραξικόπημα στην Κύπρο) δεν θα γίνουν από κατά βάση λογικούς ανθρώπους.

4. Από τη στιγμή που η προκατάληψη αυτή επηρεάζει πραγματικά το μιαλό των ειδικών, είναι φανερό ότι δεν υπάρχει λύση. Αλλά η επισήμανση του προβλήματος είναι η απαραίτητη αρχή για την επίλυση του: Η βελτίωση των μεθόδων εκπαίδευσης (συμπεριλαμβανομένων και εκείνων που βοηθούν τον προτόπειρο αναλυτή να αντιληφθεί τις ίδιες του τις προκαταλήψεις) είναι μια άλλη. Και τελικά η καθιέρωση του συστήματος του "συνηγόρου του διαβόλου"- πράγμα που ερευνάται από τις αρμόδιες επιτελικές υπηρεσίες- είναι άλλο ένα ακόμη πρώτο μέτρο.

5. Ο κύριος όγκος των πληροφοριών για την Κυπριακή κρίση, ιδιαίτερα στα πρώτα της στάδια, προερχόταν από ορισμένα πρόσωπα.

Με μια μόνο αξιοσημείωτη εξαίρεση (την προαναφερόμενη έκθεση, σύμφωνα με την οποία ο Ιωαννίδης δεν θα εκινείτο εναντίον του Μακαρίου) οι μυστικές εκθέσεις συνέβαλαν σημαντικά στην προσπάθεια των ειδικών να συγκεντρώσουν πληροφορίες κατά την περίοδο προ του πραξικοπήματος. Οι μυστικές εκθέσεις, που αφορούσαν το ενδεχόμενο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο ήταν επίσης καλές.

Η ποιότητα των εκθέσεων από τις διπλωματικές αντιπροσωπείες των Ηνωμένων Πολιτειών στο Εξωτερικό, ήταν άνιση. Μελετημένες, άκριβείς εκτιμήσεις είχε επεξεργασθεί η αμερικανική Πρεσβεία στη Λευκωσία στην περίοδο πριν από το πραξικόπημα. Εεκθέσεις εξ άλλου με ιδιαίτερη έμφαση στο ενδεχόμενο τουρκικής εισβολής στην Κύπρο είχε στείλει η αμερικανικη πρεβεία σρτην Αγκυρα.

Αλλά οι εκθέσεις από την πρεσβεία στην Αθήνα υστερούσαν. Η αδυναμία τους συνίστατο κυρίως στην υποτίμηση των πιθανοτήτων να εκδηλωθούν σοβαρές ανωμαλίες στην Κύπρο, ακόμη και τη στιγμή που στη Λευκωσία και την Ουάσιγκτων εκφράζονταν επανειλημμένα ανησυχίες.

6. Η ανάλυση της κρίσης ενδέχεται επίσης να παρουσιάσει ελλείψεις εξ αιτίας του ότι δεν ήταν διαθέσιμες ορισμένες βασικές κατηγορίες πληροφοριών και συγκεκριμένα εκείνων που συνδέονται με ιδιαίτερες συνομιλίες των κέντρων λήψης αποφάσεων επι της Αμερικανικής πολιτικής αφ' ενός και των αντιπροσώπων τους στον τόπο όπου διαδραματίζονταν τα γεγονότα αφ' ετέρου καθώς και μεταξύ των κέντρων αυτών μεταξύ άλλων βασικών παραγόντων και έπαιρναν μέρος στη σχετική διένεξη. Γιατί η άγνοια τέτοιων περιστατικών μπορούσε να ζημιώσει ουσιαστικά την ικανότητα των ειδικών και να αναλύουν τις εξελίξεις καθώς διαδραματίζονταν σ' αυτή η σε οποιαδήποτε άλλη μελλοντική κρίση. Το πρόβλημα είναι σοβαρό και θα έπρεπε να αντιμετωπισθεί τόσο από το δίκτυο συγκέντρωσης και ανάλυσης πληροφοριών όσο και από τα κέντρα λήψης πολιτικών αποφάσεων.

7. Τα τεχνικά μέσα συγκέντρρωσης πληροφοριών διαδραμάτισαν δευτερεύοντα ρόλο σε σημαντική φάση της κρίσης. Μετά την ανατροπή του Μακαρίου στα μέσα Ιουλίου κατεβλήθησαν πάντως μεγαλύτερες προσπάθειες που έπαιξαν βασικό ρόλο στην εξασφάλιση πληροφοριών στρατιωτικής φύσης, π.χ. πληροφοριών για τη συγκέντρωση τουρκικών δυνάμεων για απόβαση στην Κύπρο.

8. Συνομιλίες με ορισμένους "καταναλωτές πληροφοριών" στην Κυπριακή κρίση αποκαλύπτουν κάποια δυσφορία των τελευταίων τόσο για την απόδοση όσο και για τις διαδικασίες του δικτύου πληροφοριών. Προκαλεί κατάπληξη πόσο λίγα παράπονα εξεφράσθησαν για την αποτυχία του δικτύου να προειδοποιησει για το πραξικόπημα στην Κύπρο, πράγμα που οφείλεται ίσως στο γεγονός ότι η ανησυχία των κέντρων λήψης αποφάσεων και των επιτελείων τους δεν εξαφάνισε σημαντικά στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουλίου, παρά τις καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις εκ μέρους του δικτύου.

