30.9.1964: Κυπριακή απoστoλή στη Μόσχα υπoγράφει συμφωvία, με τηv oπoία η Κύπρoς εξασφάλισε στρατιωτικό εξoπλισμό για τις αvάγκες της Εθvικής Φρoυράς.

S-1645

30.10.1964: ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗ ΜΟΣΧΑ ΓΙΑ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ Ε. Φ.

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1964 ο Πρόεδρος Μακάριος σε συνέντευξη του στην εφημερίδα ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ των Αθηνών καθώρισε τις επόμενες κινήσεις του:

Είπε ότι μόνη φιλοδοξία του είναι η Ενωση της Κύπρου με την Ελλάδα και προς αυτήν την κατεύθυνση θα κινείτο ενώ παράλληλα ανακοίνωσε ότι τις επόμενες ημέρες κυπριακή αποστολή θα πήγαινε στη Μόσχα για να εξασφαλίσει στρατιωτική βοήθεια και ότι στις συνομιλίες του με τον Γκαμάλ Αμπτέλ Νάσσερ της Αιγύπτου, είχε ενισχυθεί η Κύπρος τόσο πολιτικώς όσο και στραστιωτικώς.

Απάντησε ο Πρόεδρος Μακάριος στις ερωτήσεις του αθηναίου δημοσιογράφου:

ΕΡ: Δύνασθε να πρροσδιορίσητε πως ακριβώς διαμορφώνεται η Κυπριακή υπόθεσις μετά τας συνομιλίας της Αλεξανδρείας;

ΑΠ: Φρονώ ακραδάντως ότι από τας εις Αλεξάνδρειαν συνομιλίας μου μετά του Προέδρου Νάσσερ και τας ληφθείσας αποφάσεις, η θέσις της Κύπρου ενισχύθη σημαντικώς. Νομίζω ότι θα είναι εθνική ζημία εάν αναφερθώ εις λεπτομερείας, ως προς την διαμόρφωσιν της Κυπριακής υποθέσεως, κατόπιν των συνομιλιών εις Αλεξάνδρειαν. Γενικώς όμως δύναμαι να είπω ότι αι συνομιλίαι μου μετά του Προέδρου Νάσσερ είχον ως αποτέλεσμα την περαιτέρω ενίσχυσιν της Κύπρου τόσον από πολιτικής όσον και από στρατιωτικής πλευράς με ευεργετικάς, ως πιστεύω επιπτώσεις διά την διαμόρφωσιν και εξέλιξιν της Κυπριακής υποθέσεως.

ΕΡ: Ποίαν ακριβώς λύσιν επιθυμεί ο κυπριακός λαός;

ΑΠ: Τον βάσει του δικαιώματος της αυτοδιαθέσεως καθορισμόν του μέλλοντος, συμφώνως προς την θέλησιν και τους πόθους του. Πόθος δε και θέλησς του Κυπριακού ελληνισμού είναι η Ενωσις της Κύπρου μετά της Ελλάδος.

ΕΡ: Πιστεύετε ότι είναι εγγύς η ημέρα λύσεως του κυπριακού; Ημπορεί να συμβή και προ της συγκλήσεως της γενικής Συνελεύσεως του ΟΗΕ;

ΑΠ: Δεν δύναμαι μετά βεβαιότητος να καθορίσω ημερομηνίας. Πιστεύω όμως ότι είναι εγγύς η ημέρα της ποθητής λύσεως του Κυπριακού.

ΕΡ: Προπαγάνδα ψιθύρου δεξάγεται εναντίον σας ότι δήθεν δεν επιθυμείτε κατά βάθος τη ένωσιν, αλλά θέλετε ανεξάρτητον κυπριακόν κράτος δια να διοικείτε σεις. Δύνασθε να μου αποσαφηνίσετε κατά τον πλέον κατηγορηματικόν τρόπον ποίος είναι ο σκοπός σας;

ΑΠ: Σκοπός μου ήτο, είναι και θα παραμείνη η Ενωσις. Προσωπική μου ιστορία και οι αγώνες μου, νομίζω ότι αποτελούν περί τούτου μαρτυρίαν αδιάψευστον. Αισθάνομαι πράγματι οδύνην βαθυτάτην όταν ακούω κατ εμού ψιθύρους ότι επιθυμία μου είναι να διατηρήσω κυπριακόν κράτος, του οποίου να είμαι Πρόεδρος.

