31.7.1974: Οι τούρκοι εξαπολύουν επίθεση εναντίον του Καραβά σε περίοδο κατάπαυσης του πυρός. Η περιοχή συγκλονίζεται και οι άνδρες πέφτουν φυλάγοντας τις Θερμοπύλες του Πενταδακτύλου

S-2191

31.7.1974: ΟΙ ΤΟΥΡΚΟΙ ΕΞΑΠΟΛΥΟΥΝ ΕΠΙΘΕΣΗ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΚΑΡΑΒΑ ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΟ ΚΑΤΑΠΑΥΣΗΣ ΤΟΥ ΠΥΡΟΣ. Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΥΓΚΛΟΝΙΖΕΤΑΙ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΔΡΕΣ ΠΕΦΤΟΥΝ ΦΥΛΑΓΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ ΤΟΥ ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΥ. ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΜΑΚΕΛΕΙΟ ΣΤΗΝ ΚΑΡΑΒΑ ΚΑΙ ΣΦΑΓΗ ΚΥΡΙΩΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΩΝ

Στην περιοχή του Καραβά, δέκα με δεκαπέντε χιλιόμετρα δυτικά της Κερύνειας στον παραλιακό δρόμο, η κατάσταση γίνεται όλο και πιο τραγική. Οι τούρκοι συνεχίζουν να προκαλούν συνεχώς τους εθνοφρουρούς με πόλεμο νεύρων.

Βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση από αυτούς και όπως οι εθνοφρουροί δεν διαθέτουν, παρά μόνο τα ατομικά τους τυφέκια, φοβούνται ότι από στιγμή σε στιγμή θα βρεθούν αντιμέτωποι με τα τανκς.

Παράλληλα οι πληροφορίες για προέλαση των τούρκων στο Σύσκληπο και Αγιο Ερμόλαο στον Πενταδάκτυλο προκαλούν μεγαλύτερη ανησυχία. Φοβούνται ότι αν η προέλαση των τούρκων συνεχισθεί, αυτοί θα εγκλωβισθούν και δεν θα υπάρχει δρόμος διαφυγής, παρά μόνο από τη θάλασσα.

Οι χειριστές των τουρκικών αρμάτων στρέφουν συνεχώς εναντίον των εθνοφρουρών τις κάννες των αρμάτων τους, ενώ από μακρυά ακούονται οι κοροϊδευτικές φωνές και τα γιουχαϊσματα τους που παίζουν με την αγωνία των ελλήνων στρατιωτών.

Μερικοί εθνοφρουροί εκφράζουν ήδη φόβους ότι υπάρχει κίνδυνος εγκλωβισμού τους. Μια ενδεχόμενη κίνηση των τούρκων από τον Πενταδάκτυλο προς τη θάλασσα, έστω και αν γίνει σε περίοδο κατάπαυσης του πυρός θα αποβεί μοιραια γι' αυτούς.

Ηδη οτο τουρκικό πυροβολικό βάλλει κατά διαστήματα εναντίον των θέσεων της Εθνικής Φρουράς στη Βασίλεια πιο πίσω τους, προετοιμάζοντας προφανώς το έδαφος.

Δημιουργείται πανδαιμόνιο. Μερικοί εθνοφρουροί "επαναστατούν" και προειδοποιούν τους ανωτέρους τους ότι αν δεν τους σταλούν ενισχύσεις και οπλισμός, τότε θα εγκαταλείψουν και αυτοί τις θέσεις τους. Οι λίγοι αξιωματικοί που βρίκονται εδώ, οι περισσότεροι άπειροι του πολέμου, προσπαθούν να τους καθησυχάσουν, ενώ παράλληλα ειδοποιούν το Επιτελείο για την κατάσταση που επικρατεί και το ηθικό των ανδρών τους.

