14.8.74: Το ανατολικό μέτωπο (Μιας Μηλιάς-Κουτσοβέντη) κατά τη δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής.Η διάτρητη άμυνα της Ε.Φ στην περιοχή της Μιας Μηλιάς-Κουτσοβέντη που αφέθηκε στη μοίρα της χωρίς ενισχύσεις και οδηγίες καταρρέει και μαζί της όλη η Κύπρος

S-2206

14.8.1974: ΤΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ (Μιάς Μηλιάς -Κουτσοβέντη) ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΕΙΣΒΟΛΗΣ. Η ΔΙΑΤΡΗΤΗ ΑΜΥΝΑ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΦΡΟΥΡΑΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΗΣ ΜΙΑΣ ΜΗΛΙΑΣ -ΚΟΥΤΣΟΒΕΝΤΗ ΠΟΥ ΑΦΕΘΗΚΕ ΣΤΗ ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΧΩΡΙΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΚΑΤΑΡΡΕΕΙ ΚΑΙ ΜΑΖΙ ΤΗΣ ΟΛΗ Η ΚΥΠΡΟΣ. Ο ΤΑΣΣΟΣ ΜΑΡΚΟΥ ΜΕ ΛΙΓΟΥΣ ΑΝΔΡΕΣ ΑΦΗΝΕΤΑΙ ΝΑ ΦΡΟΥΡΕΙ ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ ΕΝΩ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΛΕΟΝ ΟΥΤΕ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΥΤΕ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ

Στη διάρκεια της πρώτης φάσης της τουρκικής εισβολής μεταξύ 20 και 22 Ιουλίου οι Τούρκοι κατορθώνουν να δημιουργήσουν ένα προγεφύρωμα 20 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων που εκτείνεται από το πέντε μίλι (δέκα περίπου χιλιόμετρα) δυτικά της Κερύνειας μέχρι την πόλη και το λιμάνι της και τον Πενταδάκτυλο νοτιότερα.

Μερικά άρματα μάχης προελαύνουν ακόμα περισσότερο και χρησιμοποιώντας τον παλαιό δρόμο Λευκωσίας- Κερύνειας φθάνουν μέχρι τον θύλακα Λευκωσίας κι έτσι ενώνουν το προεγεφύρωμα με τον θύλακα αυτό που ελέγχει και τον φρούριο του Αγίου Ιλαρίονος από το 1963.

Ομως οι περισσότερες δυνάμεις των Τούρκων τις πρώτες τρεις ημέρες βρίσκονται ακόμα στο προγεφύρωμα και οι Τούρκοι αναζητούν ευκαιρία, με την κατάπαυση του πυρός να προελάσουν και να διασκορπίσουν τις δυνάμεις τους.

Αυτό γίνεται τις επόμενες ημέρες έστω και με την κατάπαυση του πυρός.

Ετσι οι τουρκικές δυνάμεις προελαύνουν μέχρι τις 14 Αυγούστου δυτικά από το προγεφύρωμά της Κερύνειας μέχρι τη Λάπηθο και τον Καραβά και θέτουν τα χωριά αυτά μαζί με άλλα στην περιοχή, υπό τον στρατιωτικό έλεγχο τους.

Στα ανατολικά από τον θύλακα Κερύνειας- Πενταδακτύλου- Αγίου Ιλαρίονος- Λευκωσίας προωθούν δυνάμεις προς το μέτωπο της Μιάς Μηλιάς νοτιότερα του Πενταδακτύλου απ' όπου αρχίζει η πεδιάδα της Μεσαορίας και δυτικά προς την περιοχή Γερολάκου απ' όπου αρχίζει η πεδιάδα της Μόρφου.

