Πρώτη Ηλεκτρονική Ιστορία της Κύπρου

image

Δωρεάν προσφορά σε ερευνητές, μελετητές, φοιτητές, μαθητές και δημοσιογράφους.

Από την Κύπρο στην αρχαιότητα, μέχρι την Κύπρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η αγγλοκρατία, η ΕΟΚΑ, το πραξικόπημα, το σχέδιο Ανάν, η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Αρχείο Παναγιώτη Παπαδημήτρη

papademetris-pΜοναδικό αρχείο στο οποίο μπορείτε να προστρέξετε και να αναζητήσετε εύκολα και γρήγορα αυτό που θέλετε για μια περίοδο 8.000 ετών για την Ιστορία της Κύπρου.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

16.3.1966: Ο Στρατηγός Γρίβας αρχίζει vα καταρτίζει σχέδια για αvατρoπή τoυ Μακαρίoυ. Ο Αρχιεπίσκoπoς πρoειδoπoιεί τov πρωθυπoυργό στης Ελλάδας Στέφαvo Στεφαvόπoυλo ότι υπάρχει κίvδυvoς o Στρατηγός vα δημιoυργήσει συvθήκες εμφυλίoυ πoλέμoυ στηv Κύπρo.

S-1720

16.3.1966: Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟς ΓΡΙΒΑΣ ΑΡΑΧΙΖΕΙ ΝΑ ΚΑΤΑΡΤΙΖΕΙ ΣΧΕΔΙΑ ΓΙΑ ΑΝΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΥ. Ο ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΠΟΕΙΔΟΠΟΙΕΙ ΤΟΝ ΠΡΩΘΥΠΥΡΓΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟ ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟ ΟΤΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Ο ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΝΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕΙ ΣΥΝ7ΘΗΚΕΣ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Ο πρόεδρος Μακάριος ανταλλάσσει χειραψία με τον Στρατηγό Γρίβα τον οποίο θεωρούσε ως τον άνθρωπο που απεργαζόταν σχέδια ανατροπής του

Στην Ελλάδα αναζητούσαν στα τέλη του 1965 όμως δεν είχε στερεωθεί ακόμα κυβέρνηση.

Το σχήμα Νόβα καταψηφίσθηκε στην Βουλή και παραιτήθηκε στις 5 Αυγούστου για να το διαδεχθεί άλλο υπό τον Ηλία Τσιριμώκο, που δεν ανήκε μεν στην ομάδα των αποστατών της Ενωσης Κέντρου, αλλά είχε ανεξαρτητοποιηθεί.

Με τη σειρά της και η Κυβέρνηση Τσιριμώκου καταψηφίστηκε από τη Βουλή στις 28 Αυγούστου και αποχώρησε από το προσκήνιο.

Την ημέρα της ψηφοφορίας και είναι και αυτό αξιοσημείωτο, όπως σημειώνει ο Πέτρος Πετρίδης στην Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια της Κύπρου, ο Στέφανος Στεφανόπουλος έκρινε ότι έπρεπε να απολογηθεί για τις προηγούμενες δηλώσεις του για «σκοτεινές και εωσφορικές» δυνάμεις που απέτρεψαν την Ένωση. Γιατί, όπως είπε, τότε μόνο κατώρθωσε να δει το σχέδιο Ατσεσον και να διαπιστώσει ότι η λύση εκείνη δεν οδηγούσε στην Ενωση.

Ο Στεφανόπουλος διαδέχθηκε τον Τσιριμώκο και πήρε ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή (152 με 148). Ο Τσιριμώκος, Αντιπρόεδρος και Υπουργός Εξωτερικών στη νέα Κυβέρνηση ήρθε στην Κύπρο στις 17 Οκτωβρίου 1965, και στις πρώτες δηλώσεις του είπε απερίφραστα ότι το προβάδισμα του χειρισμού του Κυπριακού το είχε η Κύπρος - «εκείνος που αγωνίζεται να σπάσει τα δεσμά του», όπως ανέφερε.

Η φιλοκυπριακή αυτή στάση του Τσιριμώκου οδήγησε τελικά στην παραίτησή του, στις 12 Απριλίου του 1966, στο αποκορύφωμα της κρίσεως για το στρατιωτικό, ύστερα από οξύτατες διαφωνίες με τον Πρωθυπουργό Στεφανόπουλο, γιατί υποστήριζε ότι η Κυπριακή Κυβέρνηση έπρεπε να έχει πλήρη έλεγχο πάνω στην Εθνική Φρουρά.

Προσθέτει ο Πέτρος Πετρίδης:

Η διαμάχη για το στρατιωτικό, που άρχισε σαν απλό θέμα νομικής υποστάσεως των Ελλήνων άξιωματικών που υπηρετούσαν στην Κύπρο - για την ακρίβεια η όξυνση που προσέλαβε το θέμα τους πρώτους μήνες του 1966 - είναι απόλυτα συνυφασμένη με συγκεκριμένες κινήσεις για πραξικοπηματική ανατροπή του Προέδρου Μακαρίου.

Ήδη από το τέλος του 1964 άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες για συνωμοσία ανατραπής του Μακαρίτου που επιτάθηκαν με την παράλληλη κίνηση για συγκρότηση ομάδων και την παρουσία «ομάδων διαφωτίσεως» στα σχολεία και «πυρήνων» στην Εθνική Φρουρά για την «προώθηση» της Ενωσης.