Το Γενικό Επιτελείο αντιδρά αμέσως και αποστέλλει ένα ανωτέρο αξιωματικό ο οποίος φαίνεται αγανακτισμένος ενώ μιλά στους άνδρες:

- Εσείς δεν έχετε καρδιά μωρέ. Εμείς στην Αλβανία πολεμούσαμε με τα μουλάρια μέσα το κρύο και την παγωνιά χωρίς όπλα.

Ο αξιωματικός υπόσχεται να στείλει άνδρες και οπλισμό και να δώσει στους άνδρες άδειες και φεύγει προς τη Λευκωσία. Οι στρατιώτες καθησυχάζονται, για λίγο όμως, γιατί οι φόβοι τους θα επαληθευθούν στις 31 Ιουλίου 1974.

Ο πόλεμος νεύρων που τους κάμνουν οι

τούρκοι για μέρες τώρα τελειώνει κάποτε καθώς οι τούρκοι αναλαμβάνουν δράση.

Η κίνηση των τούρκων εναντίον της περιοχής Καραβά γίνεται με ένα πρωτοφανή τρόπο που προκαλεί τέτοια σύγχυση, ώστε κανένας να μη μπορεί να γνωρίζει πως να ενεργήσει και να αναμένει οδηγίες.

Ο Ανθυπολοχαγός Ανδρέας Αλεξάνδου, ενώ βρίσκεται στη διοίκηση του Λόχου, παίρνει ένα παράξενο μήνυμα από τους άνδρες των ακραίων φυλακίων:

- Ενας λόχος από στρατιώτες έκαμε την εμφάνιση του από μακρυά και κινείται από τον κύριο δρόμο προς τον Καραβά. Ολοι οι στρατιώτες έχουν τα όπλα τους χιαστί στο στήθος και περπατούν αμέριμνοι μέσα στο δρόμο, ενώ πλησιάζουν προς τις θέσεις μας. Τι να κάνουμε;

- Δώστε σήμα συναγερμού, αλλά μη πυροβολήσει κανένας μέχρι να δούμε τι θα γίνει.

Ο Ανθυπολοχαγός Αλεξάνδρου αφού συζητεί την πληροφορία με τους άλλους αξιωματικούς, δίνει διαταγή ύψιστου συναγερμού, ενώ παράλληλα διατάσσει τους άνδρες των φυλακίων:

- Μη πυροβολήσετε. Δυνατόν αυτοί που κατεβαίνουν να είναι δικοί μας. Αφείστε τους να πλησιάσουν για να δούμε ποιοι είναι πρώτα.

Ο ίδιος τρέχει στη συνέχεια στα φυλάκια και από εκεί παρακολουθεί τους άνδρες να περπατούν αμέριμνοι, λες και κάνουν περίπατο. Ξαφνικά εξαφανίζονται όλοι μέσα τα δένδρα. Οταν αργότερα αντελήφθη περί τίνος επρόκειτο ήταν πολύ αργά.

Γιατί καθώς οι τούρκοι προχωρούσαν σε δύο φάλαγγες από απέναντι τους, οι δυο τελευταίοι των δυο φαλαγγών αποχωρούσαν και έτρεχαν μέσα στα δένδρα και ακροβολίζονταν με τους άλλους. Ετσι, ενώ αυτοί από μακρυά έβλεπαν τους άνδρες να πλησιάζουν προς το μέρος τους, στην ουσία συνεχώς αυτοί μειώνονταν πάντα από τους δυο τελευταίους άνδρες που εγκατέλειπαν τις θέσεις τους.

Ετσι οι τούρκοι στρατιώτες είχαν κατορθώσει να συγκεντρώσουν το ενδιαφέρον των εθνοφρουρών στις φάλαγγες που πλησίαζαν προς αυτούς χωρίς να μπορούν να διακρίνουν καθαρά, λόγω της απόστασης, ότι λίγοι, λίγοι αποχωρούσαν μέσα στα δένδρα. Ετσι στο τέλος όταν έμεινε ένας μικρός αριθμός στις δυο φάλαγγες, οι άνδρες σκορπίστηκαν κι' αυτοί μέσα στα δένδρα.