Οι λίγοι Ελληνες και Ελληνοκύπριοι στρατιωτικοί που συνεχίζουν να βρίσκονται ακόμα στο πόστο τους εκφράζουν τους φόβους τους και ζητούν όπως το ΓΕΕΦ τους ενισχύσει με άνδρες και πολεμικό υλικό, αν θέλει να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τυχόν προσπάθεια των Τούρκων για να προελάσουν προς την πεδιάδα της Μεσαορίας και την Αμμόχωστο.

Ενας από αυτούς είναι και ο κύπριος Ταγματάρχης της Εθνικής Φρουράς Τάσος Μάρκου, ο οποίος συναντά στο Προεδρικό Γραφείο, στο οποίο εγκαταστάθηκε ο Προεδρεύων Γλαύκος Κληρίδης, στο κτίριο του Γραφείου Δημοσίων Πληροφοριών, μετά την καταστροφή του Προεδρικού Μεγάρου, τον Ανδρέα Ματσουκάρη, συνεργάτη του Γλαύκου Κληρίδη και μετέπειτα υπεύθυνο της Υπηρεσίας Ανθρωπιστικών Θεμάτων.

Ο Ανδρέας Ματσουκάρης έχει στενές σχέσεις με τον Γλαύκο Κληρίδη και ο Τάσος Μάρκου ελπίζει ότι θα μπορέσει να εξασφαλίσει αυτό που τόσο μάταια προσπαθεί εδώ και λίγες ημέρες:

- Ανδρέα, του λέγει, χρειάζομαι άνδρες. Και δεν έχω ούτε όπλα. Ελέγχω με το τάγμα μου μια μεγάλη γραμμή που ξεκινά από τη Μιά Μηλιά μέχρι τον Κουτσοβέντη πάνω στον Πενταδάκτυλο (μια γραμμή μέχρι δέκα χιλιόμετρα). Αν δοκιμάσουν οι Τούρκοι μια νέα επιχείρηση, θα κάμουν ακόμα ένα περίπατο...

Οι φόβοι του Τάσου Μάρκου δεν είναι αδικαιολόγητοι. Από τις πληροφορίες που εξασφάλισε, οι Τούρκοι έχουν συγκεντρώσει στην περιοχή απέναντι από τις θέσεις που κατέχουν οι άνδρες του, τεράστιες δυνάμεις: Εκατό άρματα μάχης, τρεις Μοίρες Πυροβολικού, όλμους όλων των τύπων και μια Μεραρχία Πεζικού, άριστα εξοπλισμένη- πέραν των δυνάμεων των Τουρκοκυπρίων στο Τζιάος και στα άλλα χωριά στην κεντρική Μεσαορία και την παλαιά Αμμόχωστο, που θα τους κτυπούσαν πισώπλατα σε μια ενδεχόμενη νέα προέλαση, και φυσικά και την τουρκική αεροπορία.

Οι μοναδικές δυνάμεις που έχει υπό τη διοίκηση του ο Τάσος Μάρκου είναι γύρω στους 300 άνδρες του πεζικού, που ανήκουν στο Τάγμα του, το 305, που αποτελείται κυρίως από έφεδρους που έχουν να πιάσουν όπλο στα χέρια τους αρκετά χρόνια.

Σαν επιφυλακή έχει άλλους τόσους άνδρες του 226 Τάγματος που βρίσκονται στην περιοχή Κυθρέας και Παλαικύθρου δέκα χιλιόμετρα ανατολικότερα και δυο λειψές Μοίρες Πυροβολικού, την 181 κοντά στη Βώνη ανατολικότερα της Κυθρέας και την 185 κοντά στο Παλαίκυθρο, όπως επίσης και λίγους άνδρες από άλλα τάγματα του 12ου Τακτικού Συγκροτήματος.

Δεξιότερα πάνω στον Πενταδάκτυλο βρίσκεται η 32η Μοίρα Καταδρομών, χωρίς να βρίσκεται όμως σε άμεση επαφή με τους Τούρκους και πιο κάτω προς τη θάλασσα, χιλιόμετρα μακριά, στην πλαγιά του βουνού άνδρες του 361 Τάγματος Πεζικού και άλλες σκόρπιες δυνάμεις.

