8.3.1970: Τέσσερις συvεργάτες τoυ Πoλύκαρπoυ Γιωρκάτζη βάλλoυv με τα όπλα τoυς εvαvτίov τoυ ελικoπτέρoυ τoυ Αρχιεπισκόπoυ Μακαρίoυ καθώς αυτό απoγειώvεται από τo πρoαύλιo της Iεράς Αρχιεπισκoπής.

S-1826

8.3.1970: ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ ΓΙΩΡΚΑΤΖΗ ΒΑΛΛΟΥΝ ΜΕ ΤΑ ΟΠΛΑ ΤΟΥΣ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΟΥ ΕΛΙΚΟΠΤΕΡΟΥ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ ΚΑΘΩΣ ΑΥΤΟ ΑΠΟΓΕΙΩΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΑΥΛΙΟ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ

Στις 8 Μαρτίου 1970 ο Πρόεδρος Μακάριος είχε προγραμματίσει να μεταβεί στην Ιερά Μονή Μαχαιρά για να προστεί του μνημοσύνου του ήρωα της ΕΟΚΑ Γρηγόρη Αυξεντίου ο οποίος έπεσε στις 3 Μαρτίου 1957 σε μικρή απόσταση από την Ιερά Μονή.

Η παρουσία του Μακαρίου έκανε όλους, επισήμους, πολιτικούς και στρατιωτικούς, να μη απουσιάζουν από το μνημόσυνο.

Ομως από νωρίς την προηγουμένη ημέρα η Αστυνομία ανησυχούσε ιδιαίτερα για την τύχη του Μακαρίου. Στα χέρια της είχε φθάσει η πληροφορία ότι στο Μαχαιρά θα γινόταν απόπειρα εναντίον της ζωής του Αρχιεπισκόπου.

Ηταν μια από τις επανειλημμένες πληροφορίες που έπαιρνε η Αστυνομία για απειλή εναντίον της ζωής του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.

Ομως η συνεχιζόμενη δράση της παράνομης οργάνωσης Εθνικόν Μέτωπον ανάγκασε την Αστυνομία να πάρει στα σοβαρά την απειλή. Πολλά όπλα βρίσκονταν σε πολλά χέρια και πολλοί ήθελαν να κάμουν πολύ κακό σε πολλούς σ' αυτό τον τόπο, όπως διαφαινόταν, χωρίς να παραγνωρίζεται ο ύπουλος ρόλος της χούντας των Αθηνών και η δράση των ανθρώπων της, των Ελλήνων αξιωματικών, κυρίως, που υπηρετούσαν στην Εθνική Φρουρά.

Αυτή την περίοδο ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης βρισκόταν εκτός κυβέρνησης κι' έτσι η σοβαρή ασπίδα πάνω στην οποία προσέκρουαν οι διάφορες συνωμοσίες είχε εξαφανισθεί.

Από την άλλη όμως ο Μακάριος γνώριζε ότι ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης του είχε διαμηνύσει μέσω του Γλαύκου Κληρίδη ότι τον είχαν προσεγγίσει κάποιοι καλαμαράδες, όπως είπε, και θα τον ενημέρωνε γι' αυτό στο μέλλον, ενώ οι σχέσεις του δεν ήταν καθόλου καλές αυτή την περίοδο με τον Γιωρκάτζη τον οποίο είχε αρνηθεί επανειλημμένα να δεχθεί να τον συναντήσει.

Πολλές από τις πληροφορίες αυτές δεν γνώριζαν οι αξιωματικοί της αστυνομίας που συνήλθαν στην πρωϊνή σύσκεψη το Σάββατο 7 Μαρτίου 1970 για να συζητήσουν την πληροφορία για σχέδιο δολοφονίας του Μακαρίου στο Μαχαιρά.