Η κίνηση αυτή των τούρκων, παρ' όλον ότι προκαλεί υποψίες, δεν πείθει εντελώς τους εθνοφρουρούς ακόμη ότι πρόκειται για τούρκους στρατιώτες. Γιατί αυτοί συνεχίζουν να παίζουν πολύ έξυπνα το παιχνίδι τους. Προχωρούν μέσα στα δένδρα και όταν φθάνουν σε απόσταση βολής προς τις θέσεις τη Εθνικής Φρουράς κάθονται κατά ομάδες κάτω από τα δέντρα.

Μερικοί ξαπλώνουν. Και οι πιο πολλοί αρχίζουν να καπνίζουν. Από μακρυά οι εθνοφρουροί τους βλέπουν να κάθονται αμέριμνοι και η αμφιβολία τους κατατρώγει. Δεν μπορούν να είναι βέβαιοι εκατόν τοις εκατόν ότι δεν είναι Ελληνες στρατιώτες. Αλλά ούτε ότι πρόκειται για Τούρκους.

Η μόνη λύση είναι η επικοινωνία με τη Λευκωσία για οδηγίες. Αναφέρουν το τι συμβαίνει. Η απάντηση είναι αρνητική.

- Δεν έχουμε πληροφορίες για μετακινήσεις δυνάμεων μας στην περιοχή. Παρακολουθείτε και μας ενημερώνετε σχετικά.

Υπάρχει ίσως και σ' αυτούς ακόμη η υποψία ότι οι στρατιώτες αυτοί δεν είναι τούρκοι. Και πρέπει να βεβαιωθούν πρώτα ώστε να αποφευχθούν αδικοσκοτωμοί.

Η υποψία όμως ότι δυνατόν να μη είναι Ελληνες αρχίζει να μεγαλώνει. Αν είναι Ελληνες γιατί δεν ειδοποίησαν προηγουμένως για τη μετακίνηση τους. Αλλά πάλι αν ήσαν τούρκοι, γιατί να κινούνται μέρα μεσημέρι, με το όπλο χιαστί χωρίς να ρίψουν ούτε ένα πυροβολισμό; Και γιατί να κάθονται κάτω από τα δέντρα αμέριμνοι χωρίς να προσπαθούν να δημιουργήσουν έστω μια θέση ή ένα χαράκωμα για προστασία τους;

Ο ανθυπολοχαγός Αλεξάνδρου εγκαταλείπει το παρατηρητήριο του. Κάτι πρέπει να κάνει, για να διαπιστώσει την ταυτότητα τους. Αν είναι άνδρες της Εθνικής Φρουράς πρέπει να ειδοποιηθούν με τρόπο, ώστε να μη γίνει σύγκρουση και να αποφευχθεί αιματοχυσία.

Ανεβαίνει σε ένα λαντ ρόβερ και πηγαίνει στο κέντρο της κωμόπολης. Για καλή του τύχη βρίσκει εδώ ένα άλλο αξιωματικό, του οποίου οι άνδρες επανδρώνουν φυλάκια κάπου στην περιοχη που εντοπίζονται οι άγνωστοι να κινούνται. Ο αξιωματικός σκέφτεται για λίγο, υπολογίζει την πορεία των άγνωστων στρατιωτών και του απαντά:

- Είναι πολύ πιθανόν να είναι δικοί μου οι άνδρες και κατέβηκαν κάτω για να πάρουν νερό. Αλλά πάλι γιατί να κινηθούν ομαδικά χωρίς να ειδοποιήσουν;

Η αμφιβολία υπάρχει και εδώ.

Επικοινωνούν ξανά με τη Λευκωσία.

- Σας έχουμε πει ότι δεν έχουμε πληροφορίες για μετακινήσεις δικών μας δυνάμεων.