Ο Ανδρέας Ματσουκάρης αντιλαμβάνεται τη μεγάλη απειλή αν οι Τούρκοι επιχειρήσουν να επεκτείνουν το προγεφύρωμα τους. Δεν είναι στρατιωτικός, αλλά με όσα του εξηγεί ο Τάσος Μάρκος, σχηματίζει την εντύπωση ότι η καταστροφή θα είναι άμεση και θα σημαίνει προέλαση των Τούρκων μέχρι το Βαρώσι χωρίς καμμιά δυσκολία, μια και δεν υπάρχουν άλλες δυνάμεις για να τους ανακόψουν μετά την Κυθρέα μέχρι την Αμμόχωστο δηλαδή σε μια περιοχή 50 και πλέον χιλιομέτρων.

Ομως μέσα στο χάος της αποδιοργάνωσης που επικρατεί, με τους αξιωματικούς και τους άνδρες να έχουν χάσει τις μονάδες τους, τη διάλυση οργανωμένων τμημάτων που είχαν εγκλωβισθεί στην Κερύνεια και την τακτική του "απού-φύγει-γλυτώνει-τη- ζωή-του", τακτική που εφαρμόζεται μετά την ανακάλυψη της προδοσίας της χούντας σε βάρος της Κύπρου, δεν είναι εύκολο να εξευρεθούν δυνάμεις και μάλιστα εξοπλισμένες και ετοιμοπόλεμες.

Ακόμα και αυτοί που βρίσκονται στις διάφορες δυνάμεις στην περιοχή του Τάσσου Μάρκου, βρίσκονται από φιλότιμο στις θέσεις τους, είτε γιατί γνωρίζονται με μερικούς ανωτέρους τους και δεν θέλουν να τους εγκαταλείψουν είτε γιατί δεν έχουν φθάσει σ' αυτούς ακόμα οι πληροφορίες για το πόσο ανοικτές διάπλατα βρήκαν οι Τούρκοι τις πόρτες στην Κερύνεια στις 20 Ιουλίου 1974 με την έναρξη της πρώτης φάσης της τουρκικής εισβολής.

Ο Ανδρέας Ματσουκάρης υπόσχεται στον Τάσο Μάρκου να μεταβιβάσει την παράκληση του στον προεδρεύοντα της Δημοκρατίας Γλαύκο Κληρίδη. Σε λίγες ημέρες μάλιστα διευθετεί συνάντηση του Τάσου Μάρκου με αυτόν.

Συγκεντρώνονται μερικές δυνάμεις που του αποστέλλονται, όπως επίσης και τρία άρματα, τα οποία αυτές τις ημέρες είναι μεγάλη πολυτέλεια.

Οσο όμως ο Τάσος Μάρκου ανησυχεί για την τύχη των ανδρών του, άλλο τόσο ανησυχεί και το ΓΕΕΦ ή ότι έχει απομείνει από το ΓΕΕΦ με αρχηγό τον Στρατηγό Καραγιάννη και γενικά η πολιτική ηγεσία του τόπου, όση βρίσκεται δίπλα στον Γλαύκο Κληρίδη από ένα ενδεχόμενο προσπάθειας των Τούρκων να επεκτείνουν το προγεφύρωμά τους.

Οι πληροφορίες από όλα τα μέτωπα είναι πραγματικά ανησυχητικές. Γιατί οι Τούρκοι συνεχίζουν κάθε μέρα να αποβιβάζουν στρατό και πολεμικό υλικό στο πρόχειρο λιμανάκι που δημιούργησαν στο Πέντε Μίλι της Κερύνειας.

