15.7.1974: Παροξυσμός αναποφασιστικότητας και σύγχυσης επικρατεί στο Στέητ Ντηπάρμεντ και ο υπουργός Εξωτερικών Χένρι Κίσσιγκερ δίνει την εντύπωση ότι ακολουθεί μια επαμφοτερίζουσα πολιτική έναντι του Μακαρίου και του καθεστώτος Σαμψών.

S-2325

15.7.1974: ΠΑΡΟΞΥΣΜΟΣ ΑΝΜΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΥΣΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙ ΣΤΟ ΣΤΕΗΤ ΝΤΗΠΑΡΜΕΝΤ ΚΑΙ Ο ΧΕΝΡΙ ΚΙΣΣΙΓΚΕΡ ΔΙΝΕΙ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΩΣΗ ΟΤΙ ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΜΙΑ ΕΠΑΜΦΟΤΕΡΙΖΟΥΣΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΣΑΜΨΩΝ

Ο αμερικανός συγγραφέας Λώρενς Στερν στο βιβλίο του "Λάθος Αλογο" γράφει ότι ο Χένρι Κίσσιγκερ, Υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών κατά το πραξικόπημα στην Κύπρο, σχολίαζε στην Ουάσιγκτων με αστεϊσμούς τα γεγονότα για το πραξικόπημα στην Κύπρο και ρωτούσε για τον πραξικοπηματία πρόεδρο Νίκο Σαμψών.

Αναλυτικότερα ο Λώρενς Στερν έγραψε (απόσπασμα που δημοσιεύθηκε στη εφημερίδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ στις 14 Ιουλίου 1980):

"Από τα ύψη του έβδομου ορόφου του Στέητ Ντηπαρμεντ η Κύπρος ούτε σημειωνόταν στο χάρτη των καταιγίδων που είχε μπροστά του ο Κίσσιγκερ.

Κι έτσι όταν οι πρώτες ειδήσεις για το πραξικόπημα στην Κύπρο έφθασαν στην Ουάσιγκτων λίγο μετά τα μεσάνυκτα ένας παροξυσμός αναποφασιστικότητας και σύγχυσης επικρατούσε αρχικά. Οι πρώτες ανακοινώσεις για το θάνατο του Μακαρίου δεν προκάλεσαν αισθητή λύπη στα άδυτα του Στέητ Ντηπάρμεντ. Ενας αξιωματούχος μαθαίνοντας το πρωί της Δευτέρας, ώρα Ουάσιγκτων ότι ο Αρχιεπίσκοπος επέζησε σε τηλεφωνική διάλεξη του με ένα έλληνα διπλωμάτη παρετήρησε: "Πόσο άβολα ήρθαν τα πράγματα".

"Στις 12.30 μ.μ. τη μέρα του πραξικοπήματος ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών δέχθηκε τον πρσβευτή της Κύπρου Νίκο Δημητρίου με τυπικούς αστεϊσμούς που στον κύπριο διπλωμάτη φάνηκαν άτοποι, εν όψει της εθνικής κρίσης που αντιμετώπιζε η πατρίδα του.Ποιος είναι ο Νίκος Σαμψών, ρώτησε το Δημητρίου, ο Κίσσιγκερ. Ο Πρεσβευτής απάντησε αναφέροντας τη γνώμη που επικρατούσε για τον νεοεγκαθιδρυθέντα πρόεδρο της Κύπρου, πως ήταν ένας "παρανοϊκός" και "εγωμανής".

"Κι εγώ όμως, έχω αποκληθεί εγωμανής" απάντησε γελώντας ο Κίσσιγκερ.

" Δεν θάπρεπε να συγκρίνετε τον εαυτό σας με τον Σαμψών κ. Υπουργέ" αποκρίθηκε με δυσαρέσκεια ο Δημητρίου.

Σ' αυτό το σημείο ο αμερικαός υπουργός Εξωτερικών εξέθεσε ποια θάθελε να θεωρηθεί σαν η προσωρινή του πολιτική εν όψει των συγκεχυμένων καταστάσεων της στιγμής.

"Κανονικά" εξήγησε στον επισκέπτη του κύπριο αντιπρόσωπο, η πολιτική του Στέητ Ντηπάρμεντ σε περίπτωση πραξικοπήματος είναι να αναγνωρίζει τη ντε φάκτο κυβέρνηση. "Αυτό δεν θα το κάνουμε" είπε. "Θα περιμένουμε και θα δούμε. Δεν έχω πάρει ακόμη πλήρη έκεθση των γεγονότων από την πρεσβεία".