Η σύσκεψη έγινε υπό την προεδρία του αρχηγού της αστυνομίας Χαράλαμπου Χασάπη, του ανθρώπου που είχε γίνει στόχος του Εθνικού Μετώπου.

Η σύσκεψη ήταν ευρεία. Μεταξυ άλλων ήταν παρόντες ο υπαρχηγός της Αστυνομίας Μιχαλάκης Παντελίδης, ο βοηθός αρχηγός Σάββας Αντωνίου και οι αξιωματικοί Γεώργιος Χατζηλοϊζου, Φανής Δημητρίου και Παναγιώτης Αριστοκλέους.

Στη σύσκεψη αποφασίστηκε να πάνε όλοι οι αξιωματικοί στη Μονή Μαχαιρά, όπου θα λαμβάνονταν έκτακτα μέτρα.

Ενας μόνο από αυτούς, ο Φανής Δημητρίου, θα έμενε στη Λευκωσία για να αντιμετωπίσει οποιοδήποτε έκτακτο περιστατικό.

Ετσι η Αστυνομία άρχισε να λαμβάνει κάποια μέτρα ασφαλείας και να προετοιμάζεται για την επομένη ημέρα, ώστε να αποτραπεί κάθε

ενδεχόμενο.

Το βράδυ της ίδιας ημέρας έφθασε από την Αθήνα ένα άλλο τηλεφώνημα.

Το τηλεφώνημα έγινε στο ΓΕΕΦ. Τότε μεσολαβούσε τηλεφωνήτρια για τις συνδέσεις μια και δεν ήταν αυτόματη η σύνδεση και η τηλεφωνήτρια άκουσε τον ακόλουθο διάλογο:

- Τι γίνεται με το κυνήγι;

- Θα κτυπηθεί στη φωλιά του.

Στην τηλεφωνήτρια φάνηκε πολύ παράξενος ο διάλογος και όπως πολλές από τις τηλεφωνήτριες συνεργάζονταν στενά με την αστυνομία αυτή διαβίβασε την πληροφορία στους αρμοδίους.

Αυτό σήμαινε, σύμφωνα με αξιωματικό της αστυνομίας που πληροφορήθηκε μέρες αργότερα για το περίεργο αυτό τηλεφώνημα ότι η απόπειρα εναντίον της ζωής του Μακαρίου θα γινόταν στην Αρχιεπισκοπή και όχι στο Μαχαιρά.

Και όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων η πληροφορία για σχεδιαζόμενη απόπειρα δολοφονίας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στο Μαχαιρά ήταν παραπλανητική και σκόπευε να στρέψει την προσοχή της αστυνομίας σε άλλη περιοχή, από την πραγματική, όπου σχεδιαζόταν να γίνει η απόπειρα, και θα πρέπει να δόθηκε από τον εγκέφαλο που σχεδίαζε την απόπειρα, ώστε να έχει ελευθερία κινήσεων.

Ετσι ενώ η Αστυνομική Δύναμη παρασύρθηκε στη Μονή Μαχαιρά, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος αφέθηκε ουσιαστικά μόνος και απροστάτευτος στη Λευκωσία στις 8 Μαρτίου, ημέρα του μνημοσύνου του Γρηγόρη Αυξεντίου.

Ακόμα και ο υπασπιστής του Μακαρίου, Αθανάσιος Πουλλίτσας, βρέθηκε στο Μαχαιρά νωρίτερα και δεν τον συνόδευσε με το ελικόπτερο του σε μια ύποπτη κίνηση που αργότερα είχε την εξήγηση της: Ηθελε να μη βρίσκεται στο ελικόπτερο για να μη κινδυνεύσει όταν θα γινόταν η απόπειρα εναντίον του Μακαρίου και πολύ μακρυά ώστε οι υποψίες να μη τον προσεγγίσουν.

Στη Λευκωσία βρισκόταν ο υπεύθυνος των Λοκατζήδων που φρουρούσαν το Προεδρικό Μέγαρο, Δημήτριος Παπαποστόλου, αλλά αυτός δεν έδωσε πουθενά το παρόν του.

