Πρώτη Ηλεκτρονική Ιστορία της Κύπρου

image

Δωρεάν προσφορά σε ερευνητές, μελετητές, φοιτητές, μαθητές και δημοσιογράφους.

Από την Κύπρο στην αρχαιότητα, μέχρι την Κύπρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η αγγλοκρατία, η ΕΟΚΑ, το πραξικόπημα, το σχέδιο Ανάν, η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Αρχείο Παναγιώτη Παπαδημήτρη

papademetris-pΜοναδικό αρχείο στο οποίο μπορείτε να προστρέξετε και να αναζητήσετε εύκολα και γρήγορα αυτό που θέλετε για μια περίοδο 8.000 ετών για την Ιστορία της Κύπρου.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

1.3.1964: Ο Πρόεδρoς Μακάριoς σε επιστoλή τoυ στo vέo Πρωθυπoυργό της Ελλάδας Γεώργιo Παπαvδρέoυ απoκαλύπτει ότι oι βρετταvoί τov εvθάρρυvαv για vα υπoβάλει τα 13 σημεία στo Φαζίλ Κoυτσιoύκ για αλλαγές στo Σύvταγμα της Κυπριακής Δημoκρατίας.

S-1559

1.3.1964: Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΣΕ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΟ ΝΕΟ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΙΩΡΓΟ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΙ ΟΤΙ ΟΙ ΒΡΕΤΤΑΝΟΙ ΤΟΝ ΕΝΘΑΡΡΥΝΑΝ ΓΙΑ ΝΑ ΥΠΟΒΑΛΕΙ ΤΑ 13 ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΟ ΦΑΖΙΛ ΚΟΥΤΣΙΟΥΚ ΓΙΑ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ (ΑΚΡΙΤΑΣ), ΑΝΑΦΕΡΕΙ, ΔΙΑΘΕΤΕΙ, 5000 ΑΝΔΡΕΣ

Μακάριος. Οι βρετανοί με ενθάρρυναν να προχωρήσω σε τροποποίηση του Συντάγματος

Στις 16 Φεβρουαρίου 1964, μετά την αυτοεξορία του Κωνσταντίνου Καραμανλή στο Παρίσι, ύστερα από διαφορές με τον Βασιλέα, ο Γέωργιος Παπανδρέου, αρχηγός της Ενωσης Κέντρου, σάρωσε στις εκλογές εξασφαλίζοντας απόλυτη πλειοψηφία με 173 έδρες.

Αυτή την περίοδο το Κυπριακό συζητείτο στα Ηνωμένα Εθνη ύστερα από προσφυγή της Κύπρου για τις απειλές της Τουρκίας να επέμβει στη νησο και την κατάρρευση των προσπαθειών για δημιουργία ειρηνευτικής δύναμης από χώρες μέλη του ΝΑΤΟ ύστερα και την επιμονή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου όπως η δύναμη αυτή τελεί υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών και σ'αυτή μετέχουν και άλλες χώρες, εκτός από τα μέλη του ΝΑΤΟ.

Ετσι το κυπριακό ήταν ένα από τα πρώτα θέματα με τα οποία ασχολήθηκε ο Γεώργιος Παπανδρέου και έσπευσε να εξηγήσει στον Πρόεδρο Μακάριο την πολιτική του και το πως θα ενεργούσε για προώθηση λύσης του προβλήματος και τόνιζε την ανάγκη συντονισμού της δράσης των δ∩ο κυβερνήσεων.

Με την ευκαιρία αυτή ο Πρόεδρος Μακάριος σε μια απαντητική επιστολή του εξήγησε επίσημα, και είναι το μοναδικό έγγραφο του που διασώθηκε, για το πως και γιατί κινήθηκε για υποβολή των 13 σημείων του προς τους τουρκοκύπριους για τροποποίηση του Συντάγματος.

Την αλληλογραφία Παπανδρέου-Μακαρίου παραθέτει ο Σπύρος Παπαγεωργίου, στα "κρίσιμα ντοκουμέντα του Κυπριακού" τόμος Α, σελ. 300".