Δεν επεδίωξα το σημερινόν και προσωρινόν προεδρικόν αξίωμα μου. Εδέχθην απλώς να προσφέρω από της θέσεως αυτής τας υπηρεσίας μου προς τον Κυπριακόν λαόν, ο οποίος ορθώς ή εσφαλμένως ενόμισεν ότι αι υπηρεσίαι μου ήσαν απαραίτητοι και με περιέβαλε και εξακολουθεί να με περιβάλλη με την επμπιστοσύνην του. Ενόμισα καθήκον και υποχρέωσιν μου να μη αρνηθώ την ζητηθείσαν υπό του λαού προσφοράν των υπηρεσιών μου από της θέσεως του Προέδρου. Ουδέν όμως αξίωμα θεωρώ ανώτερον του Αρχιερατικού μου αξιώματος. Και η προεδρική μου ιδιότης δεν αποτελεί ικανοποίησιν οιασδήποτε προσωπικής φιλοδοξίας. Εάν έχω μίαν φιλοδοξίαν, είναι η σύνδεσις του ονόματος μου με την Ενωσιν της Κύπρου με την Ελλάδα. Η διά της Ενώσεως της Κύπρου επέκτασις των συνόρων της Ελλάδας μέχρι των ακτών

της Βορείου Αφρικής. Αυτή είναι η μόνη φιλοδοξία μου διά την πραγματοποίησιν της οποίας θα συνεχίσω μέχρι θανάτου πιστώς αγωνιζόμενος.

ΕΡ: Πώς θα κατοχυρωθή ο Κυπριακός λαός ότι μετά την Ενωσιν της νήσου με την Ελλάδα δεν θα επιβληθούν επί της Κύπρου αυτά τα οποία σήμερον αρνούνται οι Κύπριοι; (Διατήρισις Αγγλικών βάσεων, εδαφικαί και άλλαι παραχωρήσεις εις την Τουρκίαν);

ΑΠ: Υπάρχουν διάφοροι τρόπου κατοχυρώσεως δεν νομίζω όμως σκόπιμον να αναπτύξεω και εκθέσω τούτους εις δημοσιογραφικήν συνέντευξιν.

ΕΡ: Πού αποδίδετε τα σημειούμενα έκτροπα εναντίον της αμερικής, της Ρωσίας, της Ελλάδος και άλων χωρών;

ΑΠ: Εις την Τουρκίαν είναι σύνηθες φαινόμενον το τοιούτου είδους έκτροπα. Είναι εκδηλώσεις και αντιδράσεις ανάλογοι προς το επίπεδον του τουρκικού πληθυσμού.

ΕΡ: Θα πραγματοποιηθή αποστολή Κυπριακής αντιπροσωπείας εις την Μόσχαν; Και ποίος ο σκοπός; Διεξάγονται μεταξύ του εν Λευκωσία πρεσβευτού της ΕΣΣΔ και της Κύπριακής Κυβερνήσεως συνομιλίαι προπαρασκευαστικαί του ταξιδίου;

ΑΠ: Μάλιστα. Και ευρισκόμεθα εις επαφήν μετά του εν Λευκωσία Σοβιετικού πρέσβεως διά την προπαρασκευήν του ταξιδίου. Πολύς γνωστός ήδη είναι ήδη ο σκοπός του ταξιδίου. Η Κύπρος σήμερον απειλείται και αντιμετωπίζει κινδύνους, σοβαρούς. Υπέστη δε προσφάτως και επί τριήμερον τουρκικήν αεροπορικήν επίθεσιν. Εζητήσαμεν και αποδεχόμεθα βοήθειαν οποθενδήποτε προερχομένην. Εξ ανατολών και εκ δυσμών. Πιστεύομεν ότι τούτο επέβαλλε το εθνικόν συμφέρον, το οποίον υπέρκειται ιδεολογικών τοποθετήσεων και αποτελεί την μοναδικήν πυξίδα των κατευθύνσεων και ενεργειών μας. Δεν αποκρύπτομεν την οδυνηράν πικράν και απογοήτευσιν, την οποίαν εδοκιμάσαμεν από την στάσιν ωρισμένων δυτικών χωρών, αι οποίαι ούτε καν εξέφρασαν έστω και τυπικώς, ολίγας λέξεις συμπαθείας διά τα αθώα θύματα των τουρκικών βομβαρδισμών. Εζητήσαμεν και αποδεχόμεθα βοήθειαν της Σοβιετικής Ενώσεως, εφ όσον αύτη είναι δυνατόν να παραχθή άνευ οιωνδήποτε όρων, πολιτικών δεσμεύσεων ή ανταλλαγμάτων. Αυτός είναι ο σκοπός της μεταβάσεως Κυπριακής αποστολής εις την Σοβιετικήν πρωτεύουσαν.