Το γεγονός ότι συμφώνησε να δει τον Δημητρίου, εξήγησε ο Κίσσιγκερ φανερώνει ότι αυτός εξακολουθούσε να αναναγνωρίζει τη νομιμότητα της ανατραπείσης κυβέρνησης της Λευκωσίας.

Μερικοί από τους παρατηρητές αισθάνθηκαν κατάπληξη για το γεγονός ότι απέφυγε να αναφέρει μερικές έστω τυπικές λέξεις που να εκφράζουν τη συμπάθεια τους για τους εκπροσώπους τοης ανατραπείσης κυβέρνησης. " Φαινόταν να μην αποδίδει μεγάλη σοβαρότητα σ' ό,τι είχε συμβεί" είπε κάποιος που ήταν παρών.

Καθ' όλη την πρώτη βδομάδα της κρίσης, η επίσημη φωνή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής ήταν αυτή του πρεσβευτή Ρόμπερτ Αντερσον του επί του τύπου εκπροσώπου του Στέητ Ντηπάρεμντ στην καθημερινή, μεσημβρινή από μέρους του ενημέρωση του τύπου. Ο Αντερσον ήταν ένας φιλικός και μακρό ταλαιπωρούμενος γραφειοκράτης, η δουλειά του οποίου ήταν, παρά τις πάρα πολύ επίμονες παρενοχλήσεις των ανακριτών- δημοσιογράφων, να εκφράζει πιστά το γράμμα και το πνεύμα αυτών, που ο Κίσσιγκερ ήθελε να ειπωθούν, χωρίς να αποκλίνει ούτε μια ίντζα από τις κατευθυντήριες γραμμές του υπουργού.

Για κείνους που γνώριζαν τα μυστικά διπλωματικά παρασκήνια που προηγήθηκαν πριν από την εκδήλωση του πραξικοπήματος, οι δηλώσεις του Αντερσον ήταν συγκεχυμένες και αδέξιες. Πλησίαζαν την εικόνα μιας επαμφοτερίζουσας αμερικανικής πολιτικής έναντι του Μακαρίου και του κεθεστώτος που εκτόπισε με τη ίβία. Τη μέρα του πραξικοπήματος ο Αντερσον βρέθηκε μπροστά σε μια αίθουσα πλημμυρισμένη από δημοσιογράφους. Περιορίσθηκε να δηλώσει απλά και ήρεμα ότι "η πολιτική μας παραμένει η ίδια, υποστηρίζουμε την ανεξαρτησία, την εδαφική ακεραιότητα της Κύπρουκαι τις συνταγματικές της διατάξεις και καλούμε όλα τα άλλα κράτη να ακολουθήσουν μια παρόμοια πολιτική". Αμέσως μετά ο Αντερσον απάντησε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν ανέλαβαν οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις, μυστικές συνομιλίες, τηλεφωνικές συνδιαλέξεις για να αποτρέψουν το πραξικόπημα.

Το πιο σημαντικό ήταν αυτό που οι Ηνωμένες πολιτείες δεν είπαν εκείνη την ημέρα. Ενώ η ενέργεια των Αθηνών είχε προκαλέσει την κατακραυγή ολόκληρης της Ευρώπης, ο εκπρόσωπος του Κίσσιγκερ δεν πρόφερε ούτε μια επικριτική λέξη για την ανάμειξη τς Ελλάδας, ούτε μια λέξη καταδίκης για την ανακοινωθείσα δολοφωνία του Μακαρίου.

Χιλιάδες λέξεις τηλεγραφημάτων και τηλεφωνημάτων είχαν αναλλαγεί ανάμεσα στο Στέητ Ντηπάρτμεντ και τις πρεσβείες στην Αθήνα και τη Λευκωσία τους προηγούμενους μήνες σχετικά με τον κίνδυνο πραξικοπήματος που οργανωνόταν από τις Αθήνες. Και όμως ο Αντερσον σε μια μεταγενέστερη ενημέρωση του τύπου, όταν ρωτήθηκε αν υπήρξε εξωτερική επέμβαση στην Κυπριακή κρίση, είπε:

"Οχι. Κατά την άποψη μας, δεν παρουσιάσθηκε καμμιά εξωτερική επέμβαση". Απευθυνόμενος στον εαυτό του, αναφορικα με το ίδιο θέμα, σε μια μεταγενέστερη συνομιλία, ένας εξέχων κύπριος πολιτικός είπε: "Ηταν σαν μια ξένη δύαμη να έθεσε υπό τον έλεγχο της τις Ηνωμένες Πολιτείες και να εγκατατέστησε τον Αλ Καπόνε στον Λευκό Οίκο".