Ετσι όλοι κι όλοι τρεις αστυνομικοί και ένας Λοχίας φρουρούσαν τον Αρχιεπίσκοπο και αρχηγό του κράτους στην Ιερά Αρχιεπισκοπή, καθώς αναχωρούσε με το ελικόπτερο του για το Μαχαιρά το πρωί της 8ης Μαρτίου 1970.

Οι Παναγιώτης Παπαδημήτρης και Αντρέας Νεοφύτου περιγράφουν ως εξής το τι έγινε εκείνο το πρωϊνό στο βιβλίο τους "Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, οι τελευταίες του στιγμές", έκδοση 1994:

"Ο Φανής Δημητρίου βρισκόταν ακόμα στο κρεβάτι όταν του τηλεφώνησε ανάσταστος ο Σάββας Αντωνίου μετέπειτα αρχηγός της Αστυνομίας.

- Ελα αμέσως, κάτω, έγινε απόπειρα δολοφονίας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.

- Πού;

- Στην Αρχιεπισκοπή.

Τι είχε συμβεί ακριβώς;

Το ελικόπτερο του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου βλήθηκε από άγνωστους, έκαμε καταναγκαστική προσγείωση, αλλά ο ίδιος διασώθηκε,

Ολα έγιναν με κινηματογραφική ταχύτητα και σε μερικά λεπτά.

Στις 07.02 λεπτά το πρωί της Κυριακής 8 Μαρτίου ο Ζαχαρίας Παπαδογιάννης, ο ελλαδίτης χειριστής του ελικοπτέρου του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, προσγείωσε το σκάφος στο προαύλιο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής.

Ο θόρυβος που προκαλούσε το ελικόπτερο ήταν αρκετός, αλλά γνώριμος για τους κατοίκους της περιοχής. Τον είχαν ακούσει πολλές φορές, κυρίως τις Κυριακές, καθώς ο Μακάριος πήγαινε σε διάφορες αποστολές, εκτελώντας τόσο τα προεδρικά όσο και τα θρησκευτικά του καθήκοντα.

Το ίδιο είχαν επισημάνει και οι υποψήφιοι δολοφόνοι του τέσσερις από τους οποίους καραδοκούσαν σε απόσταση βολής από το ελικόπτερο του με ένα οπλοπολυβόλο μπρεν, ένα τυφέκιο Ενφιλντ και ένα ημιαυτόματο τυφέκιο Μ1 στην ταράτσα του Παγκυπρίου Γυμνασίου, λίγα μέτρα ανατολικά, πιο κάτω.

Ο Τέταρτος δεν διέθετε όπλο, αλλά θα πρέπει να ήταν είτε ο παρατηρητής, είτε ο άνθρωπος που κρατούσε μια ή περισσότερες χειροβομβίδες, τις οποίες θα έρριχνε σε περίπτωση που θα εντοπίζονταν, ώστε να τους δοθεί ο χρόνος να απομακρυνθούν.

Μια άλλη ομάδα αποδείχθηκε εκ των υστέρων ότι καραδοκούσε σε μια άλλη πολυκατοικία σε απόσταση 150 περίπου μέτρων νοτιανατολικά της Αρχιεπισκοπής και θα αναλάμβανε εκείνη δράση, σε περίπτωση που θα αστοχούσε η πρώτη.

Οι τέσσερις της πρώτης ομάδας βρίσκονταν στην ταράτσα του κτιρίου του Παγκυπρίου Γυμνασίου, και είχαν όλοι καλή θέα προς τον στόχο τους που ήταν ο Πρόεδρος Μακάριος, καθώς αυτός φάνηκε τέσσερα λεπτά αργότερα, στην είσοδο του κτιρίου της Ιεράς Αρχιεπισκοπής να κατεβαίνει τα σκαλιά κρατώντας το σκήπτρο του με καθυστέρηση τεσσάρων λεπτών, κάτι που για πρώτη φορά έκανε, όπως σημείωσε αργότερα ο Παπαδογιάννης. Ο Μακάριος ήταν πάντα ακριβής στην ώρα του.