Οι πληροφορίες ανεβάζουν τον αριθμό των αρμάτων που έχουν αποβιβάσει οι Τούρκοι σε τρομακτικό βαθμό: 220 άρματα, 20-30.000 στρατιώτες, πυροβολικό και άλλα βαρέα όπλα ευθυτενούς και καμπύλης τροχιάς απροσδιορίστου αριθμού.

Πέρα από τις δυνάμεις αυτές η επικοινωνία με την Τουρκία από αέρος και θαλάσσης είναι ανεμπόδιστη και η ενίσχυση των δυνάμεων της εισβολής στην Κύπρο είναι ελεύθερη.

Μια νέα ήττα της Εθνικής Φρουράς είναι προεξοφλημένη και παρεμπόδιση της επέκτασης του προγεφυρώματος και από την άλλη πλευρά, δυτικά, προς τη Μόρφου είναι ακόμα πιο εύκολη, δεδομένου ότι στη γραμμή Πανάγρων-Μύρτου- Σκυλλούρας-Λευκωσίας, δεν υπάρχει καθόλου γραμμή άμυνας, παρά μονο μερικές σκόρπιες δυνάμεις, εγκατεστημένες σε διάφορα σημεία, όπου κανένας δεν γνωρίζει επακριβώς τι γίνεται ή γιατί βρίσκεται εκεί ή πόσο θα αντέξουν.

Η συνεχής υποχώρηση στη γραμμή αυτή από τις 22 Ιουλίου που επιτεύχθηκε η κατάπαυση του πυρός έχει προκαλέσει μια τέτοια αναδίπλωση των δυνάμεων της Εθνικής Φρουράς, που στην ουσία και το ΓΕΕΦ τα έχει χαμένα.

Ετσι όταν στις 9 Αυγούστου ο Γλαύκος Κληρίδης αναχωρεί για τη Γενεύη για τη δεύτερη φάση της διάσκεψης Ελλάδας, Τουρκίας, Βρετανίας, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, γνωρίζει την τραγική κατάσταση της Κύπρου από απόψεως άμυνας και προσπαθεί να περισώσει στο τραπέζι της διάσκεψης ό,τι δεν μπορεί να σωθεί στο πολεμικό πεδίο, αντιμετωπίζοντας συνεχώς τα τελεσίγραφα της Τουρκίας, που επιδιώκει ναυάγιο των συνομιλιών, για να αρχίσει νέα δράση και να ολοκληρώσει τη γραμμή Αττίλα ή να εξασφαλίσει εκείνα που υπολογίζει ότι θα εξασφαλίσει με τη δύναμη των όπλων της.

Τελικά η διάσκεψη καταρρέει τις πρωινές ώρες της 14ης Αυγούστου 1974 και η Τουρκία ετοιμάζεται για τη νέα επίθεση.

Από το ξενοδοχείο του στη Γενεύη ο Προεδρέυων της Κύπρου Γλαύκος Κληρίδης ζητά στο τηλέφωνο επειγόντως τον Αρχηγό της Εθνικής Φρουράς Στρατηγό Καραγιάννη:

- Ποιες πιθανότητες έχουμε να ανακόψουμε τους Τούρκους;

Η απάντηση είναι αποκαρδιωτική:

- Η Εθνική Φρουρά θα αναδιπλωθεί σε άλλες θέσεις, όταν δεν θα υπάρχει άλλη λύση, του απαντά ο Στρατηγός.

Αυητή εξάλλου είναι και η απόφαση του Στρατιωτικού Επιτελείου της Ελλάδας όπως αναφέρθηκε αργότερα στο "φάκελο της Κύπρου" δηλαδή ότι πρωτεραιότητα ήταν η υποχώρηση και ότι οι δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς θα υποχωρούσαν συνεχώς και έχοντας όμως επαφή με τον εχθρό. Το ποιος θα οργάνωνε αυτή την τακτική κανένας δεν ανέφερε και σαν ξέσπασε το κακό όλοι προσπαθούσαν να αποφύγουν κάθε επαφή με τον εχθρό γιανα γλυτώσουν...

