23.5.1973: Ξεσπά στην Ελλάδα αντιχουντικό κίνημα του Ναυτικού με αρχηγό τον Αντιναύαρχο Κονοφάο. Ο Αντιπλοίαρχος Νικόλαος Παπάς καταφεύγει με άνδρες του στην Ιταλία

S-1959

23.5.1973: ΞΕΣΠΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΑΝΤΙΧΟΥΝΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΕ ΑΡΧΗΓΟ ΤΟΝ ΑΝΤΙΝΑΥΑΡΧΟ ΚΟΝΟΦΑΟ. Ο ΑΝΤΙΠΛΟΙΑΡΧΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΣ ΚΑΤΑΦΕΥΓΕΙ ΜΕ ΑΝΔΡΕΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ. Ο ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ ΛΥΕΙ ΤΗ ΜΑΚΡΑ ΣΙΩΠΗ ΤΟΥ ΕΝΩ Ο ΠΡΩΗΝ ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΑΒΕΡΩΦ ΠΑΡΑΔΕΧΕΤΑΙ ΟΤΙ ΓΝΩΡΙΖΕ ΓΙΑ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ

Στα 1973 ύστερα από έξη χρόνια από το πραξικόπημα η χούντα των Αθηνών, υπό τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, είχε κατορθώσει να σταθεροποιηθεί και να επιβάλει την απόλυτη δικτατορία στην Ελλάδα.

Εκατοντάδες άνθρωποι που διαφωνούσαν με το καθεστώς είχαν βασανισθεί και φυλακισθεί, ή εκτοπισθεί σε ξερονήσια ή είχαν απολυθεί από τις ένοπλες δυνάμεις ή την κρατική μηχανή.

Παράλληλα όμως συνέχιζαν τη δράση τους οι ομάδες της αντίστασης εναντίον της χούντας που εκδηλώθηκαν δυναμικά από την απόπειρα εναντίον του δικτάτορα Γεώργιου Παπαδόπουλου, από τον Αλέκο Παναγούλη, τον Αύγουστο του 1968 τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό με επικεφαλής το Πανελλήνιο Απελευθερωτικό Κινημα, ΠΑΚ, του Ανδρέα Παπανδρέου.

Πολιτικοί ή καλλιτέχνες με διεθνή διάσταση όπως ο Γεώργιος Παπανδρέου και ο γιος του Ανδρέας, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο Γεώργιος Μαύρος, η Μίκης Θεοδωράκης και η Μελίνα Μερκούρη συνέχιζαν την πολεμική εναντίον της χούντας με δηλώσεις ή κινητοποιήσεις στο εξωτερικό.

Σε μια περίοδο ξέσπασαν κάποιες διαφορές ανάμεσα στη χούντα του Γεώργιου Παπαδόπουλου και των κατότερων αξιωματικών που ήλθαν στην επιφάνεια λίγο αργότερα, (με κίνημα στο Νααυτικό και ανατροπή της Κυβέρνησης) ο πρώην πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής έλυσε τη σιωπή του από το Παρίσι όπου βρισκόταν αυτοεξόριστος και σε μακρές δηλώσεις του κάλεσε την κυβέρνηση Παπαδοπούλου να αποσυρθεί ομαλά αφού παραχωρήσει την εξουσία σε έμπειρη και ισχυρή κυβέρνηση, η οποία να μπορούσε να οδηγήσει την Ελλάδα σε δημοκρατική ομαλότητα.

Η συνέντευξη του Κωνσταντίνου Καραμανλή δησοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Βραδυνή" των Αθηνών, αλλά η χούντα έσπευσε αμέσως να απαγορεύσει την κυκλοφορία της. Ωστόσο φύλλα της εφημερίδας έφθασαν στην Κύπρο.

Ανέφερε ο Καραμανλής:

"Εις παλαιοτέραν δήλωσιν μου προειδοποίησα την Κυβέρνησιν ότι αν επιμείνη εις την γραμμή που ακολουθεί, θα φθάση κάποτε στο σημείο που δεν έχει επιστροφή. Οι πολλοί υποστηρίζουν ότι έφθασε ήδη εις το ορόσημο αυτό. Εγώ πιστεύω ότι διαθέτει εισέτι περιθώρια αλλά είναι περιωρισμένα. Το καθήκον της αλλά και το συμφέρον της επιβάλλουν να αξιοποιήση εγκαίρως και πριν είναι αργά και γι' αυτήν και για τον τόπον.

...Με τα δεδομένα αυτά πιστεύω ότι η Κυβέρνησις οφείλει να αναθεωρήση την πολιτική της και να κάμη, έστω και αργά, εκείνο που ώφειλε προ πολλού να κάμη, εκείνο δηλαδή που της υπέδειξα δύο φοράς και που θα το επαναλαμβάνω συνεχώς. Ητοι: Να καλέση τον Βασιλέα που συμβολίζει την νομιμότητα και να παραχωρήση την θέσιν της εις την έμπειρον και ισχυράν Κυβέρνησιν. Η Κυβέρνησις αύτη ασκούσα δι' ωρισμένον χρόνον εκτάκτους εξουσίας, θα δημιουργήση μακράν από πάθη και αντεκδικήσεις τας συνθήκας που θα επιτρέψουν να λειτουργήση η δημοκρατία εις την Ελλάδα και να αποφασίση ο κυρίαρχος λαός εγκαίρως και ελευθέρως για το μέλλον του".