Το ελικόπτερο είχε τη "μύτη" του στραμμένη προς την παλαιά Αρχιεπισκοπή, βόρεια του νέου κτιρίου, δίπλα από τον Καθεδρικό Ναό Αγίου Ιωάννου.

Τα λεπτά κυλούσαν. Ο Μακάριος ανέβηκε στο ελικόπτερο και κάθησε, όπως πάντα, στην αριστερή θέση του χειριστή. Προσδέθηκε και σε λιγο ο Παπαδογιάννης άρxισε την απογείωση.

Το ελικόπτερο έκαμε στροφή για να ακολουθήσει την πορεία του ανέμου που φυσούσε. Απογειώθηκε σχεδόν κατακόρυφα σε πολύ μικρή κλίση προς τα εμπρός.

Μόλις αυτό έφθασε σε ύψος 1-2 μέτρων από το ψηλότερο σημείο της οροφής του Αρχιεπισκοπικού Μεγάρου, αλλά όχι πάνω από τη στέγη του, ο Παπαδογιάννης άλλαξε κατεύθυνση από βορρά 150 μοίρες, αριστερά με κατεύθυνση το Τρόοδος, οριζοντίωσε το σκάφος και άρχισε να αυξάνει ταχύτητα και ύψος, διερχόμενος από την οροφή του Αρχιεπισκοπικού Μεγάρου.

Σε λίγο βρισκόταν σε ύψος δέκα περίπου μέτρων από την οροφή του Μεγάρου (που έχει ύψος τριόροφου περίπου κτιρίου) και άρχιζε το ταξίδι προς την Ιερά Μονή Μαχαιρά.

Αυτό ήταν και το σημείο που περίμεναν οι υποψήφιοι δολοφόνοι του Μακαρίου. Το ελικόπτερο βρισκόταν στη μπούκα των όπλων τους. Και πάτησαν τις σκανδάλες.

Εναντίον του ελικοπτέρου ρίφθηκε πρώτα ένας πυροβολισμός και στη συνέχεια μια ριπή. Ακολούθησαν και άλλες ριπές σχεδόν ταυτόχρονα. Από την πρώτη σφαίρα θα πρέπει να πλήγηκε ο χειριστής του ελικοπτέρου Ζαχαρίας Παπαδογιάννης κάτω από τη μέση.

Ο Παπαδογιάννης νόμισε όπως είπε αργότερα, ότι εξερράγη βόμβα κάτω από το κάθισμά του, διότι ανατινάχθηκε δέκα εκαστοστά από το καθισμά του.

Αισθάνθηκε δυνατούς πόνους. Προς στιγμή νόμισε ότι από τη μέση του και κάτω δεν είχε σώμα. Στράφηκε στο Μακάριο. Του φάνηκε ανήσυχος. Δεν είχε βληθεί. Του είπε:

- Μακαριώτατε μας κτυπούν.

Οι πόνοι άρχισαν να γίνονται αφόρητοι για τον Παπαδογιάννη αλλά δεν είχε χάσει τις αισθήσεις του. Σχεδόν αμέως είπε στο Μακάριο:

- Μακαριώτατε, πάση θυσία πρέπει να προσγειωθούμε.

Παρά την τραγική κατάσταση στην οποία βρίσκονταν, ο Παπαδογιάννης διατηρούσε τις σκέψεις του. Ευτυχώς και γι' αυτόν και για τον Μακάριο δε είχε πληγεί στο κεφάλι. Αντιλήφθηκε αμέσως ότι βάλλονταν από αριστερά και πίσω. Και προσπάθησε να προσγειώσει το ελικόπτερο.