Στην πρώτη γραμμή του μετώπου τα νέα για την κατάρρευση της Διάσκεψης της Γενεύης δεν αργούν να έλθουν. Ουσιαστικά αυτή τη νύκτα κανένας δεν κοιμάται. Ηδη οι 1000 άνδρες που είναι διατεταγμένοι σε όλο το μήκος της γραμμής του προγεφυρώματος των Τούρκων από την περιοχή της μιάς Μηλιάς μέχρι τον Κουτσοβέντη, τον Πενταδάκτυλο και τον Παχύαμμο προς την ακτή βρίσκονται σε "κόκκινο" συναγερμό.

Το ίδιος και οι άλλες ελληνοκυπριακές στρατιωτικές δυνάμεις στα άλλα μέτωπα.

Στα ακραία φυλάκια, εκεί που δεν έχουν τοποθετηθεί νάρκες από το Μηχανικό τις προηγούμενες ημέρες, τοποθετούνται τριπλοσκοπιές καλού-κακού, μήπως οι Τούρκοι αρχίσουν καταδρομικές επιχειρήσεις.

Ομως οι Τούρκοι θέλουν να δράσουν στα σίγουρα και να κάμουν χρήση της υπεροπλίας τους εκ του ασφαλούς. Γνωρίζουν πόση αντίσταση θα συναντήσουν και περιμένουν να ξημερώσει για να κινηθούν.

Ετσι στις 4.55 το πρωί, ενώ γλυκοχαράζει και υπάρχει ορατότητα και οι στρατιώτες στα φυλάκια τους ξενυκτισμένοι και κουρασμένοι βλέπουν από μακρυά τον ήλιο να ρίχνει τις πρώτες του ακτίδες πάνω στον Πενταδάκτυλο, αντικρύζουν από μακρυά στο βάθος του ορίζοντα δυο αεροπλάνα να πετούν πάνω από τον Αγιο Ιλαρίωνα και να κατευθύνωνται προς την περιοχή τους.

Ο βόμβος τους είναι τρομακτικός καθώς πετούν με πολύ μεγάλη ταχύτητα και χαμηλά. Και όταν αφήνουν τις βόμβες τους το ένα στη περιοχή του ΣΟΠΑΖ νότια της γραμμής της Μιάς Μηλιάς και το άλλο στην περιοχή του Μοναστηριού του Αγίου Χρυσοστόμου, στην περιοχή Κυθρέας όπου και το στρατόπεδο των Λοκατζήδων, κανένας δεν έχει καμιά αμφιβολία για τις διαθέσεις των Τούρκων.

Τα αεροπλάνα έδωσαν το σύνθημα της έναρξης της δεύτερης φάσης της τουρκικής εισβολής.

Εκείνο που ακολουθεί είναι τρομερό: Τα τουρκικά άρματα αρχίζουν να μουγκρίζουν και να βάλλουν με τα κανόνια και τα πολυβόλα τους τις θέσεις της Εθνικής Φρουράς που τις έχουν σκοπευμένες για αρκετές τώρα ημέρες.

Το ίδιο και οι όλμοι που πέφτουν βροχή, ενώ παράλληλα ουρές από αεροπλάνα κάνουν την εμφάνιση τους και αρχίζουν να πολυβολούν και να βομβαδίζουν αδιάκριτα στρατιωτικούς και πολτικούς στόχους.

Πιο κάτω βορειότερα προς τη θάλασσα, απέναντι από τις θέσεις της Εθνικής Φρουράς, τον Παχύαμμο, στην άλλη πλευρά του Πενταδακτύλου, πολεμικά πλοία προσεγγίζουν σε ακτίνα βολής και βομβαρδίζουν την περιοχή η οποία συγκλονίζεται εκ θεμελίων.