Στη Μόσχα αναχώρησε τελικά ο αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών, Υπουργός Εμπορίου Ανδρέας Αραούζος στις 11 Σεπτεμβρίου 1964. Τον συνόδευε ο Γενικός διευθυντής του Υπουργείου Εξωτερικών Κώστας Ασσιώτης. Στη Μόσχα θα συνενωνόταν μαζί τους ο πρεσβευτής της Κύπρου Λεύκος Γεωργιάδης.

Ο Ανδρέας Αραούζος δεν έκαμε καμιά προσπάθεια να αποκρύψει τον σκοπό της αποστολής του. Στους δημοσιογράφους δήλωσε:

"Μεταβαίνομεν εις την Μόσχαν διά συνομιλίας μετά της Σοβιετικής Κυβερνήσεως εν σχέσει προς την υπ' αυτής εκδηλωθείσαν προθυμίαν να παράσχη βοήθειαν εις την Κύπρον, εις ανταπόκρισιν της εκκλήσεως του Μ. Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακαρίου προς τον Πρωθυπουργόν της Σοβιετικής Ενώσεως κ. Ν. Κρούστσεφ".

Σε σχετική μάλιστα ερώτηση είπε οι συνομιλίες του θα κάλυπταν όλες τις πτυχές του Κυριακού, πολιτική και στρατιωτική.

Ενώ ο Ανδρέας Αραούζος κατευθυνόταν στη Μόσχα ο Πρόεδρος Μακάριος στη Λευκωσία επαναλάμβανε την απόφαση του ότι ο δρόμος που ακολουθούσε ήταν μονόδρομος και ότι μοναδικός του στόχος ήταν να συμβάλει στην ενίσχυση στρατιωτικώς της Κύπρου παρά τις αντιδράσεις ορισμένων χωρών του ΝΑΤΟ τις οποίες γνώριζε.

Σε συνέντευξη του στον απεσταλμένο του Τσεχοσλοβακικού πρακτορείου ειδήσεων (Φιλελεύθερος 15.9.1964) ανέφερε:

"Γνωρίζω ότι μερικαί χώραι του ΝΑΤΟ δεν βλέπουν ευνοϊκώς την προσφοράν βοήθειας εκ μέρους της Σοβιετικής Ενώσεως. Εν τούτοις, η απόφασις των αυτή μου είναι εντελώς αδιάφορος. Υπαράνω όλων, ενδιαφέρομαι διά την ελευθερίαν και την εδαφικήν ακεραιότητα της χώρας μου. Πιστεύω ότι αι δηλώσεις και αι προειδοποιήσεις του κ. Κρούστσεφ απετέλεσαν ανασταλτικόν παράγοντα εις τα σχέδια των επιδρομικών δυνάμεων. Ο λαός της Κύπρου είναι πολύ ευγνώμων διά την στάσιν της Σοβιετικής Ενώσεως, η οποία ενισχύει την απόφασιν του να μη ενδώση εις τας πιέσεις και να δεχθή λύσιν του προβλήματος του, η οποία θα εξυπηρετή όχι τα πραγματικά συμφέροντα του Κυπριακου λαού, αλλά τα συμφέροντα μερικών άλλων χωρών".

Η αντιπροσωπεία συναντήθηκε με τον Πρωθυπουργό Νικήτα Κρούστσεφ και στρώθηκε στη δουλειά με επαφές κυρίως με τους υφυπουργούς Εξωτερικών Βασίλυ Κουσνέτσωφ και Νικολάϊ Φιριούμπιν.

Αυτές τις μέρες βρισκόταν στη Μόσχα ο Πρόεδρος των Ινδιών και ο Πρόεδρος του Ανωτάτου Σοβιέτ Μικογιάν βρήκε την ευκαιρία σε δυο περιπτώσεις να επαναλάβει την υποστήριξη της χώρας του προς την Κύπρο.