Για καλή τους τύχη μπροστά τους υπήρχε ένα κενό οικόπεδο (το μοναδικό σε μια πυκνοκατοικημένη περιοχή). Και προσπάθησε να προσγειώσει το ελικόπτερο του.

Τα έμπειρα του του μάτια συνέλαβαν αμέσως τα ηλεκτροφόρα σύρματα και άλλα εμπόδια που βρίσκονταν γύρω από τον κενό χώρο. Ηταν πολύ επικίνδυνο. Ομως αυτή τη στιγμή δεν υπήρχε άλλη διέξοδος. Εκεί βρισκόταν η μοναδική τους ελπίδα.

Το κενό οικόπεδο απείχε μερικά μέτρα από τη νότια πλευρά του κτιρίου της Ιεράς Αρχιεπισκοπής. Ομως ο Παπαδογιάννης περνούσε δραματικές στιγμές.

Το τραύμα άρχισε να έχει τις επιπτώσεις του, έχανε αίμα ενώ τα μάτια του άρχισαν να θαμπώνουν και δεν έβλεπε μπροστά του. Με δυσκολία ξεχώριζε τώρα το κενό οικόπεδο.

Ανοιγόκλεισε μια δυο φορές τα μάτια που προσπαθώντας να διακρίνει καλύτερα το τι υπήρχε μπροστά του. Κινδύνευε να λιποθυμήσει.

Το ελικόπτερο άρχισε ήδη να χάνει ύψος. Σε μια στιγμή που ανοιγόκλεινε τα μάτια του, αντιλήφθηκε ότι το ελικόπτερο βρισκόταν σε ύψος χαμηλότερο από το διπλανό σπίτι. Ο κίνδυνος να κτυπήσει απότομα το ελικόπτερο στη γη, σε μια ανώμαλη προσγείωση και να ανατραπεί ήταν ορατός, και σε μια τέτοια περίπτωση το αποτέλεσμα θα ήταν πυρκαγιά.

Ασυναίσθητα προσπάθησε να κερδίσει ύψος, τα κατάφερε, ανέπνευσε για λίγο. Ξεπέρασε το εμπόδιο, όχι όμως και κάθε κίνδυνο, γιατί το ελικόπτερο είχε τάση να αναποδογυρισθεί προς τα αριστερά.

Για καλή του τύχη όμως βρισκόταν ήδη σε καλό χώρο προσγείωσης.

Μια τελευταία προσπάθεια και το ελικόπτερο οριζοντιώθηκε και "κάθησε" όσο ομαλά μπορούσε στο ανώμαλο έδαφος.

Αυτό που φοβόταν ο Παπαδογιάννης ήταν ότι με μια ανώμαλη προσγείωση υπήρχε ο κίνδυνος να κτυπήσουν με δύναμη στο έδαφος, να ζαλιστούν και να παγιδευτούν μέσα στο σκάφος και να καούν με την πυρκαγιά που θα ακολουθούσε.

Η ανώμαλη προσγείωση τους ταρακούνησε, ευτυχώς, πολύ λιγο. Ωστόσο ο κίνδυνος μιας πυρκαγιάς δεν εξέλιπε τελείως, έστω και αν είχαν "πατήσει" στη γη.

Κι' αυτό γιατί ενώ το ελικόπτερο "καθόταν" στο έδαφος, είδε καπνούς από την πλευρά του Αρχιεπισκόπου, έξω από το ελικόπτερο, ενώ ταυτόχρονα άκουε ένα δυνατό κρότο.

Με όσες δυνάμεις του είχαν απομείνει φώναξε στον Μακάριο:

- Μακαριώτατε, γρήγορα. Μακρυά από το ελικόπτερο. Υπάρχει ο κίνδυνος να εκραγεί.

