3.2.1969: Η τρίτη φάση τωv εvδoκυπριακώv συvoμιλιώv. Γλαύκoς Κληρίδης και Ραoύφ Ντεvκτάς αvακoιvώvoυv τηv πρώτη συμφωvία για διoρισμό υπεπιτρoπώv για τo voμoθετικό και τoυς Ημικρατικoύς Οργαvισμoύς.

S-1805

3.2.1969: Η ΤΡΙΤΗ ΦΑΣΗ ΤΩΝ ΕΝΔΟΚΥΠΡΙΑΚΩΝ ΣΥΝΟΜΙΛΙΩΝ. ΓΛΑΥΚΟΣ ΚΛΗΡΙΔΗΣ ΚΑΙ ΡΑΟΥΦ ΝΤΕΝΚΤΑΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΝΟΥΝ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΟΡΙΣΜΟ ΥΠΕΠΙΤΡΟΠΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΗΜΙΚΡΑΤΙΚΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ

Στο μεσοδιάστημα μεταξύ της δεύτερης και της τρίτης φάσης των ενδοκυπριακών συνομιλιών των οποίων ηγούνταν οι Γλαύκος Κληρίδης και Ραούφ Ντενκτάς ο Πρόεδρος Μακάριος δήλωσε σαν ρωτήθηκε από το Μπι Μπι Σί στις 10 Ιανουαρίου 1969 ότι ήταν συγκρατημένα αισιόδοξος ότι οι συνομιλίες θα είχαν αίσιο τέλος λόγω των δυσκολιών που προέκυψαν από όσα ζητούσαν οι τούρκοι και τα οποία ισοδυναμούσαν με προτάσεις για δημιουργία κράτους εν κράτει.

Πρόσθεσε:

" Διατηρώ συγκρατημένην αισιδοξίαν. Είμαι ευτυχής να είπω ότι από έτους και πλέον η κατάστασις εν Κύπρω είναι ήρεμος, ελπίζω δε ότι θα συνεχισθή η ειρηνική αύτη ατμόσφαιρα μετά βεβαιότητος την διάρκειαν ή το αποτέλεσμα των ενδοκυπριακών συνομιλιών. Πιστεύω εν πάση περιπτώσει, ότι η λύσις του κυπριακού δεν είναι δύσκολος, εάν αύτη στηριχθή επί δημοκρατικών αρχών. Οιαισδήποτε προτάσεις διά λύσεις διχοτομικάς ή οδηγούσας εις ομοσπονδοποίησιν είναι από ελληνικής πλευράς εντελώς απαράδεκτοι".

Η τρίτη φάση των συνομιλιών ορίστηκε να αρχίσει στις 20 Ιανουαρίου 1969 με συνάντηση στην οικία του Γλαύκου Κληρίδη. Αλλά αναβλήθηκε για τις 3 Φεβρουαρίου.

Ωστόσο η συνάντηση της 20ης Ιανουαρίου έγινε και είχε να επιδείξει πραγματική πρόοδο στις σχέσεις τουλάχιστον των δύο κοινοτήτων και στην ασφάλεια που ένοιωθαν οι δυο συνομιλητές καθώς ο Ραούφ Ντενκτάς για πρώτη φορά πήγε στη συνάντηση στον ελληνικό τομέα της Λευκωσίας χωρίς τη συνοδεία της φρουράς του Γλαύκου Κληρίδη.

Το ίδιο ανακοινώθηκε ότι θα έκαμνε και ο Γλαύκος Κληρίδης κατά τη μετάβαση του στην τουρκική συνοικία της Λευκωσίας.

Ο Γλαύκος Κληρίδης σαν πήγαινε στην τουρκική συνοικία της Λευκωσίας, όπου βρισκόταν η οικία του Ραούφ Ντενκτάς, συνοδευόταν από τη φρουρά του Ντενκτάς και ο Ντενκτάς σαν ερχόταν στην ελληνικό τομέα συνοδευόταν από τη φρουρά του Κληρίδη.

Στη συνάντηση αυτή ο Γλαύκος Κληρίδης επέδωσε, τις προτάσεις του στον Ντενκτάς πάνω στο θέμα της Εκτελεστικής Εξουσίας.

Οι δύο συνομιλητές μίλησαν στους δημοσιογράφους χωρίς, ωστόσο, να δίνουν λεπτομέρειες για τις συνομιλίες.