Επανειλημμένα ο Πρόεδρος Μακάριος αναγκάστηκε να διαψεύσει «φήμες» για συνωμοτικές κινήσεις των Ελλήνων αξιωματικών, αλλά και προειδοποίησε ότι δεν θα

Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ακολουθούμενος ανάμεσα σε άλλους και από τον Στρατηγό Γρίβα. Ο Μακάριος σε επιστολή του στον πρωθυπουργό της Ελλάδας Στέφανο Στεφανόπουλο εξέφραζε φόβους ότι μια μέρα ο Γρίβας θα δημιουργούσε συνθήκες εμφυλίου στην Κύπρο

γίνονταν ανεκτές ομάδες, έστω και κάτω από τον μανδύα των «σωμάτων αμύνης» κατά των Τούρκων, ανεξάρτητων από την Κυπριακή Εθνοφρουρά.

Ανεξάρτητα από τις φήμες και τις διαψεύσεις, έγινε τότε σοβαρή κίνηση για πραξικόπημα κατά του Προέδρου Μακαρίου, που ματαιώθηκε την τελευταία στιγμή.

Ήδη πριν από την 1η 'Απριλίου, 1965, όταν υποβλήθηκε η έκθεση του Μεσολαβητού Γκάλο Πλάζα, άρχισε η Κυπριακή ηγεσία να προσανατολίζεται προς την ιδέα της άνεξαρτησίας. Με την υποβολή της έκθεσης Πλάζα, που τασσόταν υπέρ μιας γνήσιας ανεξαρτησίας, αποκλείοντας την Ενωση - έκθεση που η Κυπριακή Κυβέρνηση υιοθέτησε- οι κατευθύνσεις της Κυπριακής ηγεσίας άρχισαν να άποκρυσταλλώνονται.

Η Ενωση φαινόταν ν' απομακρύνεται και ο Στρατηγός Γρίβας επείσθη ότι για να υπάρξει επιστροφή στη γραμμή της Ενωσης έπρεπε να εξουδετερωθεί ο Πρόεδρος Μακάριος και οι συνεργάτες του, έστω και με πραξικόπημα, αφού δεν μπορούσε να γίνει με άλλο τρόπο.

Ο πόλεμος φθοράς των στενών συνεργατών του, του Υπουργού Εσωτερικών Πολύκαρπου Γιωρκάτζη και του Προέδρου της Βουλής και άλλων στελεχών έξω από την Κυβέρνηση, που έγιναν στόχος προσωπικών επιθέσεων, με σκοπό να άποψιλωθεί το περιβάλλον που στήριζε τον Αρχιεπίσκοπο, δεν απέφερε ουσιαστικά αποτελέσματα.

Γι' αυτό και μια πραξικοπηματική ανατροπή του Προέδρου Μακαρίου φαινόταν σαν η «μόνη διέξοδος». Παρ' όλο που η κίνηση εκείνη ήταν τότε άγνωστη, δεν έλειψαν οι λόγοι για ένταση των προστριβών και της καχυποψίας μεταξύ του Προέδρου Μακαρίου και του Στρατηγού.

Την 1η Δεκεμβρίου 1965 ο Πρόεδρος Μακάριος κάλεσε στο γραφείο του τον Στρατηγό Γρίβα και του παρουσίασε σε φωτοτυπία μιά έπιστολή που απευθυνόταν σ' αυτον.

Αναφερόταν στην επιστολή:

«ΟΙΚΟΣ ΤΗΣ Α. Μ. ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ Ανάκτορα, 18η Οκτωβρίου, 1965.

Α.ΑΠ. Αρθ. Πρωτ. 88/6/Κ.Β.) 1054.

Αγαπητέ Στρατηγέ,

Εν συνεχεία προγενεστέρας μου, γνωρίζω Υμίν ότι τελικώς απεφασίσθη η εκκαθάρισις, προς τον σκοπόν δε αύτον δέον όπως εντός των προσεχών ημερών και μέχρι της 28ης τρεχ. μηνός να έχη λήξη το σχέδιον μεταθέσεων του Γ.Ε.Σ. ως τουτο είναι δεόντως ηλεγχθέν και εγκριθέν.

Επιθυμούμεν όπως οι γνωστοί παράγοντες συνοδευόμενοι υπό του Λοχαγού ΝI ΚΟΛΑΟΥ ΜΠΕΛΚΑ αποσταλούν ενταύθα διά τους γνωστούς εις Υμάς λόγους.

Απεκλείουμεν πάσαν επαφήν μετά του γνωστου Δημοσιογράφου όστις εβεβαιώθημεν ότι εξυπηρετεί ξένα προς ημάς συμφέροντα.

Στέφανος Στεφανόπουλος, πρωθυπουργός της Ελλάδας την περίοδο όξυνσης των σχέσεων Μακαρίου- Γρίβα

Την προσεχή εβδομάδα, θέλει συναντήση Τμάς ο κ. Ρίτσαρτ Ρότζερς εκπροσωπών τον Υπουργόν Εξωτεριικών Η.Π.Α. Την επαφήν θέλομεν προαναγγείλει Υμίν διά του ως κατωτέρω τηλεγραφήματος.

Ευχαριστώ διά δώρον ΣΤΟΠ.

Φθάνω την.........

ΓΕΩΡΓΑΝΤΩΝΗΣ

Ωσαύτως θέλετε λάβει το πλήρες σχέδιον μετά την επεξεργασίαν του, τούτο θέλει τεθεί εις εφαρμογήν εις χρόνον καθορισθησόμενον υφ' Υμών.

Ενταύθα επικρατεί η αντίληψις ότι δέον όπως αποφευχθή μέχρι της ημέρας X πάσα συνάντησις μετά των εν Κύπρω Δημοσιογραφικών και Διπλωματικών κύκλων.

Ο φέρων τίθεται εις τας διαταγάς Υμών.