Τις τρεις πρώτες μέρες, ύστερα από το πραξικόπημα ο Αντερσον αμυνόμενος περάκαμπτε τις ερωτήσεις που αναφέρονταν στο θέμα της αναγνώρισης του καθεστώτος Σαμψών από τις Ηνωμένες Πολιτείες."Η παρούσα κατάσταση στην Κύπρο, δεν είναι σαφής" είπε την Τρίτη, 16 Ιουλίου. "Και κατά την άποψη μας, προς το παρόν δεν εγείρεται θέμα αναγνώρισης".

"Είναι η κυβέρνηση Μακαρίου κυβέρνηση της Κύπρου αυτή τη στιγμή όσον αφορά εμάς;" ρώτησε ένας ανταποκριτής. "Δεν θάθελα να προβώ σ' οποιοδήποτε σχόλιο".

Στις 17 Ιουλίου: "Ρόμπερτ ποια κυβέρνηση αναγνωρίζουμε σήμερα;".

"Πανω σ' αυτο το θέμα, εδώ είπα ότι επί του παρόντος προσπαθούμε να προβούμε σε εκτίμηση της κατάστασης και δεν υπάρχει θέμα για... προσπαθούμε να αποφασίσουμε για να το θέσω μ' αυτό τον τρόπο".

Στις 18 του Ιούλη, ο Αντερσον ρωτήθηκε σχετικά με την Ιστορία που δημοσιεύθηκε εκείνο το πρωϊ στην εφημερίδα Νιου Γιόρκ Τάϊμς που έλεγε "...ανώτεροι αμερικανοί αξιωματούχοι άφηναν να νοηθεί τοι η κυβέρνηση Νίξον έκλινε πιότερο προς το Νίκο Σαμψών... παρά προς τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο".

Ο Αντερσον είπε: "Σχετικά με την τρέχουσα πολιτική μας νομίζω πως θα αναφερθώ σ' όσα έχω ήδη πει εδώ τις τελευταίες δύο ή τρεις μέρες για την Κύπρο. Δεν προτίθεμαι να πω τίποτε περισσότερο...".

Τότε του υποβλήθηκε η ερώτηση: "Ο Υπουργός Εξωτερικιών θα συναντήσει το Μακάριο τη Δευτέρα 22 Ιουλίου ως ιδιώτης, ως Αρχιεπίσκοπος ή ως πρόεδρο της Κύπρου;"

Η γενική αντίληψη για την επίσημη αμερικανική αντίδραση στην κρίση ήταν ότι αυτή παρουσιαζόταν τουλάχιστον να κλείνει υπέρ της κυβέρνησης των ανδρεικέλων που εγκατεστάθη στη Λευκωσία από τις Αθήνες. Στη μεγάλη Βρεττανία, αντίθετα όπως και σε άλλες χώρες της Ευρώπης και στη Μόσχα παρουσιάσθηκαν ανεπιφύλακτες διακηρύξεις για καθολική υποστήριξη του ανατραπέντος κυπρίου ηγέτη.

Ο Κίσσιγκερ αργότερα σε στενό κύκλο δημοσιογράφων εξήγησε το λόγο του φαινομενικά παθητικού ρόλου του Στέητ Ντηπάρτμεντ. " Συναισθηματικοί" (αυτή τη λέξη χρησιμοποίησε) υπάλληλοι του υπουργείου ήθελαν να τον δουν να προβαίνει σε έντονες διακηρύξεις εναντίον των Αθηνώνα και του Σαμψών.

Ο Κίσσιγκερ κατέληξε στο αυτόματο συμπέρασμα, σύμφωνα με καλά ντοκουμενταρισμένες μεταγενέστερες εκθέσεις αναφορικα με την προϊστορία της κρίσης, ότι οι τούρκοι αυτή τη φορά, αντίθετα με ότι συνέβη το 1964 και το 1967, δεν θα ήταν δυνατό να πεισθούν να μην εισβάλουν. Και όμως, στις συναντήσεις της προεδρικής ομάδας, για την αντιμετώπιση των κρίσεων της οποίας οηγείτο ο Κίσσιγκερ της Ομάδας ειδικής δσράσης της Ουάσιγκτων, η επικρατούσα πολιτική γραμμή από τη μέρα του πραξικοπήματος και μετέπειτα ήταν οι ΗΠΑ στηρίζονταν πολύ στις αεροπορικές και ναυτικές τους βάσεις στην Ελλάδα και δεν θα έκαμναν τίποτε που θα τις εξέθετε σε κίνδυνο με την τωρινή ή οποιανδήποτε μελλοντική κυβέρνηση. Εξ άλλου ο Κίσσιγκερ ανησυχούσε πως η ανατροπή της κυβέρνησης του Ιωαννίδη θα έφερε στην εξουσία μια νέα κλίκα από νεαρούς αξιωματικούς με αντιαμερικανική και αντιδυτική πολιτική θέση.