Ο Μακάριος βγήκε και απομακρύνθηκε μερικά μέτρα,

Ο Παπαδογιαννης δεν φαινόταν να είχε πάθει τίποτε ή έτσι τουλάχιστον νόμιζε εκείνη τη στιγμή ο Μακάριος. Μέσα στη σύγχυση που επικρατούσε, δεν διαπίστωσε καμμιά περίεργη αντίδραση στον Παπαδογιάννη, ενώ συνέχιζε να βρίσκεται στο πηδάλιο.

Γιατί είχε κατορθώσει να προσγειώσει το ελικόπτερο, όσο ομαλά μπορούσε, περνώντας το από μια "τρύπα βελονιού" και μέχρι την τελευταία στιγμή τον συμβούλευε τι να κάμει.

Αρα ήταν καλά. Ετσι τουλάχιστον πίστευε ο Μακάριος καθώς απομακρυνόταν από το ελικόπτερο, μήπως εκραγεί, όπως του είχε πει ο Παπαδογιάννης.

Ομως δεν ήταν έτσι τα πράγματα. Ο Παπαδογιάννης σοβαρά τραυματισμένος καθυστέρησε για λίγο, γιατί έπρεπε να βγάλει τη ζώνη του και τα ακουστικά.

Τα κατάφερε με δυσκολία. Με περισσότερη ακόμα άνοιξε τη πόρτα του ελικοπτέρου, χρησιμοποιώντας και τα δυο του χέρια γιατί το αριστερό δεν μπορούσε ήδη να το χρησιμοποιήσει λόγω του τραύματος που υπέστη.

Ενώ ο Μακάριος βρισκόταν σε απόσταση μόλις 4-5 μέτρων, από το λαβωμένο ελικόπτερο, ο Παπαδογιάννης κατάφερε να πατήσει στη γη.

Είδε τον Μακάριο να απομακρύνεται. Μια ικανοποίηση ζωγραφίστηκε στο πρόσωπο του. Είχε φέρει σε πέρας την αποστολή του...

Στάθηκε για λίγο στα πόδια του. Διαπίστωσε ότι μπορούσαν ακόμα να τον στηρίζουν.

Δίπλα του η μηχανή του ελικοπτέρου συνέχιζε να βουίζει. Ούτε το χρόνο, ούτε τη δυνατότητα είχε να την σβήσει. Η μόνη του έγνοια ήταν να σώσει πρώτα τον πολύτιμο επιβάτη του, τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Τα άλλα έρχονταν σε δεύτερη μοίρα.

Αιμόφυρτος και με αφόρητους πόνους, τοποθέτησε τα χέρια του στις πληγές του κι άρχισε να απομακρύνεται κι' αυτός προς την κατεύθυνση που βρισκόταν ο Μακάριος. Σε λίγο βρισκόταν κοντά του.

- Μακαριώτατε, πρέπει να φύγουμε πιο μακρυά. Υπάρχει ακόμα κίνδυνος να εκραγεί το ελικόπτερο.

Προχώρησαν γύρω στα 20 μέτρα. Ομως ο Παπαδογιάννης είχε ήδη χάσει αρκετό αίμα. Δεν μπορούσε να προχωρήσει άλλο. Τα γόνατά του άρχισαν να λυγίζουν. Επεσε ανάσκελα στο έδαφος μέσα στο δρόμο.

Παρ' όλον τούτο όμως, επέμενε. Ηταν πραγματικό παλληκάρι. Αφαίρεσε τα ρούχα του, έδεσε τα τραύματά του κι' ενώ ο Μακάριος άρχισε να ζητά βοήθεια, ο Παπαδογιάννης του φώναξε με όση δύναμη του είχε απομείνει:

- Μακαριώτατε, σώσατέ με, πεθαίνω.

Οι περίοικοι είχαν ήδη σπεύσει σε βοήθεια τους και μετέφεραν τον Παπαδογιάννη και τον Μακάριο στο Νοσοκομείο...