Ελέγξατε σήμα εις γνωστόν χώρον

Διατελώ

Ιδιαίτερος Α. Μ. του Βασιλέως Ταγ/χης ΑΡΝΑΟΥΤΗΣ ΜIX.»

Ο Στρατηγός Γρίβας διάβασε την επιστολή και αντέδρασε με έκπληξη και θυμό, λέγοντας ότι ο ίδιος ποτέ δεν πήρε τέτοιο έγγραφο και ότι το θεωρούσε χαλκευμένο. Παρατήρησε μάλιστα ότι με τόσους αξιωματικούς κάτω από τις διαταγές του έδώ στην Κύπρο δεν είχε άνάγκη από άλλους για να του ετοιμάσουν σχέδια πραξικοπήματος στην Αθήνα.

Την ίδια μέρα το απόγευμα αναχωρούσε με το πρώτο πλοίο που έφευγε από την Λάρνακα για την Αθήνα, μαζί με τη γυναίκα του.

Ήταν τόσο ξαφνική η αναχώρησή τους ώστε ακυρώθηκε μιά δεξίωση που θα έδινε μετά τέσσερις μέρες προς τιμήν του Γεωργίου Μαύρου, τότε Διοικητή της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, που έφθασε τη μεθεπομένη της αναχώρησης του. Και για πρώτη φορά ο Στρατηγός δεν έφευγε με Ελληνικό πλοίο, αλλά ένα Ιταλικό- χαρακτηριστικό και αυτό της εσπευσμένης αναχώρησης του.

Στην Αθήνα έμεινε σχεδόν 15 μέρες - και είχε, εκτός από τις αλλεπάλληλες συναντήσεις του με τη στρατιωτική ήγεσία, ιδιαίτερη συνάντηση με τον Βασιλιά, στον οποίο έδωσε το φωτοαντίγραφο με δική του συνοδευτική επιστολή.

Λίγες μέρες μετά την επιστροφή του Στρατηγού Γρίβα στην Κύπρο ο Μακάριος πήρε την ακόλουθη διαβεβαίωση από τα Ανάκτορα :

ΒΑΣΙΛΙΚΟΝ ΑΥΛΑΡΧΕΙΟΝ

Ανάκτορα τη 23η Δεκεμβρίου, 1965. Μακαριώτατε,

Η Α. Μ. ο Βασιλεύς μ' επεφόρτισε να διαβιβάσω εις την Υμετέραν Μακαριότητα τους θερμούς Αυτού χαιρετισμούς ως και τας θερμοτάτας του ευχάς επί ταις επικειμέναις εορταίς.

Επίσης, η Αυτού Μεγαλειότης ο Βασιλεύς με διέταξε να σας γνωρίσω ότι ο Στρατηγός Γρίβας τω απέστειλεν επιστολήν μετά φωτοτυπίας του εγγράφου, όπερ ο προσωπικός Γραμματεύς της Αυτού Μεγαλειότητος Ταγματάρχης κ. Α. Αρναούτης φέρεται ως απαστείλας προς τον Στρατηγόν.

Ο Βασιλεύς βαθύτατα ελυπήθη αναγινώσκων το κείμενον του εγγράφου τούτου, το οποίον, ασφαλώς, εχαλκεύθη υπό ανθρώπων εχόντων συμφέρον να δημιουργήσωσι ζητήματα εις βάρος των εθνικών ημών επιδιώξεων.

Το ότι η επιστολή αύτη είναι απ' αρχής μέχρι

τέλους πλαστή, ούδεμία ύπάρχει άμφιβολία και τούτο διότι :

Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος με τον ιδιαίτερο του Γραμματέα Αρναούτη

α) ο τίτλος «Οίκος της Α. Μ. του Βασιλέως» δεν ύφίσταται παρ' ημίν. Επί απάντων των εν ίσχύι παρ' ήμίν τίτλων τοποθετείται στέμμα και ουχί θυρεός.

β) Η άναφερομένη ως ημερομηνία αποστολής του εγγράφου 18η Οκτωβρίου, 1965 συμπίπτει να είναι εκείνη κατά την οποίαν ο Ταγματάοχης Αρναούτης μετά του υποφαινομένου ευρίσκοντο εις Πάτμον ως Ακολουθία των Αυτών Μεγαλειοτήτων κατά την περιοδείαν Των εις τα Δωδεκάνησα.

γ) Το περιεχόμενον του εγγράφου γέμει ανορθογραφιών, η δε σύνταξίς του προδίδει άνθρωπον στερούμενον παντελώς σεβασμού προς την Ιεραρχίαν.

δ) Η σφραγίδα είναι επίσης πλαστή και ως προς τον θυρεόν και ως προς τον τίτλον.

ε) Η υπογραφή του εγγράφου προσομοιάζει μεν προς την του Ταγματάρχου Αρναούτη, διαφέρει όμως ουσιωδώς ταύτης καίτοι θα ήτο εύκολον εις τον χαλκεύσαντα την υπογραφήν να φωτοτυπήση ταύτην εξ άλλου εγγράφου.

στ) Ο τίτλος του Ταγματάρχου Αρναούτη είναι «Προσωπικός Γραμματεύς της Α. Μ. του Βασιλέως» και ουχί «'Ιδιαίτερος».

Η Αυτού Μεγαλειότης θα επεθύμει, Μακαριότατε, όπως εν τη ευαιρεσκεία Σας τω γνωρίσητε το πρόσωπον όπερ σας ενεχείρισε το κείμενον τούτο ίνα, ει δυνατόν, έξακριβωθή η πηγή χαλκεύσεως.