Για το Κυπριακό ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αναφερόταν στην ανώμαλη κατάσταση που δημιουργήθηκε και πρόσθεσε:

"Η Κυβέρνησις δεν φαίνεται ανεύθυνος και για τον επαπειλούμενον εμφύλιον πόλεμον εις την Κύπρον, δεδομένου ότι ηδύνατο, συντασσομένη αποφασιστικά με την νόμιμον κυβέρνησιν της νήσου να τον αποτρέψη. Η αδράνεια της επί ενός τόσον κρισίμου εθνικού θέματος, θα ημπορούσε να θεωρηθή τουλάχιστον ως ενθάρρυνσις της ανταρσίας".

Τις επόμενες ημέρες ορισμένοι αξιωματικοί εν αποστρατεία και μη αλλά και πρώην πολιτικοί, ανάμεσα στους οποίους και ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ, συνεργάτης του Κωνσταντίνου Καραμανλή,

κινήθηκαν εναντίον της χούντας -ένα κίνημα που χαρακτηρίστηκε ως ανταρσία του Ελληνικού Ναυτικού.

Αναμιγμένοι στο κίνημα που εκδηλώθηκε στις 23 Μαϊου 1973 - το οποίο τελικά απέτυχε- ήταν σύμφωνα με ανακοίνωση της χούντας (28.5.1973) 35 αξιωματικοί του Ναυτικού , οι περισσότεροι ανώτερων βαθμών. Μεταξύ αυτών ήταν και τρεις τέως Ναύαρχοι οι οποίοι και συνελήφθησαν.

Αυτοί ήσαν αντιναύαρχοι Εγκολφόπουλος και Μηναίος και ο απότακτος τέως πλοίαρχος Κονοφάος οι οποίοι σύμφωνα με την ανακοίνωση είχαν αποταχθεί για τη συμμετοχή τους στο βασιλικό πραξικόπημα της 13.12.1967. Ο πλοίαρχος Κονοφάος είχε επιλεγεί επικεφαλής του κινήματος.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση το σχέδιο των στασιαστών περιλάμβανε τη μετακίνηση όσο το δυνατό μεγαλύτερων ναυτικών δυνάμεων που θα συγκεντρώνονταν με τα σκάφη τους αρχικά στο λιμένα της Ερμούπολης στη Σύρο και από εκεί θα απηύθυναν διάγγελμα με το οποίο θα έθεταν τους πολιτικούς σκοπούς του κινήματος θα αναζητούσαν τη συμπαράσταση του στρατού και της αεροπορίας και θα αξίωναν την παραίτηση της χούντας.

Οι κινηματατίες προγραμμάτιζαν απόβαση σε διάφορα νησιά και αποκλεισμό των λιμένων Πειραιώς και Θεσσαλονίκης, ανάλογα με την υποστήριξη που θα συναντούσαν από τις άλλες ένοπλες δυνάμεις.

Ανάμεσα στους κινηματίες περιλαμβάνονταν και ο αντιπλοίρχος Νικόλαος Παπάς, κυβερνήτης του αντιτορπιλλικού "Βέλος".

Προστίθετο στην ανακοίνωση:

"Υπάρχει στενός σύνδεσμος μεταξύ της εν προκειμένω κινήσεως και της εξαρθρωθείσης ανατρεπτικής οργανώσεως ΕΑΝ, (Ελληνική Αντιδικτατορική Νεολαία). Αρχηγός της ΕΑΝ φέρεται ο απότακτος τέως Υποναύαρχος Ροζάκης, ο οποίος επίσης είχεν αποταχθή λόγω συμμετοχής του εις το πραξικόπημα της 13.12.1967. Εις το Επιτελείον του Κονοφάου περιλαμβάνετο ο απόστρατος λοχαγός πεζικού Ζαρεάδης εκ των βασικών στελεχών της ΕΑΝ. Ο Ροζάκης ανεχώρησεν ατμοπλοϊκώς εκ Πατρών διά Μπρίντιζι Ιταλίας την 19ην Μαϊου.

Το αντιτορπιλλικό "Βέλος" με αντιπλοίαρχο το Νικόλαο Παπά είχε αποπλεύσει στις 22 Μαϊου από το Ηράκλειο της Κρήτης για να μετάσχει σε γυμνάσια με άλλα σκάφη του ΝΑΤΟ στη θαλάσσια περιοχή της Ιταλίας, αλλά σαν απέτυχε το κίνημα στο Ναυτικό κατέφυγε στην Ιταλία μαζί με 30 αξιωματικούς και υπαξιωματικούς ενώ στους άλλους άνδρες έδωσε οδηγίες όπως επιστρέψουν στις θέσεις τους και στις οικογένειες τους.