Η επιστολή Παπανδρέου, ημερομηνίας 25 Φεβρουαρίου 1964 έχει ως εξής:

"Μακαριώτατε,

Αναλαβών τα πρωθυπουργικά μου καθήκοντα επιθυμώ να απευθύνω το παρόν μήνυμα διά να βεβαιώσω την Υμετέραν Μακαριότητα περί της απείρου αγάπης, του θαυμασμού και του αδιαπτώτου ενδιαφέροντος του ελληνικού λαού και της Κυβερνήσεως του προς τον ηρωϊκόν και μαρτυρικόν λαόν της Κύπρου.

Σας είναι γνωσταί αι αρνητικαί απόψεις μου διά το καθεστώς των συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου. Δεν θα μας απασχολήση όμως την στιγμήν αυτήν το παρελθόν. Η κατάστασις επιβάλλει να απασχοληθώμεν με το παρόν και το μέλλον της μεγαλονήσου και μάλιστα επειγόντως. Είς τούτο άλλωστε αποβλέπει το μήνυμα τούτο.

Παρακολουθώ από καιρού με αγωνίαν τα εις την Κύπρον συμβαίνοντα ημέραν προς ημέραν. Τον παρελθόντα Δεκέμβριον η Κυβέρνησις μου, εισηγήσει του αειμνήστου τότε Αντιπροέδρου της και Υπουργου των Εξωτερικών Σοφοκλέους Βενιζέλου, έπραξεν ό,τι ήτο δυνατόν και ό,τι επέβαλε το συμφέρον του Εθνους διά να διαφυλαχθή η Κύπρος από βέβαιον κίνδυνον. Κατόπιν ως αρχηγός του μεγαλυτέρου κόμματος, δεν έπαυσα να παρακολουθώ τας εξελίξεις της εν Κύπρω καταστάσεως και να παρέχω τας συμβουλάς μου εις την Υηρεσιακήν Κυβέρνησιν.

Τώρα, μετά την εκ νέου ανάληψιν υπ' εμού της διακυβερνήσεως της χώρας, ολόκληρον το βάρος των ευθυνών φέρει η Κυβέρνησις μου. Και θεωρώ στοιχειώδες και επείγον καθήκον μου να ανταλλάξω μετά της Υμετέρας Μακαριότητος τας σκέψεις μου επί της Κυπριακής κρίσεως.

Παπανδρέου: Ο ελληνισμός αποτελεί ενιαίο σύνολο

Αναχωρώ από την επίγνωσιν, ότι το Εθνος μας, ο Ελληνισμός, αποτελεί ενιαίον σύνολον. Η Κύπρος αποτελεί αξιόλογον τμήμα του Ελληνισμού, του Εθνους. Και φρονώ ότι αι αρχαί, αι οποίαι θα πρέπει να διέπουν τας σχέσεις των μερών προς το σύνολον θα πρέπει να είναι σχέσεις αμοιβαίας ενημερώσεως, συνεργασίας, αλληλεγγύης. Και θα πρέπει να υπάρχουν εναρμόνισις και ιεράρχησις και μέσων και σκοπών. Και αυτό σήμερον εις τας σχέσεις της Ελληνικής Κυβερνήσεως, η οποία φέρει την γενικωτέραν ευθύνην του ελληνισμού και της ηγεσίας της Κύπρου, δυστυχώς δεν συμβαίνει. Κινδυνεύομεν να πληροφορούμεθα τας Υμετέρας πρωτοβουλίας ως αναγνώσται του διεθνούς τύπου και Υμείς περίπου, καθ όμοιον τρόπον να πληροφορήσθε τας αποφάσεις της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Επίσης ασυντόνιστοι εκδηλούνται μέχρι σήμερον αι δυναμικαί πρωτοβουλίαι των Ελλήνων της Κύπρου.

Τοιαύται, όμως, συνθήκαι ασυντονίστου και ασυναρτήτου δράσεως οδηγούν εις μέγαν κίνδυνον και είναι, κατά την γνώμην μου ανάξιαι και αμφοτέρων ημών. Εάν επληροφορείτο την κατάστασιν το Εθνος ουδέποτε θα μας συνεχώρει.

Φρονούμεν, ότι το πρώτον κεφάλαιον της εθνικής μας πολιτικής, θα πρέπει να είναι η πλήρης και έγκαιρος συνεννόησις μεταξύ ημών, η εναρμόνισις απόψεων, μέσων και σκοπών.