Ο Γλαύκος Κληρίδης ανέφερε ότι επέδωσε στον Ντενκτάς τις προτάσεις του για την Εκτελεστική Εξουσία σε απάντηση στις προτάσεις του Ραούφ Ντενκτάς που του είχε δώσει στην τελευταία τους συνάντηση.

Σύμφωνα με την εφημερίδα "Ο Φιλελεύθερος" (21.1.1969) ο Γλαύκος Κληρίδης "αναφερόμενος εις την σημασίαν του τρίτου γυρου και της νέας συναντήσεως υπεγράμμισεν ότι κάθε συνάντησις είναι σοβαράς σημασίας και έχει

περιεχόμενον" και πρόσθεσε ότι "υπάρχουν εισέτι θέματα επί των οποίων υφίστανται διϊστάμεναι απόψεις σοβαραί μεν, αλλά ουχί απελπιστικαί".

Επομένως, είπε ο Γλαύκος Κληρίδης "δεν δύναται να λεχθή ότι προέκυψεν οιονδήποτε αδιέξοδον εις τας συνομιλίας".

Με τις θέσεις του Γλαύκου Κληρίδη συμφώνησε και ο Ραούφ Ντενκτάς.

Η πρώτη συνάντηση της τρίτης φάσης των συνομιλιών έγινε στις 3 Φεβρουαρίου 1969, και οι δύο συνομιλητές δήλωσαν σε διάσκεψη τύπου οτι αν συνεχιζόταν η ήρεμη ατμόσφαιρα με υπομονή, κατανόηση και καλή θέληση θα μπορούσε να εξευρεθεί δίκαιη και λειτουργήσιμη λύση του Κυπριακού προβλήματος.

Επανέλαβαν χωρίς να εισέρχονται στις λεπτομέρειες ότι "στο στάδιο αυτό, ότι μπορούμε να πούμε είναι ότι σημειώθηκε κάποια πρόοδος σε μερικά θέματα, ενώ σε άλλα υπάρχουν ακόμη διαφορές που απαιτούν υπομονετικές διαραγματεύσεις".

Ανέφεραν ακόμα ότι ενώ δεν ήταν στόχος τους και μια τέταρτη φάση εν τούτοις αν χριεαζόταν αυτό θα γινόταν.

Ανέφεραν σε κοινή δήλωση τους οι δύο συνομιλητές (μεταγλώττιση από μετάφραση από το αγγλικό κείμενο όπως δημοσιεύθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 1969 στην εφημερίδα "Ο "Φιλελεύθερος":

"Η πρώτη και η δεύτερη φάση των συνομιλιών έχουν συμπληρωθεί, αρχίσαμε δε τώρα την τρίτη φάση.

Κατά την πρώτη φάση των συνομιλιών ακολουθήσαμε τη διαδικασία της ανταλλαγής απόψεων σε όλες τις συταγματικές απόψεις του Κυπριακού προβλήματος χωρίς την υποβολή συγκεκριμένων προτάσεων σε οποιοδήποτε θέμα.

Αντικειμενικός, ως εκ τούτου σκοπός της πρώτης φάσης των συνομιλιών ήταν να διαπστωθεί κατά πόσο υπήρχε τέτοια ταυτότητα απόψεων ώστε να διακαιολογείται η έναρξη δεύτερης φάσης με πλέον συγκεκριμένες προτάσεις, όπως δηλώσαμε στο ανακοινωθέν μας της 25ς Ιουλίου 1968. Από τον πρώτο γύρο των συνομιλιών προέκυψε ότι υπήρχε ταυτότητα απόψεων σε αριθμό σημείων, ενώ σε άλλα διαπιστώθηκε ότι δεν ήταν δύσκολο να εξευρεθεί κοινό εδαφος, υπογραμμίσαμε τότε ότι υπήρχαν ακόμη ορισμένα θέματα, η σημασία των οποίων δεν μπορεί να υποτιμηθεί, τα οποία απαιτούν υπομονητικές διαπραγματεύσεις, προκειμένου να σμικρυνθούν τα υφιστάμενα χάσματα.

Υπό το φως της πείρας την οποίαν αποκτήσαμε κατά τη διάρκεια του πρώτου γύρου των συνομιλιών, κρίναμε ότι έπρεπε να συνεχίσουμε τς προσπάθειες μας προς εξεύρεση δίκαιης και λειτουργήσιμης λύσης του κυπριακού προβλήματος. Ετσι οδηγηθήκαμε στη δεύτερη φάση.