Στη δυτική πλευρά του μετώπου της Λευκωσίας, στην περιοχή Γερολάκκου μέχρι τα Πάναγρα και τη θάλασσα συμβαίνει ακριβώς το ίδιο.

Οι κανονιοβολισμός και ο βομβαρδισμός και των δύο μετώπων συνεχίζεται για αρκετή ώρα. Οι Εθνοφρουροί, καθηλώνεται, αλλά δεν υποχωρούν. Για πόσο όμως θα αντέξουν.

Στη ανατολικό Μέτωπο της Μιάς Μηλιάς ο Ταγματάχης Τάσος Μάρκου, που έχει το αρχηγείο του σε μια μικρή κάμαρη κοντά στον υδατοφράκτη της Μιάς Μηλιάς επικοινωνεί με τον διοικητή του Πυροβολικού στη Βώνη:

- Θα τους τσακίσουμε, βάλλετε συνεχώς εναντίον τους.

- Τους βάλλουμε κύριε διοικητά, απαντά ο Τάσος Μάρκου.

Ο Τάσος Μάρκου δίδει συνεχώς οδηγίες στους άνδρες του. Δίπλα του ο Γεώργιος Πανταζής από την Κυθρέα τον βλέπει με το μοναδικό ΠΑΟ που έχει να βάλλει εναντίον των αρμάτων τα οποία έχουν ήδη κάμει την εμφάνιση τους, από διαφορετικές θέσεις, ώστε να τους δημιουργεί τη εντύπωση ότι στο ύψωμα υπάρχει πολύς οπλισμός και ιδιαίτερα αντιαρματικά και θα βρουν γερή αντίσταση, αν τολμήσουν να προχωρήσουν.

Οταν επιστρέφει στο Διοικητήριο οι παρατηρητές προσπαθούν να επικοινωνήσουν μαζί του και να πάρουν οδηγίες:

- Μείνετε στις θέσεις σας και βάλλετε εναντίον τους. Μη φοβάσθε σε λίγο θα υποχωρήσουν.

Ο Τάσος Μάρκου προσπαθεί να ενθαρρύνει τους άνδρες του, παρ' όλον ότι και ο ίδιος το γνωρίζει ότι το παιχνίδι που παίζουν είναι σχεδόν χαμένο.

Η ώρα περνά μέσα σε ένταση. Τα πρώτα φυλάκια αρχίζουν να υποχωρούν. Τα αεροπλάνα σφυροκοπούν τις θέσεις της Εθνικής Φρουράς αδιάκοπα και οι όλμοι που πέφτουν συνεχώς, έχουν προκαλέσει ρήγματα. Από την άλλη η εμφάνιση των αρμάτων που αρχίζουν να προχωρούν σιγά σιγά, αλλά σταθερά δημιουργούν πανικό.

Το Πυροβολικό έχει χάσει επαφή με τους παρατηρητές του Κωνσταντίνο Καγιά, Κωνσταντίνο Καθητζιώτη, Σωτήρη Καγιά και Νικόλα Μαυρουδή κι' έτσι οι βολές πέφτουν τώρα κατά κάποιον τρόπο στην τύχη.

Σε ένα ύψωμα πάνω από τον φράκτη βρίσκεται ο ανθυπολοχαγός Γεώργιος Παπασταύρου, από τα Λύμπια, μαζί με άλλους 25 συγχωριανούς του.

Δίπλα τους βρίσκεται και ο διοικητής του Λόχου Θεόδωρος Θεοδώρου από την Αλάμπρα, που επικοινωνεί αμέσως με τον Ταγματάρχη και του αναφέρει τα θλιβερά νέα που άρχισαν να διαμορφώνονται, όπως τα βλέπει από τη θέση του:

- Βλέπουμε ότι σπάσαν οι γραμμές. Οι Τούρκοι μας πλησιάζουν συνεχώς και αρχίζουν να ανεβαίνουν πάνω στο ύψωμα.