Ασπαζόμενος την δεξιάν Σας,

μετά βαθυτάτου σεβασμού

Αντιστράτηγος θ. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣIΑΔΗΣ

Αυλάρχης Α. Μ. ΒΑΣΙΛΕΩΣ

Π Πρόεδρος Μακάριος άφησε να περάσουν οι γιορτές των Χριστουγέννων και απάντησε με την ακόλουθη επιστολή :

ΠΡΟΕΔΡΙΚΟΝ ΜΕΓΑΡΟΝ

εν Λευκωσία, τη 8η 'Ιανουάριου, 1966

Στρατηγέ μου,

Ευχαριστώ θερμώς διά την από 24ης παρελθόντος μηνός Δεκεμβρίου επιστολήν σας και τας δι' αυτής διαβιβασθείσας ευχάς της Α. Μ. του Βασιλέως.

Οσον αφορά το θέμα της πλαστής επιστολής, την οποίαν φέρεται ως αποστείλας προς τον Στρατηγόν Γρίβαν ο Γραμματεύς της Α. Μεγαλειότητος Ταγματάρχης κ. Αρναούτης ουδέ την ελαχίστην είχον εξ αρχής αμφιβολίαν ότι αύτη εχαλκεύθη εν Αθήναις και απεστάλη εις Κύπρον με σκοπόν την δημιουργίαν καταστάσεων εξυπηρετουσών κομματικούς υπολογισμούς και συμφέροντα. Εξέφρασα τας σκέψεις αυτάς και εις τον Στρατηγόν Γρίβαν όταν του έδωσα την φωτοτυπίαν της επιστολής.

Παρακαλώ, όπως μου επιτραπή να μη αναφέρω εις την παρούσαν μου τον προς εμέ αποστολέα ή τους πολιτικούς κύκλους, οίτινες εχάλκευσαν την εν λόγω επιστολήν.

Μετ' εγκαρδίων ευχών

+ 0 Κύπρου ΜΑΚΑΡΙΟΣ

Αντιστράτηγον θ. Παπαθανασιάδην,

Αυλάρχην Α. Μ. Βασιλέως».

Τα κείμενα μιλούν από μόνα τους.

Ο Πρόεδρος Μακάριος με τον μεσολαβητή των Ηνωμένων Εθνών Γκάλο Πλάζα, ο οποίος εισηγήηθηκε λύση ανεξαρτησίας για την Κύπρο

Έστω όμως και αv η επιστολή ήταν χαλκευμένη, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα των προσπαθειών που γίνονταν συνεχώς να καλλιεργηθεί το κλίμα της δυσπιστίας και να πρσκληθή ή να επιταχυνθεί η ρήξη μεταξύ του Προέδρου Μακαρίου και του Στρατηγού Γρίβα.

Οπως, όμως, εξελίχθηκαν τα πράγματα δεν χρειάστηκαν χαλκευμένες επιστολές για να πρσκληθεί ρήξη και να δημιουργηθεί εστία εντάσεως που διατηρήθηκε μέχρι τέλους της παραμονής του Στρατηγού στην Κύπρο. Τα κείμενα των επιστολών αυτών χρησιμοποιήθηκαν στη δίκη του ΑΣΠΙΔΑ - η πρώτη από την υπεράσπιση για να πλήξει τον Στρατηγό Γρίβα και οι δύο άλλες για να αφεθούν υπονοούμενα ότι διέρρευσαν από τον Μακαριώτατο για να χρησιμοποιηθούν εναντίον του Στρατηγού.

Λίγες μέρες πριν από την ξαφνική αναχώρηση του Στρατηγού Γρίβα στην Αθήνα, και συγκεκριμένα στις 28 Νοεμβρίου, ήλθε στην Κύπρο ο Διευθυντής του Πολιτικού Γραφείου του Πρωθυπουργού Στεφανόπουλου Ιωάννης Σωσσίδης και έφυγε την επομένη, αφού είχε μια συνάντηση με τον Μακαριώτο και αρκετές επαφές με τον Στρατηγό Γρίβα.

Οι σχέσεις Γρίβα- Σωσσίδη, όπως αποικαλύφθηκαν αργότερα, δημιουργούν το ερώτηιμα κατά πόσο η άπρογραμμάτιστη μετάβαση του Στρατηγού Γρίβα στην Αθήνα είχε σχέση και με την παρουσία του Σωσίδη στην Κύπρο.

Ο Στρατηγός είχε δηλώσει, όταν έφθασε στην Αθήνα, ότι «θά άπογοητευθούν όσοι χαλκεύουν ειδήσεις σχετκώς με την θέσιν μου εις την Κύπρον και τας εκεί σχέσεις μου».

Ο Στρατηγός θα είχε, ασφαλώς, υπ' όψη του την «επιστολή» Αρναούτη.

Στις αρχές Ιανουαρίου 1966 ανακοινώθηκε ότι ο Πρόεδρος Μακάριος θα βρισκόταν στην Αθήνα το τέλος του μηνός για συνομιλίες με την Ελληνική Κυβέρνηση, ύστερα από μια περιοδεία σε χώρες της Αφρικής.

Ενώ πλησίαζε η ημέρα των συνομιλιών ο Στρατηγός Γρίβας έστειλε στον Σωσσίδη μια επιστολή, με ημερομηνία 25 Ιανουάριου, που όταν, ύστερα από μερικές βδομάδες έφθανε «μυστηριωδώς» στα χέρια του Προέδρου Μακαρίου, ανατίναξε όλους τους δεσμούς μεταξύ τους.

Έγραφε ο Στρατηγός :

«Εσωκλείστως σας στέλλω αντίγραφον εγγράφου, το οποίον έστειλα σήμερα και εις τον Υπουργόν Εθνικής Αμύνης κ. Κωστόπουλον, διά να συμπεριληφθή και το ζήτημα των πυραύλων εις τας συνομιλίας σας με τον Αρχιεπίσκοπον.