Κατά τη δεύτερη φάση των συνομιλιών, προσπαθήσαμε να σμικρύνουμε τις διαφορές σε θέματα στα οποία δεν μπορέσαμε να βρούμε κοινό έδαφος, ταυτόχρονα δε ανταλλάξαμε γραπτές προτάσεις σε όλα τα συνταγματικά θέματα κατά την εξής σειρά:

α). Δικαστική Εξουσία, β) Αστυνομία, γ) Νομοθετική Εξουσία, δ) Τοπική Διοίκηση και ε) Εκτελεστική Εξουσία.

Ενώ η διαδικασία της ανταλλαγής γραπτών απόψεων συνεχίζετο, ο κ. Ντενκτάς και εγώ, προβήκαμε σε προκαταρκτικές παρατηρήσεις στα ανταλλαγέντα έγγραφα και ζητήσαμε διευκρινίσεις σε ορισμένα σημεία. Μετά από αυτά συμφωνήσαμε να δκακόψουμε τις συνομιλίες μεταξύ της δεύτερης και της τρίτης φάσης για να μας παρασχεθεί ο χρόνος να προβούμε σε επανεκτίμηση της

κατάστασης υπό το φως των εγγράφων που ανταλλάγηκαν, των προκαταρκτικών παρατηρήσεων που έγιναν και των διευκρινίσεων που παρασχέθηκαν.

Στο στάδιο αυτό, ό,τι μπορούμε να πούμε είναι ότι σημειώθηκε κάποια πρόοδος σε μερικά θέματα, ενώ σε άλλα υπάρχουν ακόμη διαφορές που απαιτούν υπομονετικές διαπραγματεύσεις.

Κατά τη διάρκεια της δεύτερης φάσης των συνομιλιών εξετάσαμε επίσης το θέμα της σύστασης υπεπιτροπών προς εξέταση ορισμένων θεμάτων σε σχέση προς τα οποία διαπιστώθηκε η ύπαρξη αρκετού κοινού εδάφους σε γενικές αρχές, αλλά για τα οποία είναι ανάγκη να εξετασθούν ορισμένες γενικές απόψεις των αρχών, οι οποίες όπως άφησαν και οι δυο πλευρές να νοηθεί, θα μπορούσαν τελικά να γίνουν αποδεκτές υπό την προϋπόθεση, βεβαίως, επίτευξης γενικής συμφωνίας σε άλλα τα συνταγματικά θέματα.

Φρονούμε ότι μπορούν τώρα να διορισθούν μερικές υπεπιτροπές. Ανακοίνωση για το θέμα αυτό θα γίνει προσεχώς.

Πρόθεση μας με τη δήλωση αυτή δεν είναι να δημιουργήσουμε εντύπωση αισιοδοξίας ή απαισιοδοξίας. Ο,τι μπορούμε να πούμε στο στάδιο αυτό είναι ότι εξακολουθούμε να διατηρούμε συγκρατημένη αισιοδοξία.

Δεν έχουμε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι εξαντλήσαμε όλες τις διαδικασίες ή περιθώρια διαπραγμάτευσης.

Πιστεύουμε ότι εάν η σημερινή ήρεμη ατμόφαιρα συνεχισθεί με υπομονή, κατανόηση και καλή θέληση μπορεί να εξευρεθεί δίκαιη και λειτουργήσιμη λύση. Γνωρίζουμε ότι προβάλλεται η απαίτηση, από ορισμένες πλευρές, όπως οι διερευνητικές αυτές συνομιλίες, οι οποίες συμφωνήθηκε όπως διεξαχθούν με μυστικότητα, κοινοποιηθούν τώρα με τη δημοσίευση των γραπτών προτάσεων ή με τις αποκαλύψεις των θέσεων τις οποίες έχει λάβει η κάθε πλευρά.

Εξετάσαμε το θέμα αυτό προσεκτικά και έχουμε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι είναι πρόωρη η λήψη ενός τέτοιου μέτρου. Αυτό δυνατόν να καταστεί αναγκαίο εάν αφού εξαντληθούν όλες οι διαπραγματευτικές διαδικασίες και περιθώρια πεισθούμε ότι οι συνομιλίες θα αποτύχουν ή κρίνουμε ότι οι διερευνητικές συνομιλίες έχουν εδραιώσει κοινό έδαφος σε όλα τα θέματα και ως εκ τούτου, θα είναι ανάγκη να ενημερωθή το κοινό για το αποτέλεσμα των προσπαθειών μας, πριν ή δεσμευθούμε. Εν τούτοις, ανακοίνωση των προτάσεων τώρα αναπόφευκτα, θα προκαλούσε σκλήρυνση των θέσεων τις οποίες η κάθε πλευρά έχει υιοθετήσει και θα κατέστρεφε κάθε περιθώριο διαπραγματεύσεων".