- Μείνετε, μείνετε, μη φεύγετε, διατάζει και παρακαλεί ταυτόχρονα ο Τάσος Μάρκου.

Στις 11 το πρωί όμως χάνεται κάθε επαφή. Στις 11.30 οι άνδρες με τον ανθυπολοχαγό Παπασταύρου αποφασίζουν ότι πρέπει να εγκαταλείψουν το ύψωμα μια και η πίεση των Τούρκων είναι ασφυκτική και δεν υπάρχει άλλη διέξοξος, ενώ ενισχύσεις δεν φαίνονται. Και παίρνουν το δρόμο της οπισθοχώρησης προς την Κυθρέα.

Πιο κάτω σε ένα άλλο ύψωμα βρίσκεται ο Παντελής Κόκκαλος, από τη Σιά, μαζί με 20 Δαλίτες. Εχουν κρατήσει για αρκετή ώρα το ύψωμα και πολλές φορές αναγκάζονται να σκάβουν ορύγματα με το κράνος τους για να κρυφθούν και να αποφύγουν τις σφαίρες. Μαζί του είναι και ο συγχωριανός του Αντωνάκης Ανδρέα. Και όταν πια η κατάσταση γίνεται αφόρητη αποφασίζουν και αυτά να εγκαταλείψουν το ύψωμα.

Σε ένα άλλο ύψωμα στην περιοχή προς τις Χαμίτ Μάντρες, βορειοδυτικά του μετώπου, βρίσκεται ο Ανδρέας Αντωνιάδης, από τη Νήσου. Δίπλα του έχουν τραυματισθεί οι Μιχαλάκης Σολωμού από τον Μαθιάτη και οι Σάββας Παναγιώτου από τη Λευκωσία. Εχουν για αρκετή ώρα επαφή με τον Τάσο Μάρκου. Οταν όμως χάνεται κάθε επαφή και οι ενισχύσεις δεν φαίνονται αποφασίζουν και αυτοί να αρχίσουν την αναδίπλωση.

Στον Πενταδάκτυλο, η 32η Μοίρα Καταδρομών παίρνει

την πληροφορία ότι η γραμμή της Μιάς Μηλιάς έχει καταρρεύσει και αρχίζουν και αυτοί να φεύγουν. Μαζί τους είναι ο Αγάπιος Παναγιώτου από την Αλωνα.

Βορειότερα προς την παραλιακή περιοχή η πληροφορία για κατάρρευση του μετώπου δεν αργεί να φθάσει. Οι στρατιώτες αναγκάζονται να υποχωρήσουν και από εκεί. Μαζί τους είναι και ο Κλεόπας Παπασταύρου από τα Λύμπια.

Ο Γιώργος Πανταζής από τη Κυθρέα που επιστρέφει γύρω στις 11 στο διοικητήριο του 305 βλέπει τον Τάσο Μάρκου να προσπαθεί με τα χέρια να ανακόψει τους στρατιώτες του που υποχωρούν πανικόβλητοι και τρομοκρατημένοι για να σώσουν τη ζωή τους μια και διαπιστώνουν ότι κάθε αντίσταση είναι πλέον μάταιη, χωρίς την άφιξη εφεδρειών, ενώ η ισχύς των τούρκων είναι ακατάβλητη.

Ενας όλμος που πέφτει δίπλα στο Διοικητήριο καταστρέφει το πρόχειρο ΚΑΨΙΜΙ του Τάγματος. Ετσι αποφασίζει και αυτός να το βάλει στα πόδια μαζί με τον Γιώργο Σεργίου από το Δάλι. Δεν υπάρχει λόγος να μείνουν άλλο εδώ. Σε λίγο οι Τούρκοι θα υπερφαλαγγίσουν το διοικητήριο...