Εν αυτή τη εννοία της ενότητος του Ελληνισμού και της επηυξημένης ευθύνης των Αθηνών, ως Κέντρου του ελληνισμού, επιθυμώ να εκδηλώσω την ζωηράν μου επιθυμίαν όπως συντελεσθή μεταξύ ημών πλήρης και συνεχής επαφή, συνεννόησις και εναρμόνισις απόψεως. Εάν αι περιστάσεις το υπηγόρευαν θα ήτο δυνατόν να υπάρξη και συμπεφωνημένη διαφωνία.

Εάν είσθε σύμφωνοι, Σας παρακαλούμεν να μας εκθέσητε τας απόψεις Σας, την στρατηγικήν και την τακτικήν του Αγώνος, όπως τον αντιλαμβάνεσθε, τα δυναμικά μέσα και τους πολιτικούς σκοπούς τους οποίους επιδιώκετε.

Επιθυμώ να βεβαιώσω την Υμετέραν Μακαριότητα, ότι αποτελεί απόφασιν της Κυβερνήσεως μας η αμέριστος συμπαράστασις εις τον νέον αγώνα του Κυριακού λαού προς ανάκτησιν όλων των δικαιωμάτων του αλλά ο τρόπος της συμπαραστάσεως θα πρέπει να καθορισθή κατόπιν κοινής συμφωνίας.

Ευχόμενοι εξ όλης ψυχής την ευόδωσιν του νέου εθνικού αγώνος του Κυπριακού λαού, θέλομεν να ελπίζωμεν ότι θα εύρωμεν πλήρη ανταπόκρισιν εις το σημερινόν εθνικόν μας μήνυμα.

Μετά σεβασμού

Γεώργιος Παπανδρέου

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΜΑΚΑΡΙΟΥ: Ο Πρόεδρος Μακάριος απάντησε αμέσως στον Γεώργιο Παπανδρέου την 1η Μαρτίου 1964 και στην απάντηση του τόνιζε ότι συμφωνούσε με τα όσα εισηγείτο ο Γεώργιος Παπανδρέου.

Ωστόσο προχωρούσε πέραν αυτών και πληροφορούσε το Γεώργιο Παπανδρεου ότι στις προσπάθειες του για τροποποίηση του Συντάγματος είχε την ενθάρρυνση της Βρετανίας και σημείωνε ότι ο βρετανός Υπατος Αρμοστής Σερ Αρθρου Κλαρκ είχε μάλιστα προβεί και ιδιόχειρες τροποποιήσεις στις προτάσεις που ετοίμαζε (ο Μακάριος) σαν τον ενημέρωσε σχετικά.

Αποκάλυπτε επίσης ότι σκοπός του ήταν η κατάλυσις των Συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου, "διά να δύναται αδεσμεύτως ο Ελληνικός Κυπριακός λαός, εν συνεννοήσει μετά της Μητρός πατρίδος να καθορίση το μέλλον του" και αποκάλυπτε ότι "ουδ' επί στιγμήν όμως επίστευσα ότι αι Συμφωνίαι θα απετέλουν μόνιμον καθεστώς".

Ανέφερε ο Πρόεδρος Μακάριος στην επιστολή του στον Ελληνα Πρωθυπουργό:

Αγαπητέ Κύρε Πρόεδρε,

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 24 1 1964

Εκτιμώ βαθύτατα το γεγονός ότι, άμα τη αναλήψει των πρωθυπουργικών υμών καθηκόντων, επεδείξατε εμπράκτως το πάντοτε ζωηρόν υπέρ της Κύπρου ενδιαφέρον σας. Μία επί πλέον εκδήλωσις του ενδιαφέροντος σας είναι το από 25ης λήξαντος μηνός Φεβρουαρίου υμέτερον προς εμέ μήνυμά, διά του οποίου διαδηλούτε την αμέριστον συμπαράστασιν της Κυβερνήσεως σας προς τον Κυπριακόν ελληνισμόν και διαβιβάζετε απόψεις ως προς την μεταξύ της Μητρός Πατρίδος και της Κύπρου εναρμόνισιν και ιεράρχησιν μέσων και σκοπών, ως και γενικώς τον τρόπον συνεργασίας διά την αποτελεσματικωτέραν αντιμετώπισιν του Κυπριακού προβλήματος.