Ετσι ο Ανθυπολοχαγός Αλεξάνδρου, μαζί με τους άλλους αξιωματικούς αποφασίζουν να παίξουν το τελευταίο τους χαρτί πριν βάλουν εναντίον των άγνωστων. Στέλλουν ενισχύσεις στην περιοχή με οδηγίες να τους ενηρώνουν συνεχώς. Παράλληλα ένας στρατιώτης ανεβαίνει ψηλά στο φυλάκιο του και αρχίζει να φωνάζει, όσο δυνατά μπορεί:

- Εεεε... η περιοχη εδώ είναι ελληνικήήήή...

Καμιά απάντηση.

Ο Ανθυπολοχαγός τα έχει χαμένα. Σαν μια δεύτερη προσπάθεια καλεί την Αστυνομία, η οποία χρησιμοποιεί τα μεγάφωνα ενός αυτοκινήτου, ώστε να ειδοποιήσει τους άγνωστους ότι η περιοχή είναι ελληνική. Ισως να μη ακούστηκε ο στρατιώτης, σκέφτεται.

Μια τρίτη ενέργεια του ανθυπολοχαγού τον βοηθά να διαλευκάνει πλήρως το μυστήριο. Διατάζει τους στρατιώτες και πολίτες, όσοι έχουν απομείνει, να φέρουν μεγάλες ελληνικές σημασίες και να τις υψώσουν στα φυλάκια, ώστε οι άγνωστοι να βεβαιωθούν πέραν πάση αμφιβολίας, ότι εδώ βρίσκονται έλληνες.

Ενώ όμως οι εθνοφρουροί καταβάλλουν προσπάθειες για την επισήμανση της ταυτότητας των άγνωστων που κρύβονται μέσα στα δένδρα, το φυλάκιο στην περιοχή του σχολείου ειδοποιεί:

- Μας βάλλουν με ελαφρα όπλα.

Τώρα δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία για την ταυτότητα των άγνωστων. Αν είναι έλληνες, δεν θα πυροβολούσαν εναντίον των ελληνικών σημαιών.

Οι πυροβολισμοί πυκνώνουν και σε λιγο βάλλονται όλα τα φυλάκια. Ακολουθούν όλμοι και πυρά πυροβολικού. Στη συγχωρδία προστίθενται και τα κανόνια των τουρκικών αρμάτων.

Η επίθεση εναντίον του Καραβά αρχίζει. Και ας επικρατεί κατάπαυση του πυρός.

Οι όλμοι πέφτουν βροχή. Οι εθνοφροροί προσπαθούν να κρατήσουν τους τούρκους μακρυά. Το Νοσοκομείο της Λαπήθου πιο κάτω σφυροκοπείται, ενώ οι παρατηρητές στους Μύλους του Καραβά, αναφέρουν ότι βλέπουν μεγάλες ενισχύσεις τούρκων να πλησιαζουν προς την περιοχή.

Το απόγευμα της 31ης Ιουλίου η κατάσταση γίνεται αφόρητη. Οι τούρκοι έχουν προελάσει αρκετά και διατάσσεται η εκκένωση του Καραβά και η υποχώρηση των υπερασπιτών της στην περιοχή Λαπήθου- Βασίλειας, δυτικότερα πιο κάτω.

Σκοπός των τούρκων είναι να καταλάβουν τον Καραβά, τη Λάπηθο και τη Βασίλεια, δυο κωμοπόλεις και ένα χωριό για να επεκτείνουν ακόμα πιο πολύ το προγεφύρωμά τους. Ετσι ο Καραβάς πέφτει στα χέρια των τούρκων σιγά, σιγά και οι λίγοι εθνοφρουροί που έχουν ανασυνταχθεί στην περιοχή της Λαπήθου προσπαθούν να κρατήσουν με τα δόντια τη μεγάλη κωμόπολη, καθώς και το χωριό Βασίλεια δυτικότερα, όπου βρίσκεται και ένας λόχος της ΕΛΔΥΚ που στάληκε προς ενίσχυση της Εθνικής Φρουράς.