Ελπίζω από τάς συνομιλίας να βγη θετικόν αποτέλεσμα και να αναγκασθή ο Αρχιεπίσκοπος να καθορίση την θέσιν του. Η εσωτερική κατάστασις εδώ από απόψεως κοινής γνώμης είναι όπως την εξέθεσα στο προηγούμενον μου έγγραφον προς τον κ. Πρόεδρον.

Προχωρήστε, συνεπώς σταθερά και αποφασιστικά και ό,τι αποφασίσετε εδώ είναι εξηισφαλισμένον. Εκείνο που βλάπτει και διά το οποίον ο κόσμος αγανακτεί αλλά και εξ ου ευκόλως παρασύρεται, είναι η αναποφασιστικότης και η έλλειψις μιάς καθαρής γραμμής.

Οι εδώ Υπουργοί του Μακαρίου και ιδία ο Γιωρκάτζης, ενεργούν ασυδότως καί

πρσσπαθούντες να ξεφύγουν από τον κλοιόν, ο οποίος δημιουργείται γύρω των, προβαίνουν εις ανοήτους ενεργείας. Την 23ην τρέχ. βράδυ εγένοντο δύο εκρήξεις

ΑΓΩΝ 23 3 1966

βομβών εις Λευκωσίαν. Είμαι απολύτως βέβαιος ότι ο Γιωρκάτζης γνωρίζει ποιος τας ετοποθέτησε.

Εις το συμπέρασμα αυτό με άγουν τα κάτωθι:

1) Μέχρι σήμερον εγένοντο πλείσται εκρήξεις κατά καιρούς εις όλας τας πόλεις, χωρίς ουδείς να συλληφθή.

2) Αι προγενέστεροι εγένοντο υπό οπαδών του Λυσσαρίδη ως τούτο μου ωμολόγησε ο Γιωρκάτζης και εν τούτοις ουδένα συνέλαβε, σχετική μάλιστα αναφορά μου υπάρχει εις το Υπουργείον Εθνικής Αμύνης.

3) Είναι απαράδεκτον να πιστεύη κανείς ότι η Κυπριακή Αστυνομία είναι ανίκανος να συλλάβη τους δράστας τόσων εκρήξεων.

Σκοπός των εκρήξεων της παρελθούσης Κυριακής, κατά την αντίληψίν μου, είναι : 1) να έπιρριφθή η ευθύνη εις τους Ενωτικούς, ως άλλως τε αφήκε να εννοηθή ο Γιωρικάτζης εις τας δηλώσεις του.

2) Να επηρεασθούν πιθανώτατα, ως ελπίζει ο Γιωρκάτζης, αι συνοιμιλίαι εις Αθήνας.

Επειδή εις Αθήνας θα συζητηθή και το στρατιωτικόν διά το οποίον κυρίως ένδιαφέρεται ο Γιωρκάτζης, διότι ο στρατός είναι το εμπόδιον τούτου και του Αρχιεπισκόπου εις τα σχέδιά των, θέλει να επιρρίψη τας ευθύνας των εκρήξεων εις άτομα εκπαιδευθέντα υπό του στρατού εις σαμποτάζ, ως εμφαίνεται και εις έγγραφόν του, ενώ είναι βέβαιον ότι το πλείστον του Κυπριακού λαού είναι άριστα εκπαιδευμένον εις σαμποτάζ και εκρηκτικάς ύλας από την εποχήν του αγώνος.

Εάν η εκεί παρουσία μου είναι αναγκαία, ειδοποιήστε με και θα έλθω αμέσως, εάν εγείρουν ζητήματα ιδία στρατιωτικά, διά να τούς αποστοιμώσω. Έχουν τόσα πολλά εις βάρος των.

Πιστεύω, ότι αι συνοιμιλίαι των Αθηνών θα λύσουν όλα τα ζητήματα. Αλλως, να προχωρήσωμεν σύντομα».

Η επιστολή αυτή ήταν η σπίθα που ανατίναξε τα γεφύρια στις σχέσεις Μακαρίου - Γρίβα και Γρίβα - Γιωρκάτζη. Ακόμα όμως δεν είχε περιέλθει στα χέρια του Προέδρου Μακαρίου, που επιστρέφοντας από την Αφρική σταμάτησε για συνομιλίες στην Αθήνα. Οι επαφές του κράτησαν τρεις μέρες και σ' αυτές σημαντικό μέρος αφιερώθηκε στη ρύθμιση του στρατιωτικού θέματος, δηλαδή ποια αρχή θα ασκούσε εξουσία πάνω στο στράτευμα και ιδιαίτερα ποιο ήταν το καθεστώς των Ελλήνων αξιωματικών. Οι λεπτομέρειες θα ρυθμίζονταν αργότερα όταν θα πήγαιναν στην Αθήνα ο Πρόεδρος της Βουλής Γλαύκος Κληρίδης, ο Υπουργός Εσωτερικών και Αμύνης Πολύκαρπος Γεωρκάτζης και ο Γενικός Εισαγγελεύς Κριτών Τορναρίτης.

Έτσι τουλάχιστο είχε συμφωνηθεί.

Στην Κυπριακή Κυβέρνηση όμως δεν ήταν γνωστή άκόμα η συνωμοσία για την ανατροπή του Προέδρου Μακαρίου που άρχισε να εξυφαίνεται από τις αρχές του 1965.

Δεν είχε έλθει ακόμα στο φως η επιστολή του Στρατηγού Γρίβα προς τον Σωσσίδη. Ετσι, επιστεύετο ότι το στρατιωτικό πρόβλημα είχε ρυθμισθεί οριστικά και θα σταματούσε να ταλαιπωρεί τον Κύπρο.