Είμαι ευγνώμων κύριε Πρόεδρε, διά το μήνυμα τούτο, επιθυμώ δε να βεβαιώσω ότι απετέλει πάντοτε επιθυμίαν μου η στενή συνεργασία μετά της Ελληνικής Κυβερνήσεως και η εκ των προτέρων συνεννόησις και ο συντονισμός ενεργειών, διότι πιστεύω ως και υμείς, ότι το Ελληνικόν Εθνος αποτελεί ενιαίον σύνολον, τμήμα του οποίου είναι η Κύπρος, ήτις ατενίζει προς τας Αθήνας, ως το κέντρον του ενιαίου Ελληνισμού.

Είναι γεγονός ότι, εις τινας περιπτώσεις, διά διαφόρους λόγους, τόσον από της πλευράς της Ελληνικής Κυβερνήσεως, όσον και από Ελληοκυπριακής πλευράς, εγένοντο ενέργειαι άνευ προσυνεννοήσεως και συντονισμού. Ουδόλως ωφελεί η αναφορά εις τας περιπτώσεις ταύτας. Συμφωνώ όμως απολύτως μεθ' υμών ότι ωφέλιμος, μάλλον απαραίτητος, καθίσταται, ιδιαιτέρως δε υπό τας παρούσας εν Κύπρω συνθήκας, η ανταλλαγή απόψεων και συνεννόησις προς οιασδήποτε ενεργείας σχετιζομένας με τον χειρισμόν και την προώθησιν των Κυπριακών ζητημάτων.

Διά της εν Κύπρω Ελληνικής Βασιλικής Πρεσβείας ή δι' απ' ευθείας επιστολών ή απεσταλμένων θα καθιστώ υμάς κοινωνόν των σκέψεων μου επί του τρόπου προωθήσεως του Κυπριακού, διά να έχω τας απόψεις σας και να υπάρχη ούτω συνεννόησις επί του χειρισμού του θέματος, έστω και αν τυχόν δεν υπάρχη πάντοτε σύμπτωσις απόψεων.

Αποστέλλω εις Αθήνας τον αναπληρούντα τον Υπουργόν Εξωτερικών Υπουργόν Εμπορίου και Βιομηχανίας κ. Ανδρέαν Αραούζον, ως και τον Υπουργόν Εσωτερικών κ. Πολύκαρπον Γεωρκάτζη, διά να διερμηνεύσουν και διά ζώσης τας ευχαριστίας του Κυπριακού λαού και εμού, διά την γενναίως παρεχομένην υφ' υμών συμπαράστασιν και υποστήριξιν, συχρόνως δε διά να ενημερώσουν υμάς πληρέστερον επί της εν Κύπρω καταστάσεως και να μεταφέρουν απόψεις ως προς την ακοληθητέαν περί του πολιτικού και του δυναμικού αγώνος μας τακτικήν και τους επιδιωκομένους σκοπούς. Ανταποκρινόμενος προθύμως εις το υμέτερον μήνυμα, διά των απεσταλμένων τούτων διαβιβάζω και εγγράφως ωρισμένας απόψεις μου ως προς τους σκοπούς μας και τα μέσα επιδιώξεως των.

Σκοπός μας, κύριε Πρόεδρε, είναι η κατάλυσις των Συμφωνιών Ζυρίχης και Λονδίνου, διά να δύναται αδεσμεύτως ο Ελληνικός Κυπριακός λαός, εν συνεννοήσει μετά της Μητρός πατρίδος να καθορίση το μέλλον του. Είμαι ο υπογράψας τας συμφωνίας αυτάς εκ μέρους των Ελλήνων της Κύπρου. Κατά την προσωπικήν μου γνώμην, υπό τας επικρατούσας τότε συνθήκας "ουκ ην άλλως γενέσθαι". Ουδ' επί στιγμήν όμως επίστευσα ότι αι Συμφωνίαι θα απετέλουν μόνιμον καθεστώς. Ητο καθεστώς σκληράς ανάγκης και, κατά την άποψιν μου, η μη χείρων τότε λύσις του Κυπριακού δράματος. Εκτοτε διεθνώς και επιτοπίως ήλλαξαν αι συνθήκαι, νομίζω δε ότι ήλθεν ο καιρός διά να επιχειρήσωμεν την απαλλαγήν μας εκ των επιβληθεισών συμφωνιών.