9. Εκδηλώθηκαν όμως ιδιαίτερα παράπονα (ορισμένα δικαιολογημένα, ορισμένα όχι) από στελέχη του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας και του Στέητ Ντηπάρμεντ για μια σειρά από άλλα ποικίλα θέματα: Για την αποτυχία του καταμαρτυρούν στο δίκτυο, να προειοδποιήσει τα κέντρα λήψης αποφάσεων για την επικείμενη τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Για την πληθώρα μηνυμάτων βαθμού CRITIC (88 συνολικά) που λήφθηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης, η έννοια πολλών από τα οποία ήταν σκοτεινή. Για τον υπερβολικό αριθμό κτυπτογραφημένων εκθέσεων της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας που δεν μπορούσαν να αποκρυπτογραφηθούν από μη ειδικούς. Για την αποτυχία του δικτύου να επισημάνει και να τονίσει τα βασικά ουσιώδη ζητήματα (φαίνεται ότι το παράπονο αυτό έχει κάποια βάση) και να τηρήσει ενήμερον το παραλήπτη των εκθέεων του, για τις στρατιωτικές εξελίξεις (ισχυρισμούς που προκαλεί έκπληξη, και φαίνεται, αντίθετος στα γεγονότα). Και για την υπερπληθώρα των εκθέσεων της ΣΙΑ και της υπρηεσίας πληροφοριών Αμύνης και τησ σύγχυσης που προκαλούσαν, όταν οι εκθέσεις αυτές φαίνοταν να διαφωνούν μεταξύ τους.

10. Ορισμένα από τα προβλήματα αυτά επιδέχονται διόρθωση, ορισμένα όχι. Εκείνα που είναι πιθανόν να αντανακλούν κυρίως την ανικανότητα ταλαιπωρουμένων "καταναλωτικών πληροφοριών "να παρακολουθούν από κοντά ταχύρρυθμες εξελίξεις είναι δυνατόν να επισημαίνονται όχι όμως να επιλύονται. Αλλά άλλα προβλήματα, όπως η αποτυχία να επισύρει το δίκτυο εγκαίρως την προσοχή των αρμοδίων στα ουσιώδη ζητήματα μπορεί να διορθωθεί με βελτιώσεις του συστήματος καταρτίσεως των εκθέσεων και την έκδοση ειδικών μνημονίων για τα ζητήματα αυτά. Και το πρόβλημα της υπερπληθώρας των εκθέσεων και της συγχύσεως να μπορούσε να εξαλειφθεί με τη σύνταξη μιας μοναδικής έκθεσης για την εξέλιξη της κατάστασης κατά τη διάρκεια των μεγάλων κρίσεων (πρόταση που μελετάται από τους αρμοδίους).

11. Σημειώνουμε τέλος ότι η Κυπριακή κρίση έδωσε εξαιρετικά παραδέιγματα του ρόλου που οι υπηρεσίες πληροφοριών διαδραματίζουν συμβάλλοντας στη διαμόρφωση (και την παρεμπόδιση) πολιτικών αποφάσεων και ενεργειών. Σε πέντε ή έξη γεγονότα βασικής σημασίας που συνέβησαν πριν ή κατά τη διάρκεια της κρίσης, οι πρωτοβουλίες του Στέητ Ντηπάτμεντ (ή η έλλειψη σχετικών πρωτοβουλιών) εναρμονίζονται σαφώς και στηρίζονται κατά πάσαν πιθανότητα τουλάχιστον εν μέρει στις πληροφορίες του δικτύου.

Οταν το δίκτυο προειδοποίησε για τις λυπηρές εξελίξεις (απειλές του Ιωαννίδη εναντίον του Μακαρίου τον Ιούνιο, απειλές της Ελλάδας να επιτεθεί κατά των τούρκων στη Θράκη) το Στέητ Ντηπάρμεντ ενήργησε για να παρεμποδίσει τις εξελίξεις αυτές. Οταν από την άλλη πλευρά, το δίκτυο απέτυχε να προβεί σε συγκεκριμένες προειδοποιήσεις (πραξικόπημα του Ιωννίδη κατά του Μακαρίου, δεύτερη φάση της τουρκικής επίθεσης στην Κύπρο) το Στέητ Ντηπάρτμεντ παρέλειψε να διενεργήσει. Και η σχετικά αισιόδοξη στάση του Στέητ Ντηπάρτμεντ απέναντι στο ενδεχόμενο σοβιετικών αντιδράσεων στις εξελίξεις στην Κύπρο ήταν σαφώς εναρμονισμένη με τις πληροφορίες του δικτύου στο θέμα αυτό.

Η μόνη περίπτωση που παρουσιάσθηκε δυσαρμονία ανάμεσα στις πληροφορίες και στις ενέργειες των πολιτικών κέντρων αναφέρεται στην τουρκική εισβολή. Η προειδοποίηση του δικτύου για την επικείμενη εισβολή φαίνεται ότι υπήρξε σαφής, αλλα το Στέητ Ντηπάρμεντ προφανώς παρέλειψε να ενεργήσει επί τη βασει της σχετικής πληροφορίας.

Σχετικά με το δημοσιευόμενο πίνακα έχει γίνει η ακόλουθη διόρθωση:

" Στην πραγματικότητα το Στέητ Ντηπάρτμεντ έκανε προσπάθεια στις 20 Ιουλίου στην Αγκυρα να αποτρέψει την τουρκική εισβολή, τουλάχιστον για 48 ώρες. Η προσπάθεια απέτυχε. Το μήνυμα που απεκάλυπτε αυτή τη διπλωματική πρωτοβουλία της τελευταίας στιγμής σημείωνε, σωστά, ότι η πρωτοβουλία ήταν πιθανόν να αποτύχει και ότι η εισβολή θα άρχιζε ίσως το ίδιο πρωί".

Ωστόσο παρά τα έγγραφα που διέρρευσαν ο Κίσσιγκερ αρνήθηκε να δώσει στην Επιτροπή μερικά σημαντικά έγγραφα για τις αμερικανικές μυστικές δραστηριότητες στο εξωτερικό.