Ο Ανθυπολοχαγός Ακης Φυτικίδης που έχει μεταβεί στο ύψωμα " Αρνάολος" για να εκτελέσει μια διαταγή του Τάσου Μάρκου μόλις επιστρέφει στο χώρο του Διοικητηρίου δεν συναντά κανένα. Ισως, σκέφτεται, ο Ταγματάχης προ της μεγάλης πίεσης των Τούρκων, έχει αναγκασθεί να υποχωρήσει με την ελπίδα να στήσει κάπου αλλού το αρχηγείο του και να ανασυγκροτήσει τις δυνάμεις του... Ετσι προχωρά κι' αυτός προς τα ανατολικά με κατεύθυνση την Κυθρέα.

Στην Κορυφή του Πενταδακτύλου ο Ανθυπολοχαγός του Μηχανικού Στέλιος Παπαλεξάνδρου από τα Καννάβια, περιμένει να περάσει και ο τελευταίος στρατιώτης της Διμοιρίας του, όπως και οι άλλοι που υποχωρούν και ενώνει δυο σύρματα. Με την ένωση των συρμάτων ανατινάσσεται ένας μεγάλος βράχος κάτω από τον οποίο έχουν τοποθετήσει νάρκες, δυναμίτη και ό,τι άλλες εκρηκτικές ύλες έχουν μαζί τους.

Από την έκρηξη το βουνό σωριάζεται μέσα στο δρόμο και κλείει κάθε διέλευση.

Λίγα χιλιόμετρα ανατολικά, στο Πυροβολικό φθάνουν τα νέα της υποχώρησης πολύ γρήγορα. Και ο Κυριάκος Λάρκου από τη Λύση βοηθά μαζί με τον ανθυπολοχαγό του Σολωμό Σολωμού να "κοτσάρουν" τα πυροβόλα πάνω στα καμιόνια με προορισμό την Τύμπου και το Πυρόϊ.

Από αυτή τη στιγμή όλα διαδραματίζονται με κινηματογραφική ταχύτητα. Οι στρατιώτες κινούνται μαζί με τους αξιωματικούς τους αδέσποτοι μέσα σε μια γραμμή 15-20 χιλιομέτρων, άλλοι πεζοί και άλλοι πάνω σε όποιο μεταφορικό μέσο βρίσκουν μπροστά τους, για να γλυτώσουν τη ζωή τους.

Τα τουρκικά άρματα προχωρούν κυρίως από την πεδιάδα και υπερφαλαγγίζουν τους πεζοπόρους στρατιώτες και φθάνουν μέχρι την Ασσια νότια και σταματούν, ενώ άλλα που έχουν σπάσει το κέντρο της γραμμής προχωρούν προς το Τζιάος και άλλα προς την Αμμόχωστο, χωρίς κανένας να βρεθεί να τους σταματήσει.

Ο δρόμος είναι ευθύς και τα άρματα κινούνται μέσα σε μια πεδιάδα που τους επιτρέπει να βλέπουν σε μεγάλη απόσταση μπροστά τους για τυχόν εμπόδια και όπως δεν συναντούν καμιά αντίσταση προχωρούν και ενώνουν τον θύλακα της Κερύνειας- Λευκωσίας με την τουρκική συνοικία της Αμμοχώστου (παλιά Αμμόχωστος).

Οι πολίτες τρομοκρατούνται και τρέχουν προς κάθε κατεύθυνση για να γλυτώσουν και να διαφύγουν στις ελεύθερες περιοχές. Στρατιώτες που πέφτουν στην πορεία τους στις ενέδρες των τουρκικών αρμάτων εκτελούνται επί τόπου από τα τουρκικά άρματα.

Κανένας δεν μπορεί να σταματήσει τον Αττίλα που προχωρεί ακάθεκτα και σαρώνει τα πάντα. Είκοσι χιλιάδες και πλέον πολίτες, εγκλωβίζονται μόνο στην περιοχή της Καρπασίας. Μια δεύτερη μικρασιατική καταστροφή αρχίζει...