Μια τέτοια διευθέτηση όμως δεν την ήθελε ο Στρατηγός Γρίβας. Οταν πληροφορήθηκε τις γενικές αρχές της συμφωνίας, που έγινε χωρίς να κληθεί ο ίδιος, όπως ζητούσε από τον Σωσσίδη, ξεκίνησε για την Αθήνα. Αναχωρώντας από τη Λευκωσία, στις 14 Φεβρουάριου, 1966 αμφισβήτησε όλη τη συμφωνία:

ΑΓΩΝ 11 5 1966

«Είμαι της γνώμης ότι πρέπει να θιγεί όλο το στρατιωτικό ζήτημα από όλες του τις πλευρές και να κατατεθούν έγγραφα για να αποστομωθούν εκείνοι που βάλλουν κατά του Στρατεύματος».

Εκείνοι που έβαλλαν κατά του στρατεύματος, κατά τον Στρατηγό, δεν καθορίζονταν. Αλλά ο Στρατηγός θεωρούσε σαν υπεύθυνο τον Υπουργό Εσωτερικών και Αμύνης Πολύκαρπο Γιωρκάτζη, που είχε ήδη ζητήσει την ανάκληση μερικών αξιωματικών για ενέργειες εναντίον του Προέδρου Μακαρίου.

Στην Αθήνα όταν έφθασε ήταν πιο κατηγορηματικός λέγοντας: «Δεν θα δεχθώ κανένα περιορισμό των αρμοδιοτήτων μου».

Για τον Στρατηγό Γρίβα ήταν θέμα αρχής ότι υπαγόταν στο ΓΕΣ και δεν ήθελε να παίρνει διαταγές από το Υπουργείο Αμύνης της Κύπρου. Μήπως όμως αυτός ήταν ο μόνος λόγος που δεν ήθελε να περιορισθούν οι αρμοδιότητές του; Φαίνεται ότι υπήρχαν και βαθύτεροι λόγοι.

Ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης περίμενε ότι αμέσως μετά την μετάβαση του Στρατηγού Γρίβα θα τον καλούσαν και τον ίδιο στην Αθήνα. Σαν βόμβα έπεσε όμως η δήλωση του Υπουργού Εθνικής Αμύνης Κωστόπουλου ότι δεν γνώριζε τίποτε για μετάβαση του Γιωρκάτζη στην Αθήνα.

Σήμαινε ότι η επίσκεψη του Στρατηγού ανέτρεψε κάθε διευθέτηση που είχε γίνει για το στρατιωτικό.

Χειρότερο όμως για τον Γιωρκάτζη ήταν η έμμεση υιοθέτηση από τον Στρατηγό Γρίβα

,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,

κατηγορούν του φιλογριβικού τύπου για τη δράση του στην ΕΟΚΑ.

Ο Στρατηγός, αντί να απαντήσει στις κατηγορίες που διατυπώθηκαν κατά του Γιωρκάτζη, απέφυγε να τις σχολιάσει, όταν τον ρώτησαν οι δημοσιογράφοι, με την δικαιολογία ότι αυτός δεν ήταν ο λόγος που πήγαινε στην Αθήνα.

Από τη στιγμή αυτή η ρήξη μεταξύ του Στρατηγού Γρίβα και του Γιωρκάτζη -ρήξη που είχε αρχίσει να εκδηλώνεται πριν από αρκετούς μήνες- ήταν οριστική. Η συνεργασία τους θα συνεχιζόταν, αλλά μόνο εξωτερικά και τυπικά. Στο βάθος υπήρχε χάσμα αγεφύρωτο, που υποδαύλιζαν οί άνθρωποι του στενού περιβάλλοντος του Στρατηγού. Μόλις πριν λίγους μήνες είχε γίνει στο αεροδρόμιο Λευκωσίας ένα σοβαρό επεισόδιο μεταξύ του Σωκράτη Ηλιάδη και του Γιωρκάτζη.

Ο Ηλιάδης είχε αποκαλέσει δημοσίως τον Γιωρκάτζη «κοπελλούδι», γιατί η Αστυνομία δεν του επέτρεψε να μπει στην αίθουσα των επισήμων του αεροδρομίου για ν' αποχαιρετίσει τον Στρατηγό Γεωργιάδη που αναχωρούσε για την Αθήνα.

Είναι επίσης αξιοσημείωτο ότι λίγο πριν αναχωρήσει για την Αθήνα ο Στρατηγός Γρίβας είχε έλθει στην Κύπρο ο εφοπλιστής Ποταμιάνος.

ΑΓΩΝ 11 5 1966

Αγνωστο είναι αν η άφιξη του Ποταμιάνου είχε άμεση σχέση με την επείγουσα μετάβαση του Στρατηγού στην Αθήνα και τη βίαιη αντίδρασή του σε οποιαδήποτε συμφωνία για να υπαχθούν οι Ελληνες αξιωματικοί στο Κυπριακό Υπουργείο Αμύνης.

Είναι όμως ταυτόχρονα παρατηρημένο ότι οι επισκέψεις του Ποταμιάνου στην Κύπρο- και ήταν πολλές και τότε και αργότερα -συνέπιπταν κατά κανόνα με σοβαρές εξελίξεις.

Πάντως η μετάβαση του Στρατηγού στην Αθήνα, απ' όπου γύρισε στις 26 Φεβρουάριου 1966, ήταν η απαρχή των πιο δραματικών εξελίξεων της περιόδου αυτής.