Προσφωνώντας τον Πρόεδρο των Ινδιών Ρανακρίσναν ο Μικογιάν προειδοποιούσε ότι "οι καιροί άλλαξαν και ότι οι λαοί δεν είναι πλέον ανυπεράσπιστοι".

Η μετάβαση της κυπριακής αποστολής στη Μόσχα συνδυάστηκε και με επίσκεψη του Πρωθυπουργού της Ηνωμένης Αραβικής Δημοκρατίας Αλυ Σάπρυ στη ρωσική πρωτεύουσα για συζήτηση των λεπτομερειών της αποστολής οπλισμού στην Κύπρο.

Με την ευκαιρία οι δυο χώρες εξέδωσαν κοινό ανακοινωθέν στις 23 Σεπτεμβρίου, ύστερα από τις συνομλίες του Αλυ Σάπρυ με τον Κρούστσεφ που αναφερόταν ιδιαίτερα στο Κυπριακό και τονιζόταν ιδιαίτερα:

"Τα τελευταία γεγονότα στην Κύπρο και τα πέριξ αυτής δημιουργούν απειλήν κατά της ανεξαρτησίας της Κυπριακής Δημοκρατίας κατά της ασφαλείας των κρατών στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και της Εγγύς Ανατολής.

Ευθύς εξ αρχής των Κύπρω γεγονότων η Σοβιετική Ενωσις και η ΗΑΔ δικήρυξαν ότι η εν τη νήσω κατάστασις αποτελεί εσωτερικόν ζήτημα της κυπριακής Δημοκρατίας και ότι δεν πρέπει να παραβλεφθή η αυθαιρεσία των χωρών εκείνων αι οποίαι προσπαθούν να μετατρέψουν την Κύπρο σε στρατιωτικήν επιδρομικήν βάσιν.

Η Σοβιετική Ενωση και η Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία έλαβαν και εξακολουθούν να τηρούν σταθεράν θέσιν επί του θέματος της υποστηρίξεως του αγώνος του κυπριακού λαού διά την διατήρησιν της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητος της νήσου του ως και την ενίσχυσιν της Κυπριακής Δημοκρατίας. Υποστηρίζουν επίσης την αξίωσιν της Κυπριακής Κυβερνήσεως όπως αποχωρήσουν εκ Κύπρου τα ξένα στατεύματα και διαλυθούν αι εν τη νήσω ξέναι στρατιωτικαί βάσεις.

Η Σοβιετική Ενωσις και η Ηνωμένη αραβική Δημοκρατία εκφράζουν την κατανόησιν των προς τας δηλώσεις της Κυπριακής Κυβερνήσεως και του Προέδρου Μακαρίου διά των οποίων αποφασιστικώς απορρίπτονται τα σχέδια τα αποσκοπούντα εις την διάλυσιν της Κύπρου ως κυριάρχου κράτους, εις την εγκαθίδρυσιν στρατιωτικών βάσεων του ΝΑΤΟ εις την Κύπρον και εις την ουσιαστικήν διχοτόμησιν της νήσου.

Η Σοβιετική Ενωσις και η ΗΑΔ υποστηρίζουν ότι οι Κύπριοι πρέπει να αφεθούν να επιτύχουν συμφωνίαν μόνοι των δι ειρηνικών μέσων άνευ ξένης επεμβάσεως".

Οι συνομιλίες προχωρούσαν πολύ καλά και σαν ο Ανδρέας Αραούζος είχε κάτι το ολοκληρωμένο στα χέρια του έστειλε στην Κύπρο τον πρεσβευτή της Δημοκρατίας στη Μόσχα Λεύκο Γεωργιάδη για να ενημερώσει τον Πρόεδρο Μακάριο προσωπικά και να πάρει οδηγίες από αυτόν για τα περαιτέρω, ώστε να οριστικοποιηθεί η συμφωνία καθώς στη Μόσχα αναμενόταν τις επόμενες ημέρες και ο Υπουργός Εξωτερικών Σπύρος Κυπριανού.