Παράλληλα με την επίθεση εναντίον του Καραβά οι τούρκοι διευρύνουν το μέτωπο της επίθεσης τους και

προσπαθούν να καταλάβουν νέα εδάφη και να θέσουν υπό τον πλήρη έλεγχο τους τον Πενταδάκτυλο, για να καλύψουν καλύτερα τα νώτα των δυνάμεων τους που έχουν ήδη προχωρήσει προς τον Καραβά.

Ηδη οι τουρκικές δυνάμεις έχουν καταλάβει τον Αγιο Ερμόλαο και τον Σύσκληπο και από εκεί απειλούν τον Λάρνακα της Λαπήθου, το Αγριδάκι και τον Κοντεμένο ανατολικότερα. Θέλουν όμως τον Πενταδάκτυλο γιατί από τη μια θα μπορούν να ελέγχουν ολόκληρη την παραθαλάσσια περιοχή απ' όπου μπορούν να μεταφερθούν ενισχύσεις στους εθνοφρουρούς στη Λαπηθο, που βρίσκεται τόσο κοντά στον Καραβά, όπου έχουν ήδη προελάσει, ενώ από την άλλη θα μπρούν να καλύπτουν τις δυνάμεις τους στον Αγιο Ερμόλαο και τον Σύσκληπο.

Βορειανατολικά του Σύσκληπου, πάνω σε ένα ύψωμα του Πενταδακτύλου που δεσπόζει της περιοχής, βρίσκεται μια διμοιρία με υπεύθυνο αξιωματικό, τον Λοκατζή Εφεδρο ανθυπολοχαγό Σάββα Παυλίδη από το Λάρνακα της Λαπήθου.

Χαράματα της 31ης Ιουλίου 1974 οι τούρκοι, αφού ολοκληρώνουν την επίθεση τους εναντίον του Καραβά, στρέφονται εναντίον της διμοιρίας. Η διμοιρία αποτελείται μόνο από 35 άτομα. Και τα μόνα βαρειά όπλα που διαθέτει είναι δύο οπλοπολυβόλα μπρεν. Οι υπόλοιποι άνδρες κρατούν τυφέκια και τα πυρομαχικά τους είναι περιορισμένα. Αποφασίζουν όμως να αντιμετωπίσουν την επίθεση των τούρκων με την ελπίδα ότι σύντομα θα έλθουν ενισχύσεις.

Γράφει στο σημειωματάριο του ο Ανθυπολοχαγός:

"Οχυρωνόμαστε όσο πιο γρήγορα μπορούμε πίσω από τις πελώριες πέτρες του Πενταδακτύλου και πριμένουμε. Δεν το κρύβω πως ανυπομονούμε πολύ και πως νοιώθουμε πολύ ανίσχυροι μπροστά στον πελώριο αριθμό των αντιπάλων. Συγκρίνοντας μάλιστα τα βαρειά όπλα που κουβαλά μαζί του ο εχθρός, καθώς και την ισχυρή υποστήριξη πυρός που έχει πίσω του στο απέναντι μας ύψωμα που την αποτελούν πυροβόλα, άρματα μάχης, όλμοι, ΠΑΟ κλπ με τον δικό μας ελαφρό οπλισμό, νοιώθουμε σαν μυρμήγκια που βάλθηκαν να τα βάλουν με τους ελέφαντες".

Η επίθεση των τούρκων είναι φοβερή. Και η εξέλιξη της μάχης τρομερή. Οι εθνοφρουροί παρά την πίεση των τούρκων προσπαθούν να κάμουν οικονομία στα πυρομαχικά για να αντέξουν μέχρι να έλθουν οι ενισχύσεις.

Γράφει ο Ανθυπολοχαγός Παυλίδης:

" Πολύ γρήγορα η μάχη ανάβει για καλά. Δεχόμαστε καταιγιστικά πηρά τόσο από τον πολυάριθμό εχθρό απέναντι μας, όσο και από τα όπλα υποστηρίξεως του, που βρίσκονται στο απέναντι ύψωμα. Γύρω μας σκάνε βλήματα όλμων και μας καλύπτουν με χώματα και πέτρες. Πάνω από τα κεφάλια μας σφυρίζουν οι σφαίρες. Ολάκερη η περιοχή γύρω μας καίγεται από εμπρηστικά βλήματα του εχθρού. Δίπλα μας περνούν κάθε τόσο βλήματα πυροβόλων που στο διάβα τους θερίζουν, σε διάμετρο 10-15 μέτρων, κλωνάρια των πεύκων, μετακινούν λιθάρια, σηκώνουν σύννεφα σκόνης, πραακλούν πανικό και σκορπίζουν τον θάνατο.