Αντιλαμβάνομαι καλώς ότι δεν είναι εύκολον το εγχείρημα. Μακρός και πολύ επίπονος θα είναι ο αγών. Πιστεύω όμως απολύτως εις την τελικήν κατίσχυσιν του δικαίου. Ο αγών μας

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 25 1 1964

διεξάγεται τώρα επί πολιτικού και επί στρατιωτικού πεδίου. Επί του πρώτου πεδίου ωδηγήθημεν εξ ιδίας πρωτοβουλίας. Επί του δευτέρου εφθάσαμεν εξ ανάγκης. Δεν δύναμαι να προβλέψω το αποτέλεσμα της προφυγής μας εις το Σμβούλιον Ασφαλείας. Νομίζω όμως ότι αυτή αύτη η συζήτησις αποτελεί δι' ημάς θετικόν κέρδος, ανεξαρτήτως του κατά πόσον θα επιτύχωμεν υιοθέτησιν του επιδιωκομένου ψηφίσματος. Υπό το φως των αποτελεσμάτων εκ της συζητήσεως ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας θα καθορίσωμεν την περαιτέρω πορεία μας. Διετυώθη η άποψις όπως εις περίπτωσιν μην ευνοϊκού δι' ημάς αποτελέσματος εις το Συμβούλιον Ασφαλείας ζητήσωμεν έκτακτον σύγκλησιν της Γενικής Συνελεύσεως των Ηνωμένων Εθνών. Δεν νομίζω ότι θα επιτύχωμεν την εξασφάλισιν της Γενικής Συνελεύσεως, αντί δε αποτυχίας εις την προσπάθειαν αυτήν θα ήτο προτιμότερον να αναμένωμεν την τακτικήν Γενικήν Συνέλευσιν, ενώπιον της οποίας θα προσφύγωμεν, εάν δεν εξευρεθή μέχρι τότε λύσις. Εξεφράσθη επίσης άποψις όπως επί των Συνθηκών Εγγυήσεως και Συμμαχίας ζητήσωμεν την ετυμηγορίαν του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης. Εχω την γνώμην ότι μάλλον ευνοϊκή θα είναι δι' ημάς η απόφασις του Διεθνούς Δικαστηρίου. Φοβούμαι όμως ότι είναι δυνατόν να παραταθή επί μακρόν η υπόθεσις ενώπιον του δικαστηρίου τούτου και εν τω μεταξύ, λόγω αυτής της εκκρεμότητος, να μη δυνάμεθα να χρησιμοποιήσωμεν άλλα νόμιμα μέσα.

Η κατάργησις της Συνθήκης Εγγυήσεως παρουσιάζει περισσοτέρας δυσκολίας από την Συνθήκην Συμμαχίας. Εχω την γνώμην ότι λόγω της φύσεως της, η Συνθήκη Συμμαχίας δύναται ευκόλως να καταργηθή. Εαν η Κύπρος ειδοποιήση τους άλλους συμμάχους της ότι αποχωρεί της Συμμαχίας αυτής, ακολούθως δε προβή εις παρομοίαν ενέργειαν και η Ελλάς, η Συνθηκη Συμμαχίας αυτομάτως καταργείται. Ανέθεσα εις τον Γενικόν Εισαγγελέα της Κύπρου την μελέτην του θέματος αυτού, αποστέλλω δε το κείμενον της γνωμοδοτήσεως του. Είναι, πιθανώς, πρόωρος οιαδήποτε ενέργεια προς την κατεύθυνσιν αυτήν υποβάλλω όμως από τούδε τας σκέψεις μου διά να έχω εν καιρώ τας κρίσεις και απόψεις της Ελληνικής Κυβερνήσεως.