Ο Λεύκος Γεωργιάδης πήγε κατ' ευθείαν στον Πρόεδρο Μακάριο και ο Αρχιεπίσκοπος κάλεσε σύσκεψη στο προεδρικό στην οποία παρέστησαν ο Υπουργός Εσωτερικών Πολύκαρπος Γιωρκάτζης και ο αρχηγός της ΑΣΔΑΚ Γεώργιος Γρίβας μαζί με τον υποπτέραρχο Βουτσινά και το Στρατηγό Πρόκο, ο οποίος είχε ήδη διορισθεί αρχηγός της Εθνικής Φρουράς σε διαδοχή του Στρατηγού Καραγιάννη.

Στη συνάντηση δόθηκαν πλήρεις λεπτομέρειες για τα όσα πρόσφερε η Ρωσία. Ανάμεσα σ' αυτά ανέφερε πως ήταν διατεθειμένη να προσφέρει στην Κύπρο μέχρι και πολεμικά αεροπλάνα και κατευθυνόμενους πυραύλους.

Τις λεπτομέρειες παρέθετε αργότερα ο Στρατηγός Γριβας σε επιστολή του στον Υπουργό Εθνικής Αμυνας της Ελλάδας Πέτρο Γαρουφαλιά στις 28 Σεπτεμβρίου 1964 (Σπύρου Παπαγεωργίου τα Κρίσιμα Ντοκουμέντα του Κυπριακού, τόμος Β, σελ.348):

"Την εσπέραν της 24ης τρέχοντος ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος με εκάλεσε μέ τον Υποπτέραρχο Βουτσινά και το Στρατηγό Πρόκο, στην παρουσία του Κυπρίου πρέσβεως στη Μόσχα Γεωργιάδη και του Υπουργού Πολύκαρπου Γιωρκάτζη και μου ενεχείρισε κατάσταση πολεμικού υλικού, την οποίαν έφερε ο κ. Γεωργιάδης από τη Μόσχα και στην οποία εμφαίνονται τα προσφερόμενα από τη Ρωσία ύστερα από αίτηση της Κυπριακής Κυβέρνησης.

Από την εξέταση των χαρακτηριστικών, αυτού διαπιστώθηκαν τα ακόλουθα τα οποία υποστήριξα στη συγκέντρωση που έγινε την επομένη για λήψη απόφασης.

1. Τα οκτώ αεροπλάνα που προσφέρονται είναι για μας ακατάλληλα (μεγάλο άνοιγμα πτερύγων, μεγάλη τρωσιμότητα, μικρή ταχύτητα, κατάλληλα κυρίως για τουριστικούς σκοπούς. Τα απορρίψαμε.

2. Κατευθυνόμενα βλήματα. Θα παραδίδονταν μετά από εξάμηνο. Η εκπαίδευση του προσωπικού θα απαιτούσε γύρω στους 12 μήνες. Χρησιμοποίηση αυτών μόνον εναντίον εναερίων στόχων, άνω των 500 μέτρων μέχρι 27,000 ποδών. Αυτό αποτελεί μειονέκτημα, το οποίο αυξάνεται ακόμη περισσότερο με την τοποθέτηση τους σε υψώματα. Ετσι, αυτά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν εναντίον στόχων επιφανείας και κυρίως πλοίων του αντιπάλου, ενώ τα ζητηθέντα έπρεπε να συνδυάζουν και τα δυο, δηλαδή βολή εναντίον εναερίων στόχων και στόχων επιφανείας. Και αυτά τα αποκλείστηκαν από μένα.

Εν τούτοις ο Αρχιεπίσκοπος έδωσε εντολή στον πρέσβη Γεωργιάδη να συμπεριληφθούν στη συμφωνία με δικαίωμα επιλογής.

3. Ζητήθηκαν δυο ακόμη τορπιλλάκατοι και μας δόθηκαν χαρακτηριστικές ιδιότητες μικρών περιπολικών, διαφορετικές από εκείνες που περιλαμβάνονται στη συμφωνία που υπεγράφη προ καιρού. Ζητήθηκαν διευκρινίσεις για τη διαφορά.

Τα άλλα υλικά που προσφέρθηκαν, τα οποία βρήκαμε κατάλληλα για μας ήσαν: 200 κάννες αντιεροπορικών των 12,7 με αρκετά πυρομαχικά, δυο μοίρες επωχούμενου πυροβολικόύ με τα οχήματά τους, 32 βαρέα άρματα, 32 τεθωρακισμένα οχήματα, 100 αυτοκίνητα τριών τόνων το καθένα και μερικά μέσα διαβιβάσεων".