Πίσω μας ακούμε τις εκκωφαντικές εκρήξεις που προκαλούν τα βλήματα των πυροβόλων, καθώς κτυπούν στις πλαγιές του Πενταδακτύλου. Οι βολές αυτές των πυροβόλων καθώς περνούν δίπλα μας, γλύφουν κυριολεκτικά το βραχώδες χώμα του βουνού και παρασύρουν στην δαιμονισμένη πορεία τους κάθε τι που συναντούν στον δρόμο τους, μας κάνουν να χάνουμε την αίσθηση της πραγματικότητας και να αμφιβάλλουμε αν εξακολουθούμε να βρισκόμαστε στην ζωή ή αν έχουμε κιόλας δρασκελίσει τη σκάλα που οδηγεί στα βασίλεια του Πλούτωνα".

Μέσα σ' αυτή την κόλαση πυρός, μια σφαίρα βρίσκει κατάστηθα τον στρατιώτη Κώστα Πίττα.

Ο στρατιώτης μεταφέρεται στην κλινική των αδελφών Καλαβά στην Μόρφου. Είναι όμως πολύ αργά.

Από σφαίρα σκοτώνεται επίσης και ο Νίκος Ελευθερίου από την Πεντάγια. Ενα τρίτο θύμα είναι ο στρατιώτης Σκουφάρης από την Ευρύχου.

Σημειώνει ο ανθυπολοχαγός Σάββας Παυλίδης για το θάνατο του Σκουφάρη:

" Το Σώμα του από την μέση και πάνω είναι καμένο και σχεδον πολτοποιημενο. Τα χέρια του έχουν αγκαλιασμένα σφικτά ένα μικρό βράχο που δεν λέγουν να τον αφήσουν με κανένα τροπο, ενώ μέρος του κεφαλιού του έχει γίνει ένα με τον βράχο. Δίπλα του, με καμένη την κάννη. το προπολεμικό τυφέκιο του και λίγο πιο πέρα βρίσκεται πεταγμένο και κτυπημένο το μικρό του τανσίστορ. Φαίνεται πως ο άτυχος συνάδελφος, βρέθηκε στη πορεία κάποιας βολής πυροβολικού που του έκοψε αμέσως το νήμα της ζωής του. Προσπαθώ να τον σηκώσω, μα είναι αδύνατο. Δυο συνάδελφοι με βοηθούν. Σκεπάζουμε το πάνω μέρος του κορμιού του με μια κουβέρτα, αλλά είναι δύσκολο να τον απαγκιστρώσουμε από τον βράχο. Δεν θέλει να φύγει. Λες και θέλει να μείνει εδώ να συνεχίσει να φυλάγει τις Θερμοπύλες του Πενταδακτύλου..."

Η μάχη επαναλαμβάνεται και την επομένη και θα συνεχισθεί για αρκετές ακόμα μέρες με τη διμοιρία να βάλλεται συνεχώς από τους τούρκους χωρίς διακοπή.

Με την εκκένωση του Καραβά και την προέλαση των τούρκων κάπου 80 γέροντες όλοι προκεχωρημένης ηλικίας, προτιμούν να μείνουν στο χωριό τους, όπου βρίσκονται οι ρίζες τους ή δεν προλαμβαίνουν να μετακινηθούν. Πολλοί από αυτούς είναι άρρωστοι και παράλυτοι.