Γυρίζοντας στη Λευκωσία δήλωσε ότι ο ίδιος υπαγόταν στο Υπουργείο Αμύνης της Ελλάδος:

«Ο Κυπριακός αμυντικός χώρος που υπάγεται; Δεν υπάγεται εις τον αμυντικόν χώρον της Ελλάδος ; Και τα σχέδια Αμύνης της νήσου δεν αποτελούν μέρος των σχεδίων αμύνης της Ελλάδος;»

Οι δηλώσεις αυτές του Στρατηγού ενόχλησαν την Ελληνική Κυβέρνηση, γιατί αναμφίβολα την εξέθεταν στο διεθνές διπλωματικό πεδίο. Γιατί η Κύπρος παρουσιαζόταν έτσι υπό Ελληνική στρατιωτική κατοχή.

Γι' αυτό και θεώρησε σκόπιμο να διευκρινήσει ότι :

1. Αποτελούσε παρερμηνεία της πραγματικότητας η εκδοχή του Στρατηγού Γρίβα για συγχώνευση του Ελλαδικού και Κυπριακού Στρατού σε κοινό αμυντικό χώρο. Αντίθετα, οι Κυβερνήσεις Λευκωσίας και Αθηνών συμφώνησαν ότι διατηρούν ανεξάρτητες κρατικές και στρατιωτικές υπηρεσίες. Εκείνο που συμφώνησαν ήταν ο συντονισμός και η εναρμόνιση των ενεργειών των στρατιωτικών υπηρεσιών και όχι η συγχώνευση, για την οποία εκρίθη αναγκαία η διεξαγωγή συνομιλιών μεταξύ των Υπουργών Αμύνης των δύο χωρών Γιωρκάτζη και Κωστόπουλου.

2. Υπάρχει παρερμηνεία και για τη δήλωση περί κοινότητος των αμυντικών χώρων Κύπρου και Ελλάδος. Αλλο θέμα είναι η πρόθυμη συμπαράσταση της Ελλάδος ακόμα και με τα όπλα στον αγώνα της Κύπρου και άλλο η εναριμόνιση πολεμικών ενεργειών σε περίπτωση γενικωτέρου πολέμου μεταξύ της Ελλάδος και της Τουρκίας και άλλο θέμα η κήρυξη του εδαφικού χώρου Ελλάδος και Κύπρου ως ενιαίου αμυντικού χώρου. Γιατί με την τελευταία τοποθέτηση υπάρχει πάντα το ενδεχόμενο η Ελλάδα να θεωρηθεί σαν συνυπεύθυνη και για το παραμικρότερο πολεμικό επεισόδιο στην Κύπρο.

3. Σχετικά με τη θέση του Στρατηγού Γρίβα και τις αρμοδιότητές του διευκρινίσθη ότι :

α) Ο Αρχηγός της Κυπριακής Εθνοφρουράς, σαν ενιαίου στρατιωτικού συγκροτήματος, είναι ο Στρατηγός Πρόκος, που υπηρετεί με συμβόλαιο με την Κυπριακή Δημοκρατία και υπάγεται αποκλειστικά στις αρμοδιότητες του Κυπριακού Υπουργείου Αμύνης.

β) Αρχηγός των τμημάτων του Ελλαδικού Στρατού στην Κύπρο είναι ο Στρατηγός Τσούμπας.

γ) Διοικητικά και οι δύο Στρατηγοί δεν υπάγονται με κανένα τρόπο στον Στρατηγό Γρίβα, πού ορίσθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση σαν αρχηγός Επιτελείου ή Αρχιστράτηγος για σκοπούς επιχειρήσεων.

Πρόεδρος Μακάριος επισκέπτεται την οδό Ερμού με τον υπουργό Εσωτερικών Πολύκαρπο Γιωρκάτζη και άλλους συνεργάτες του

Παρ' όλες όμως τις διευκρινήσεις αυτές, η Ελληνική Κυβέρνηση πήρε εντελώς διαφορετική απόφαση στις επόμενες λίγες μέρες. Εκβιάζοντας τον Πρωθυπουργό Στεφανόπουλο μέσω του Σπύρου Μαρκεζίνη ότι θ' ανέτρεπε την Κυβέρνησή του, ο Στρατηγός Γρίβας πέτυχε να ανακληθεί στην ενεργό υπηρεσία και να του αναιτεθεί η διοίκηση όλων των ενόπλων δυνάμεων στήν Κύπρο.

Για την απόφαση αυτή ο Πρωθυπουργός Στεφανόπουλος πληροφόρησε τον Πρόεδρο Μακάριο με επιστολή του στις 9 Μαρτίου, 1966.

Δεν ήταν όμως μόνο ο Πρόεδρος Μακάριος που διαφωνούσε με την απόφαση αυτή. Ο Υπουργός Εξωτερικών Ηλίας Τσιριμώκος, που από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε το Υπουργείο είχε συνταχθεί με τις Κυπριακές απόψεις, διαφωνούσε ριζικά. Και σ' αυτόν έπεσαν οι υποψίες - ο ίδιος το διέψευσε κατηγορηματικά - για τη διαβίβαση στον Πρόεδρο Μακάριο της επιστολής που ο Στρατηγός Γρίβας είχε στείλει στις 25 Ιανουάριου στον Σωσσίδη.

Υστερα από συνεννόηση με τον Υπουργό Εξωτερικών Τσιριμώκο, ο Πρόεδρος Μακάριος έστειλε στις 16 Μαρτίου τον Υπουργό Εξωτερικών Σπύρο Κυπριανού με την απάντησή του προς τον Πρωθυπουργό Σπεφανόπουλο σχετικά με το διορισμό του Στρατηγού Γρίβα ως διοικητή όλων των στρατιωτικών δυνάμεων, επισυνάπτοντας αντίγραφο της επιστολής Γρίβα.