Ο Λεύκος Γεωργιάδης έφυγε αμέσως την επομένη για τη Μόσχα όπου έφθασε σε δυο μέρες και ο Υπουργός Εξωρερικών Σπύρος Κυπριανού για συνομολόγηση της συμφωνίας.

Ο Ανδρέας Αραούζος ειχε προετοιμάσει καλά το έδαφος για τη σύναψη της σχετικής συμφωνίας με τους Ρώσους και παρέτεινε την παραμονή του εν αναμονή της άφιξης του Σπύρου Κυπριανού για τη συνομολόγηση της. Ο Σπύρος Κυπριανού όμως καθυστερούσε λόγω των συζητήσεων που γίνονταν στα Ηνωμένα Εθνη για το θέμα της αντικατάστασης της ΤΟΥΡΔΥΚ που διεξαγόταν στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών παράλληλα με τη σύζητηση της παράτασης της θητείας της ΟΦΥΝΙΚΥΠ.

Οταν τελικά ξεκαθάρισε το όλο θέμα ο Σπύρος Κυπριανού έφθασε τη Μόσχα στις 27 Σεπτεμβρίου και συνενώθηκε με την υπόλοιπη αντιπροσωπεία με την οποία προσυπέγραψαν τη σοβιετική συμφωνία, ενώ επίσημες πηγές διευκρίνησαν ότι η Ρωσία έδωσε ό,τι ζήτησε η Κυπριακή αντιπροσωπεία.

Τελικά η συμφωνία υπεγράφη στις 30 Οκτωβρίου και την υπέγραψαν ο Υπουργός Εξωτερικών Σπύρος Κυπριανού και ο Ρώσος Στρατηγός Σιντόροβιτς, υπεύθυνος επί θεμάτων στρατιωτικής βοήθειας σε ξένες χώρες.

Ο Ανδρέας Αραούζος δήλωσε ότι η βοήθεια που θα δοθεί στην Κύπρο περιλαμβάνει όπλα αλλά απέφυγε να δώσει άλλες λεπτομέρειες

Από την άλλη ο Σπύρος Κυπριανού έσπευσε να διαλύσει όλες τις εικασίες λέγοντας ότι στη συμφωνία δεν υπάρχει κανένας όρος για την παροχή της βοήθειας, ενώ παραλληλα η Ρωσία εξέφρασε την πλήρη υποστήριξη προς τη θέση της Κυπριακής Κυβέρνησης στο Κυπριακό.

Η Αντιπροσωπεία αναχώρησε από τη Μόσχα αφού παρέστη σε δεξίωση που δόθηκε προς τιμή της στο Κρεμλίνο.

Ούτε στο κοινό ανακοινωθέν που εκδόθηκε αναφέρονταν λεπτομέρειες της συμφωνίας, αλλά ούτε και γινόταν καμιά αναφορά σε δεσμεύσεις που είχε αναλάβει η κυπριακή αντιπροσωπεία.

Αντίθετα στο ανακοινωθέν ξεκαθαριζόταν λεπτομερώς ότι την παροχή της βοήθειας είχε ζητήσει η Κυπριακή Κυβέρνηση.

Το κοινό ανακοινωθέν έχει ως εξής:

" Κυπριακή Κυβερνητική αντιπροσωπεία αποτελουμένη εκ του κ. Α. Αραούζου, Υπουργού Εμπορίου και Βιομηχνίας, του κ. Κ. Α. Ασσιώτη, Γεν. διευθυντού του Υπουργείου Εξωτερικών και του κ. Λ. Γεωργιάδη, πρεσβευτου της Κύπρου εις την Σοβιετικήν Ενωσιν

αφίκετο εις Μόσχαν την 11ην Σεπτεμβρίου προς διεξαγωγήν συνομιλιών μετά της Σοβιετικής Κυβερνήσεως.

Την 26ην Σεπτεμβρίου ο κ. Κυπριανού, Υπουργός Εξωτερικών αφίκετο επίσης εις Μόσχαν και συμμετέσχε των συνομιλιών κατά το τελικόν αυτών στάδιον.