Η άνευ της νομίμου διαδικασίας ή συμφωνίας όλων των υπογραψάντων μονεμερής κατάργησις των Συμφωνιών ενδεχομένως θα έχη σοβαράς επιπτώσεις. Δεν θα προβώμεν όμως εις τοιαύτην ενέργειαν άνευ προηγουμένης συνεννοήσεως μετά της Κυβερνήσεως της Ελλάδος.

Ερχομαι τώρα εις την δυναμικήν πλευράν του αγώνος μας.

Μεγάλη μερίς του διεθνούς τύπου και της κοινής γνώμης επιρρίπτει την ευθύνην διά τα αιματηρά επεισόδια εν Κύπρω και γενικώς διά την επικρατούσαν σήμερον ανώμαλον κατάστασιν εις τους Ελληνας της Κύπρου και διαιτέρως εις εμέ. Μερικοί συνδέουν τας κατά την 30ην παρελθόντος Νοεμβρίου υποβληθείσας προτάσεις μου περί αναθεωρήσεως του Συντάγμτος προς τα επακολουθήσαντα μετ' ολίγον τραγικά γεγονότα. Αι προτάσεις μου υπήρξαν ίσως αφορμή δυναμικής αντιδράσεως των Τουρκοκυπρίων. Ο ισχυρισμός όμως ότι επεδιώχθη η διά της βίας επιβολή των προτάσεων μου είναι απολύτως αβάσιμος και αναληθής.

Υπό τινων επεκρίθη ως πρόωρος και άκαιρος η υποβολή προτάσεεων προς τροποποίησιν του Συντάγματος. Ως γεγονός, είχον πάντοτε κατά νουν να επιδιώξω την κατά στάδια απαλλαγήν μας εκ των Συμφωνιών. Εθεώρουν δε σκόπιμον να επιδιώξω κατ' αρχήν την

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 24 1 1964

κατάργησιν ή τροποποίησιν ωρισμένων συταγματικών διατάξεων. Είχον υπ' όψιν μου να πράξω τούτο κατά το δεύτερον τρίμηνον του τρέχοντος έτους 1964. Ωμίλησα επανειλημμένως περί των προθέσεων μου διά συνταγματικάς τροποποιήσεις εις τον εν Κύπρω Βρεττανόν Υπατον Αρμοστήν Σερ Αρθουρ Κλαρκ, όστις διαβίβασε τας σκέψεις μου προς την Κυβέρνησιν του. Κατά τον παρελθόντα Νοέμβριον έλαβον διά του Βρεττανού Υπάτου αρμοστού μήνυμα του Υπουργού Κοινοπολειακών Σχέσεων κ. Ντάνκαν Σαντς ότι συνεφώνει προς την επιδιωκομένην τροποποίησιν ωρισμένων συνταγματικών διατάξεων, αίτινες παρημπόδιζον την κανονικήν λειτουργίαν του κράτους και παρείχον αιτίας προστριβών μεταξύ των Ελλήνων και των Τούρκων της νήσου, συνεβούλευε δε να ετοιμάσω άνευ καθυστερήσεως έγγραφον περιλαμβάνον τας κατά την γνώμην μου καταργητέας ή τροποποιητέας διατάξεις ως και τους λόγους οίτινες υπηγόρευον την συνταγματικήν μεταβολήν.

Ο κ. Σαντς διεμήνυσε επίσης ότι την 12ην παρελθόντος Δεκεμβρίου θα μετέβαινεν εις Κένυαν, πιθανώς δε κατά την μετάβασιν ή επιστροφήν του εκ Κενύας θα διήρχετο εκ Κύπρου διά να συζητήσωμεν επί του όλου θέματος. Με την συμβουλήν αυτήν και παρότρυνσιν του κ. Σαντς ητοίμασα το γνωστόν έγγραφον με τα 13 σημεία των προτάσεων μου. Εθεσα τούτο υπ' όψιν του Βρεττανού Υπάτου αρμοστού, όστις, αφού συνεννοήθη ως αντιλαμβάνομαι, μετά της Κυβερνήσεως του, έκαμεν ωρισμένας εισηγήσεις επί τινων σημείων. Απεδέχθην τας εισηγήσεις του και εν συνεργασία μετ' αυτού εγένετο η τελική διατύπωσις του εγγράφου. Με την σκέψιν ότι η πρωτοβουλία η συνεργασία και η υπόσχεσις υποστηρίξεως από βρεττανικής πλευράς απετέλουν σημαντικόν παράγοντα διά την εξασφάλισιν επιτυχίας, αφού περί τούτων ενημέρωσα και την ελληνικήν Κυβέρνησιν, υπέβαλον προς την τουρκοκυπριακήν ηγεσίαν τας προτάσεις μου. Αυτός ήτο ο λόγος της εν τινι σπουδή και μάλιστα εις μεταβατικήν πολιτικήν περίοδον διά την Ελλάδα, υποβολής των προτάσεων μου δια συνταγματικάς μεταβολάς. Τα επακολουθήσαντα διέψευσαν, δυστυχώς, τας επί της Βρετανικής Κυβρνήσεως ελπίδας μου, της οποίας εν προκειμένω η στάσις ουδόλως υπήρξεν ειλικρινής.