Οι συνομιλίες προχώρησαν σε καλό δρομο και στις 4 Μαρτίου 1969 ανακοινώθηκε η πρώτη επίσημη συμφωνία μεταξύ των δυο συνομιλητών: Συμφώνησαν στο διορισμό δύο υπεπιτροπών για τη Νομοθεσία και τους Ημικρατικούς Οργανισμούς.

Οι δυο υπεπιτροπές θα συνέρχονταν στην πρώην οικία του Γενικού Εισαγγελέα Κρίτωνα Τορναρίτη, παρά το Αρχαιολογικό Μουσείο.

Η ανακοίνωση της συμφωνίας για τη σύσταση των υπεπιτροπών έγινε σε συνδυασμό με ένα ακόμα βήμα εξομάλυνσης: Η συμφωνία υπογράφηκε στο γραφείο του Γλαύκου Κληρίδη στη Βουλή, το οποίο ο Ντενκτάς επισκεπτόταν για πρώτη φορά από το 1963.

Η Επιτροπή για το Νομοθετικό είχε ως όρους εντολής να εξετάσει το εκλογικό σύστημα και να υποβάλει προτάσεις αποδεκτές και από τις δύο πλευρές.

Η Επιτροπή για τους Ημικρατικούς οργανισμούς είχε οδηγίες όπως εξετάσει το θέμα της συμμετοχής των τουρκοκυπρίων σε αυτούς.

Στην Επιτροπή για το Νομοθετικό από ελληνοκυπριακής πλευράς θα μετέσχαν οι Τάσσος Παπαδόπουλος, υπουργός Εργασίας, Κρίτων Τορναρίτης, Γενικός Εισαγγελέας, Αντώνιος Αναστασιάδης, βουλευτής και από τουρκοκυπριακής οι Οσμάν Ορέκ, Οκτάϋ Φεριντούν και Αχμέτ Μπερμπέρογλου.

Στην Υπεπιρτροπή για τους Ημικρατικούς Οργανισμούς θα μετέσχαν από ελληνοκυπριακής πλευράς οι Τίτος Φάνος, υπουργός Συγκοινωνιών, Μιχαλάκης Γλυκύς, Πρόεδρος της Αρχής Ηλεκτρισμού και Γιαννάκης Χριστοφίδης, Πρόεδρος της ΣΥΤΑ, από δε της τουροκυπριακής πλευράς οι Ουμίτ Σουλεϊμάν Ονάν, Αλή Ντανά και Αχμέτ Σαμή.

Στον όρο "Ημικρατικοί Οργανισμοί" περιλαμβάνονταν προς το παρόν η Αρχή Ηλεκτρισμού, η Αρχή Τηλεπικοινωνιών, η Επιτροπή Σιτηρών και τα Συμβούλια Υδατοπρομήθειας.

Για ορισμένους τεχνικούς λόγους το ΡΙΚ δεν περιλήφθηκε. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι οι τούρκοι ήθελαν τη δημιουργία ξεχωριστού Ραδιοφωνικού Σταθμού, κάτω από την αρμοδιότητα του δικού τους Συμβουλίου Τοπικής Διοίκησης.

Ο Γλαύκος Κληρίδης ανακοίνωσε ότι θα διορίζονται και άλλες υπεπιτροπές "ευθύς ως επέλθη προσέγγισις απόψεων επί των θεμάτων των οποίων θα επιληφθούν" και πρόσθεσε ότι "αι επιτροπαί έχουν εντολήν να καταλήξουν εις συμφωνίαν".

Ωστόσο, όπως σημειώνει ο Δημοσιογράφος Πέτρος Πετρίδης στην Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια της Κύπρου, (περίοδος 1959-1973, τόμος Α σελ. 315) "οι εργασίες των υπεπιροπών που άρχισαν στις 30 Μαϊου 1969 και συνήλθαν σε μερικές ακόμα συνεδρίες "επειδή δεν υπήρχε σχεδόν καθόλου κοινό έδαφος και οι διαφορές διευρύνθηκαν σε μετέπειτα στάδια, οι συζητήσεις κατέληξαν σε αδιέξοδο και τα δύο σώματα περιήλθαν σε αδράνεια".