Η μοίρα όμως τους επιφυλάσσει τις χειρότερες στιγμές της ζωής τους. Στους περισσότερους είναι γνωστή η θηριωδία των τούρκων. Οι γονείς τους και ιδιαίτερα οι παπούδες τους, τους είχαν πει τόσα πολλά για την τουρκοκρατία. Και έμελλε να την γνωρίσουν και αυτοί σε όλη της την έκταση. Οι στιγμές που θα περάσουν είναι δραματικές. Πολλοί θα δολοφονηθούν ή θα κτυπηθούν μέχρι θανάτου.

Μια χαρακτηριστική εικόνα των βιαιοτήτων δίδει η Ειρήνη Πατσαλοσαβή, 76 χρόνων:

" Οποιον εύρισκαν μέσα το δρόμο τον έπαιζαν σαν τον σκύλλο..."

Με την είσοδο των τούρκων στο χωριό οι εγκλωβισμένοι υποχρεώνονται να μετακινηθούν σε μερικά σπίτια, όπως εκείνα του Σωτήρη Ιορδάνη, Κώστα Τσιήρκου, Μαρίας Μέσιη, Ανδρούλας Κοσιάρη, Νίκου Διγενή, Κώστα Παπαδημητρίου και Λουκή Σαμούτα.

Εδώ οι γέροντες προσπαθούν να κρατηθούν στη ζωή υπό άθλιες συνθήκες. Υπεύθυνος τους είναι ο Νίκος Διγενής που απευθύνεται για ό,τι χρειάζεται προς τον Ευρθρό Σταυρό οι άνδρες του οποίου συνοδεύονται πάντοτε από τούρκους, ώστε οι εγκλωβισμένοι να μη μπορούν να αναφέρουν κανένα παράπονο τους.

Μια από τις πρώτες μέρες του Αυγούστου ο Ηλίας Χατζημανώλη βρίσκεται στο προαύλιο του σπιτιού του. Ξαφνικά ακούει θόρυβο και η γυναίκα του Ευτυχία που βρίσκεται μέσα του φωνάζει:

- Καλύτερα έλα μέσα γέρο. Ερχονται οι τούρκοι πάλι φαίνεται.

Ο γέροντας προσπαθεί να κινηθεί, αλλά ξαφνικά η γριά του ακούει πηροβολισμούς. Τρέχει στην αυλή και βλέπει τον άνδρα της να πέφτει στο έδαφος.

Τον πλσιάζει. Είναι αιματωμένος. Ο γέρο- Ηλίας την κοιτάζει με παράπονο. Αισθάνεται φρικτούς πόνους στα πόδια.

- Κοίταξε, εκόψαν μου το πόδι μου.

Δεν προλαμβαίνει να πει άλλη λέξη και ξεψυχά.

Τρομοκρατημένη η γριά Ευτυχία μπαίνει μέσα στο σπίτι της γιατί ακούει τους τούρκους στρατιώτες να πλησιάζουν. Δεν τολμά να βγει έξω. Σκέφτεται συνεχώς τον άνδρα της που βρίσκεται ξαπλωμένος νεκρός, μέσα στην αυλή. Τέτοιο αποχωρισμό από τον σύντροφο της δεν έχει φαντασθεί ποτέ της.

Και το δράμα της γίνεται ακόμη πιο δραματικό τις επόμενες μέρες. Να κινηθεί δεν μπορεί γιατί συνεχώς οι τούρκοι στρατιώτες περιπολούν στους δρόμους του χωριού και πυροβολούν στον αέρα. Και θέλει τόσο πολύ να θάψει το νεκρό σώμα του ανδρα της.

Στο διάστημα αυτό την επισκέπτεται μια τουρκική περίπολος. Ενας από τους στρατιώτες πλησιάζει τον νεκρό, τον αναποδογυρίζει και ψάχνει τις τζέπες του. Ο,τι άφησαν οι άλλοι τα παίρνει αυτός πανευτυχής και τρέχει να απομακρυνθεί σε άλλο σπίτι για να συνεχίσει τις έρευνες...