Ολοι οι υπαινιγμοί αναφέρονταν στον νεαρό βασιλιά Κωνσταντίνο που είχε αυτοεξορισθεί ύστερα παό το αποτυχόν αντιπραξικόπημά του του Δεκεμβρίου του 1967.

Ο Παπάς παρουσιάστηκε μάλιστα και σε δημοσιογραφική διάσκεψη στην οποία αποκήρυξε το καθεστώς των χουντικών στην Ελλάδα λέγοντας ότι "διά της ανταρσίας εις το "Βέλος" ήθελαν να διακηρύξουν προς τον ελεύθερον κόσμον ότι η δικτατορία που εγκαθιδρύθη εις Ελλάδα δεν ήτο έργον των ενόπλων δυνάμεων της χώρας αλλά έργον ολίγων ιδιοτελών αξιωματικών".

Είπε επίσης ότι η απόφαση για την ανταρσία λήφθηκε την Τετάρτη 23 Μαϊου 1973 μετά τη σύλληψη δυο αποστράτων ναυάρχων κατόπιν της αποτυχούσης αντιπραξικοπηματικής ενέργειας.

Πρόσθεσε:

"Εχομεν προτιμήσει την εξορίαν στην Ιταλία αντί της προκλήσεως εμφυλίου πολέμου εις Ελλάδα. Η δράσις μου θα ηδύνατο να ήτο πλέον δυναμική. Επί παραδείγματι θα ημπορούσα να πλεύσω προς μίαν ελληνικήν νήσον με τας 8.000 μοναδας υψηλής εκρηκτικής δυνάμεως πυρομαχικών του αντιτορπιλλικού μου. Υπό την απειλήν των κανονιών του "Βέλος" θα ημπορούσαμε να απαιτήσωμεν ο,τιδήποτε ως ελάχιστον δε την απελευθέρωσιν όλων των συναδέλφων μας αξιωματικών που συνελήφθησαν, αλλά δεν το έκαμα διότι απόφασις μου δεν ήτο το λουτρόν αίματος και ο εμφύλιος εις Ελλάδα".

Ο Παπάς είπε ότι έγιναν πολλες συλλήψεις και ότι είχε στη σκέψη του μια στάση από τον Απρίλη του 1967 αλλά αυτή εκδηλώθηκε όταν εγνώσθηκαν συλλήψεις αξιωματικών του ναυτικού.

Ανέφερε ακόμη ότι η αφρόκρεμα των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων βρισκόταν στις φυλακές και ότι όλοι και οι 270 αξιωματικοί και άνδρες του "Βέλος" αντιτίθεντο στο καθεστώς αλλά ο ίδιος διέταξε όσο το δυνατό περισσότεροι από αυτούς παραμείνουν στο σκάφος καν να επιστρέψουν στις οικογένειες τους στην Ελλάδα.

Ο Παπάς είπε ότι μαζί του κατέφυγαν στη Ιταλία έξη αξιωματικοί και 24 υπαξιωματικοί.

Σε σχετική ερώτηση απέφυγε να πει κατά πόσον η στάση στο "Βέλος" συνδεόταν με παρόμοιες ενέγειες άλλων ελληνικών σκαφών και πρόσθεσε ότι αν η απόπειρα της Τετάρτης 23 Μαϊου επιτύγχανε "ημείς θα αναμέναμεν νέας οδηγίας εκ της νέας καταστάσεως και θα ηκολουθούσαμεν τον υπόλοιπον στόλον".

Η χούντα πίστευε ότι πίσω από το κίνημα βρισκόταν ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος, αλλά ο Παπάς σε δηλώσεις στην εφημερίδα "Τάϊμς" του Λονδίνου στις 28 Μαϊου ανέφερε ότι δεν ήταν βασιλικός και ότι δεν τον ενδιέφερε ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος προσθέτοντας ότι ο ίδιος ήθελε μια δημοκρατική Ελλάδα.

Ομως το παρασκήνιο γνώριζε και ήταν αναμεμιγμένος ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ ο οποίος επέμενε μα διααψεύδει κάθε ανάμιξη.

Ωστόσο ο μετέπειτα πρωθυπουργός Σπύρος Μαρκεζίνης στις "Αναμνήσεις του, 1972-74", έκδοση Αθήναι 1979, αναφέρει στη σελ.156 ότι "αν εκ προδοσίας μου είχεν είπει τότε ο κ. Ε. Αβέρωφ ανεκαλύφθη το κίνημα και κατεστάλη εις την γένεσιν του, τούτο δεν σημαίνει ότι δεν είχε προηγηθή οργάνωσις" και ότι "εις το Ναυτικόν τουλάχιστον η όλη υπόθεσις είχεν απήχησιν εις βάθος συγκινούσα τους βασιλόφρονας".

Η ανταρσία έδωσε όμως στη χούντα την ευκαιρία που ανέμενε για να προωθήσει τις σκέψεις της για διενέργεια δημοψηφίσματος για να αποφανθεί ο λαός για το καθεστώς της Βασιλευομένης Δημοκρατίας και να κηρύξει έκπτωτο τον θεσμό της Βασιλείας και ανακηρύσσοντας την Ελλάδα σε προεδρική δημοκρατία.