Κατά την παραμονήν της εις την Σοβιετικήν Ενωσιν η Κυπριακή Αντιπροσωπεία εγένετο δεκτή υπό του Πρωθυπουργού της Σοβιετικής Ενώσεως κ. Κρούστσεφ, προς τον οποίον επέδωσε προσωπικόν μήνυμα του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, εν τω οποίω εκφράζεται ευγνωμοσύνη προς την Σοβιετικήν Ενωσιν διά την βοήθειαν και υποστήριξιν προς την Κύπρον. Η μετά του κ. Κρούστσεφ συνομιλία διεξήχθη εις ατμόφαιραν φιλίας και ειλικρινείας, κατ αυτήν δε συνεζητήθησαν ζητήματα αφορώντα την περαιτέρω ανάπτυξιν των Κυπρο-Σοβιετικών σχέσεων την κατάστασιν εις την Ανατολικήν Μεσόγειον και άλλα θεματα, ενδιαφέροντα τας δύο χώρας.

Ο κ. Κρουστσεφ ετόνισεν ότι η Σοβιετική Ενωσις υποστηριζει αποφασιστικώς τον δίκαιον και θαρραλέον αγώνα του Κυπριακού λαού και της Κυβερνήσεως του εναντίον των επιδρομικών ενεργειών και δολοπλοκιών, ωρισμένων χωρών του ΝΑΤΟ, οι οποίοι επιδιώκουν να επιβάλουν εις την Κύπρον πολιτικάς λύσεις απαραδέκτους εις τον κυπριακόν λαόν, συμπεριλαμβανούσας την εγκαθίδρυσιν στρατιωτικών βάσεων κατά παραβίασιν των κυριαρχικών δικαιωμάτων του Κυπριακού λαού.

Εις τον κυπριακόν λαόν εν τω συνόλω του δέον όπως παρασχεθή η ευκαιρία να διευθετήση μόνος του τα εσωτερικά προβλήματα του ειρηνικώς, άνευ οιασδήποτε εξωτερικής επεμβάσεως.

Κατά την μετά του κ. Κρούστσεφ συνομιλίαν η Κυπριακή αντιπροσωπεια υπέβαλεν ωρισμένας προτάσεις και επιθυμίας σχετικώς προς την παροχήν βοηθείας εις την Κύπρον. Κατόπν οδηγιών του Πρωθυπουργού της Σοβιετικής Ενώσεως αι εν λόγω προτάσεις και αι εκφρασθείσαι επιθυμίαι εξητάσθησαν μετά πάσης προσοχής υπό των αρμοδίων Σοβιετικών Υπουργείων και Οργανισμών.

Επετεύχθη συμφωνία ως προς τα πρακτικά μέτρα βοηθείας την οποίαν η Σοβιετική Ενωσις θα παράσχη εις την Κυπριακήν Δημοκρατίαν προς διασφάλισιν της ελευθερίας και της εδαφικής ακεραιότητος της.

Οι Υπουργοί κ.κ. Σ. Κυπριανού και Α. Αραούζος επισκέφθησαν τον κ. Α. Ι. Μικογιάν, Πρόεδρον του Προεδρείου του Ανωτάτου Σοβιέτ της Σοβιετικής Ενώσεως και αντήλλαξαν μετ αυτού απόψεις επί της εν Κύπρω καταστάσεως.

Η Κυπριακή Αντιπροσωπεία έσχε σειράν συνομιλιών μετά του κ. Β. Κουζνέτσώφ, Αναπληρωτού Υπουργού των Εξωτερικών της Σοβιετικής Ενώσεως, του κ. Ι. Β. Αρχίπωφ, Αναπληρωτού Προέδρου της παρά τω Υπουργικώ Συμβουλίω Κρατικής Επιτροπής Οικονομικών Σχέσεων μετά Ξένων Χωρών και μετ άλλων επισήμων".

Η Κυπριακή αντιπροσωπεία επέστρεψεν στη Λευκωσία την 1ην Οκτωβρίου. Ο,τι όμως προσπαθούσαν πολλοί και ιδιαίτερα οι δυτικοί ήταν να αφήσουν το υπονοούμενο ότι στη συμφωνία υπήρχε κάποια μυστική δέσμευση για ανάληψη κάποιων υποχρεώσεων από την Κυπριακή Κυβέρνηση προκειμένου να εξασφαλισθεί η βοήθεια.