Τελικά τον γέροντα τον θαύουν τέσσερις γερόντισσες μεταξύ των οποίων η Ροδού Χατζηπετρή και η Ειρήνη Πατσαλοσαββή μέσα στην αυλή του σπιτιού του, στο σημείο που τον εκτέλεσαν οι τούρκοι.

Ομως ήταν μοιραίο να δουν και άλλα τραγικά πράγματα τα μάτια της γριάς Ευτυχίας. Λίγες μέρες μετά την ταφή του άντρα της, η Ροδού χατζηπετρή πηγαίνει στο σπίτι της, που βρίσκεται μερικά μέτρα από το σπίτι του Χατζημανώλη για να δώσει τροφή στις όρνιθές της. Μόλις φθάνει ακούει ριπές όπλων. Την βρίσκει σε λίγο ο Αντώνης Κοιλαράς νεκρή στον κήπο της. Στην κεφαλή της έχει ένα μεγάλο κτύπημα προφανώς από υποκόπανο όπλου. Την θαύουν στο σπίτι του διευθυντή του Κέντρου "Μύλοι" του Καραβά.

Νεκρή με τον ίδιο τρόπο βρίσκει μέσα στο σπίτι της τη Μαρία Παρούκκου, 80 χρόνων, η Ειρήνη Σ. Δαμασκηνού, 74 χρόνων.

Αλλοι γέροντες που βρίσκουν τραγικό θάνατο είναι σύμφωνα με τη γριά Πατσαλοσαββη οι Χατζηφραγκέσκος, Χριστόδουλος Θεοδούλου, 80 χρόνων, Νικόδημος Παφίτης, 82, Κώστας Τσιερκιναρκού, Σωκράτης Καψού και Χατζή Χατζημαρτούς.

Ταυτόχρονα με τη δολοφονία του Χατζημανώλη μια άλλη ομάδα τούρκων στρατιωτών οδηγεί μια ομάδα από οκτώ γέροντες στο χωριό. Είναι οι Γεώργιος Μάρκου, 73 χρόνων, Αντώνης Πετρή Σιηλαράς, 75 χρόνων, Γεώργιος Τσακροκολιού, 75, Γιαννής Γιουτανής 70, Κωστής Αρσένης 70 χρόνων, Κώστας Νικόλα και τρεις άλλοι.

Οι γέροντες μεταφέρονται έξω από το χωριό στην περιοχή "καταλύμματα". Οι τούρκοι στρατιώτες τους κτυπούν με τα υποκόπανα των όπλων τους. Με δυσκολία περπατούν. Τους απειλούν, τους βρίζουν και τους δείχνουν τα όπλα τους ή τους κάνουν νόημα με το χέρι, ότι θα τους κόψουν το κεφάλι.

Τομοκρατημένοι οι γέροντες προσπαθούν να επιταχύνουν το βήματά τους για να αποφύγουν, όσο μπορούν περισσότερα κτυπήματα. Εδώ όμως οι τούρκοι αλλάζουν γνώμη. Τους διατάζουν να επιστρέψουν στα σπίτια τους, αφού πρώτα όμως τους κλέβουν ό,τι έχουν στις τζέπες τους.

Ο Γεώργιος Μάρκου προτιμά να πάρει άλλο δρόμο. Και καταφέρνει να περάσει από τη Λάπηθο στη Βασίλεια και στη σωτηρία.

Ο Κωφάλαλος όμως δεν επιστρέφει στο σπίτι του.

Ενας, ένας οι γέροντες που έχουν μείνει εκτελούνται ή βασανίζονται καθημερινά.

Ετσι ο Καραβάς τουρκοποιείται για καλά.

Με την κατάληψη του Καραβά η Εθνική Φρουρά αναγκάζεται να αναδιπλωθεί στα ακραία φυλάκια της Λαπήθου και της Βασίλειας. Ηδη από την άλλη πλευρά οι τούρκοι βομβαρδίζουν τον Λάρνακα της Λαπήθου. Ενα βήμα τραυματίζει στον Λάρνακα της Λαπήθου τη Σαββού Πολυκάρπου, 67 χρόνων.