«Εν Λευκωσία τη 16η Μαρτίου, 1966

Αγαπητέ κ. Πρόεδρε,

Αναφέρομαι εις την από 9ης Μαρτίου επιστολήν σας, διά της οποίας με πληροφορείτε ότι η Ελληνική Κυβέρνησις κατέληξεν εις την απόφασιν όπως αναθέση εις τον Στρατηγόν Γεώργιον Γρίβαν την Διοίκησιν του συνόλου των εν Κύπρω Δυνάμεων.

Δεν αμφισβητώ ότι ενιαίον είναι το σχέδιον αμύνης καλύπτον τόσον τον Ελλαδικόν όσον και τον Κυπριακόν χώρον. Το ενιαίον όμως σχέδιον αμύνης δεν συνεπάγεται, κατ' ανάγκην, και διοικητικήν υπαγωγήν της Κυπριακής Εθνοφρουράς εις τον έχοντα την ευθύνην των επιχειρήσεων Αρχιστράτηγον. Δεν νοιμίζω ότι προέκυψαν οιοιδήποτε νέοι λόγοι, οίτινες υπηγόρευσαν εις την Ελληνικήν Κυβέρνησιν την λήψιν της τοιαύτης αποφάσεως. Γνωρίζω, όμως, καλώς, τα ελατηρια και τας παρασκηνιακάς ενεργείας, αίτινες ωδήγησαν εις την απόφασιν τούτην. Αλλ' ανεξαρτήτως τούτων, θεωρώ την απόφασιν ως αποτελούσαν από πολλών απόψεων μέγα σφάλμα, του οποίου τας συνεπείας δεν δύναμαι να συμμερισθώ διά της αποδοχής της αποφάσεως ταύτης. Δικαίωμα της Ελληνικής Κυβερνήσεως είναι να αναθέση εις τον Στρατηγόν Γρίβαν την Διοίκησιν των εξ Ελλάδος Δυνάμεων εν Κύπρω, αντιτίθεμαι όμως απολύτως προς την εις αυτόν ανάθεσιν της Κυπριακής Εθνοφρουράς, της οποίας την Διοίκησιν μετά των εξ Ελλάδος Δυνάμεων θα ανελάμβανεν αυτομάτως, βάσει των κατά το 1964 ληφθεισών αποφάσεων καθιστάμενος αρχιστράτηγος και έχων την όλην ευθύνην των επιχειρήσεων εις περίπτωσιν Τουρκικής αποβάοεως.

Ο Πρόεδρος Μακάριος με τον Αντρέα Παπαντρέου, γιο του πρωθυπουργού της Ελλάδας που ανατράπηκε τον Ιούλιο του 1965

Δεν επιθυμώ κ. Πρόεδρε, να εκθέσω εν τη παρούση τους πολλούς λόγους διά τους οποίους θεωρώ καθήκον μου ν' αντιταχθώ εις την από τούδε ανάθεσιν της διοικήσεως της Εθνικής Φρουράς εις τον Στρατηγόν Γρίβαν. Μερικοί των λόγων είναι έκδηλοι εκ της παρατιθέμενης κατωτέρω επιστολής του Στρατηγού Γρίβα ήτις είναι αποκαλυπτική των σκέψεων και των σχεδίων του.

Δέν απακρύπτω επίσης την λύπην μου διότι η Ελληνική Κυβέρνησις άνευ οιασδήποτε προηγουμένης μετά της Κυπριακής Κυβερνήσεως συνεννοήσεως κατέληξεν εις την απόφασιν αυτήν, την οποίαν μοι ανήγγειλεν ως γεγονός τετελεσμένον. Νομίζω ότι δεν επέτρεπε τούτο το πνεύμα της ειλικρινούς και καλής συνεργασίας, της οπολιας τας βάσεις εθέσαμεν κατά τας τελευταίας εις Αθήνας συνοιμιλίας μας.

Η Υμετέρα Εξοχότης εκφράζει εν τη επιστολή της την πεποίθησιν ότι θα συνεχίσω περιβάλλον τον Στρατηγόν Γρίβαν, ως μέχρι τούδε, διά της πλήρους εμπιστοσύνης μου.

Παραθέτω το κείμενον επιστολής του στρατηγού Γρίβα της 25ης Ιανουάριου 1966 προς τον Διευθυντήν του Υμετέρου Πολιτικού Γραφείου κ. Σωσσίδην, της οποίας φωτοτυπημένον αντίγραψον επισυνάπτεται. Ποίος πρέπει να είναι ο βαθμός της εμπιστοσύνης μου πρός τον στρατηγόν Γρίβαν δύναται να εξαχθή εξ αυτής.

Πολλά ερωτήματα γεννώνται εκ του περιεχομένου της επιστολής και Ιδιαιτέρως της φράσεως «άλλως να προχωρήσωμεν σύντομα». Προς ποίαν κατεύθυνσιν θα επροχώρει ο Στρατηγός Γρίβας δεν γνωρίζω. Δεν αποκρύπτω όμως τους φόβους ότι μίαν ημέραν ο Στρατηγός Γρίβας πιθανώς να δημιουργήση εις την Κύπρον, όπου ήλθε διά να προσφέρη και την ιδικήν του βοήθειαν εις τον ενωτικόν αγώνα της, συνθήκας εμφυλίου πολέμου. Δεν θα είναι δέ άμοιρος

ευθυνών και η Ελληνική Κυβέρνησις.

Μετ' εγκαρδίων ευχών

+ Ο ΚΥΠΡΟΥ ΜΑΚΑΡΙΟΣ».