Ο Σπύρος Κυπριανού διαβεβαίωσε από την πρώτη στιγμή τόσο στη Μόσχα αλλά και μόλις πάτησε το πόδι του στη Λευκωσία την 1η Οκτωβρίου ότι η συμφωνία με τη Ρωσία εξυπηρετεί τα εθνικά συμφέροντα του κυπριακού λαού και δεν περιέχει οποιουσδήποτε όρους ή δεσμεύσεις.

Την επομένη ο Γλαύκος Κληρίδης αφού ενημερώθηκε για τη συμφωνία τόνισε:

"Εχει ήδη δηλωθή επισήμως ότι η μετά της Σοβιετικής Ενώσως συναφθείσα συμφωνία δια παροχήν βοηθείας προς την Κύπρον δεν περιέχει οιουσδήποτε όρους. Δύναται εξ ίσου να λεχθή οτι η Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατια ανταποκρινομένη προς παράκλησιν της Κυπριακής Κυβερνήσεως διά παροχήν βοηθείας ουδέποτε υπέβαλεν οιουσδήποτε όρους. Είναι βεβαίως σαφές ότι ούτε η Σοβιετική Ενωσις ούτε η Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία εσκέφθσαν ποτέ περί εδαφικής επεκτάσεως εν Κύπρω".

Αλλά και ο Πρόεδρος Μακάριος σε μετέπειτα δηλώσεις του στην εφημερίδα "Ακρόπολη" των Αθηνων (Ο ΑΓΩΝ 4.12.1964) ανέφερε ότι θεωρούσε τη συμφωνία με τη Ρωσία ως μια εμπορική πράξη και τίποτε περισσότερο:

ΕΡ:Υπάρχει πολιτική συμφωνία μεταξύ Κύπρου και Ρωσίας;

ΑΠ: Ουδεμία πολιτική συμφωνία υπεγράφη μετά της Σοβιετικής Ενωσεως. Η υπογραείσα συμφωνία αφορά εις την προμήθειαν πολεμικού υλικού εις την Κύπρον. Διά την τοιαύτην συμφωνίαν δεν ετέθησαν οιασδήποτε φύσεως πολιτικοί όροι και ουδεμία απολύτως πολιτική δέσμευσις ανελήφθη υπό της Κυπριακής Κυβερνήσεως.

ΕΡ: Το παραγγελθέν εις την Ρωσίαν πολεμικόν υλικόν παρεσχέθη δωρεάν ή εγένετο εμπορική πράξις;

ΑΠ: Δι' όλα τα παρεγγελθέντα είδη στρατιωτικού υλικού υπεγράψαμεν συμφωνίαν εμπορικής καθαρώς φύσεως, περιλαμβάνουσαν τας τιμάς των παραγγελθέντων ειδών και τους όρους αποπληρωμής. Πρόκειται δηλαδή περί πράξεως αγοραπωλησίας. Απετάθημεν πρώτον εις την Αγγλίαν και ακολούθως εις διαφόρους άλλας χώρας διά την αγοράν πολεμικού υλκού. Αρνητική όμως ήτο η απάντησις. Μεμονωμέναι ήσαν αι περιπτώσεις κατά τας οποίας είχομεν πρόθυμον ανταπόκρισιν. Δεν ήτο όμως δυνατόν να έχωμε ποσοτικώς και ποιοτιώς τον απαιτούμενον διά την άμυναν της νήσου οπλισμόν.

Το θέμα της στρατιωτικής βούθειας προς την Κύπρο και όλες τις λεπτομέρειες συζήτησε ο Προεδρος Μακάριος ύστερα από μερικές ημέρες με το φίλο του Γκαμάλ Αμπτέλ Νάσσερ και πάλι στο Κάϊρο όπου πήγε στις 6 Οκτωβρίου 1964 για να παραστεί στη δεύτερη διάσκεψη των Πρωθυπυργών των αδεσμεύτων χωρών.

Μαζί του πήγαν τόσο ο Σπύρος Κυπριανού όσο και ο Αντρέας Αραούζος οι οποίοι είχαν αναμιχθεί ενεργά και γνώριζαν όλες τις λεπτομέρειες για τη στρατιωτική βοήθεια που θα κατέφθανε στην Κύπρο σε λίγο καιρό.