Ανέφερα τα ως άνω, Κύριε Πρόεδρε, διά να γνωρίζετε τας σκέψεις και τους λόγους, οίτινες υπηγόρευσαν την διατύπωσιν των γνωστών προτάσεων περί συνταγματικών τινών μεταβολών. Αλλ ενώ ανέμενον την απάντησιν της Τουρκοκυπριακής ηγεσίας, κατά την πρωϊαν της 21ης Δεκεμβρίου εξετυλίχθησαν αιματηρά επεισόδια εν Λευκωσία, τα οποία μετά τινας ημέρας επεξετάθησαν και εις άλλας περιοχάς της νήσου.

Πιστεύω ακραδάντως ότι την ευθύνην διά τα τραγικά ταύτα γεγονότα και την όλην δυσάρεστον κατάστασιν φέρει (εξ) ολοκλήρου η Τουρκοκυπριακή πλευρά. Είναι αληθές ότι οι Ελληνες της Κύπρου και η ηγεσία των προέβαινον από καιρού εις δυναμικήν προπαρασκευήν, διά να είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τυχόν ένοπλον επίθεσιν υπό των Τουρκοκυπρίων, διά τους οποίους εγνωρίζομεν ότι εισήγον όπλα εκ Τουρκίας και εξεπαίδευον στρατιωτικκώς πολλά μέλη της κοινότητος των. Από Ελληνικής όμως πλευράς, παρά την δυναμικήν διά παν ενδεχόμενον προπαρασκευήν, ούτε σκέψις εγένετο ούτε οιαδήποτε πρόθεσις υπήρχε δι' επίθεσιν κατά των Τούρκων. Δεν επεδιώξαμεν την σύγκρουσιν και τον ένοπλον αγώνα. Ο αγών επεβλήθη. Ευρέθημεν υποχρεωμένοι να χρησιμοποιήσωμεν κατά της ενόπλου βίας και το ίδιον μέσον. Πιθανώς να υποχρεωθώμεν να πράξωμεν τούτο και μελλοντικώς. Δι' αυτόν τον λόγον συνεχίζομεν την ετοιμασίαν μας και επί του πεδίου τούτου.

Διαθέτομεν μίαν δυναμικήν οργάνωσιν, της οποίας τα εκπαιδευθέντα μέλη ανέρχονται εις πέραν των 5000 άνδρας, ο αριθμός δε ούτος συνεχώς αυξάνει. Δεν αποκρύπτω ότι η Οργάνωσις μας παρουσιάζει αδύνατα σημεία και υπήρξαν περιπτώσεις απειθαρχίας ή πρωτοβουλιών επιζημίων. Κατεβλήθη όμως προσπάθεια αναδιοργανώσεως επί καλυτέρας βάσεως και δύναμαι να είπω ότι σήμερον η κατάστασις από της πλευράς αυτής εβελτιώθη ικανοποιητικώς. Διά τον αποτελεσματικώτερον έλεγχον και την επιβολήν πιεθαρχίας απεφασίσαμεν την αύξησιν της επικουρικής Αστυνομίας, εντός της δυνάμεως, της οποίας θα ενταχθούν όλα τα μέλη της Οργανώσεως.

Δεν θα παραλείψω να αναφέρω ότι η χρησιμοποίησις της πείρας πολλών αξιωματικών του εν Κύπρω Ελληνικού Στρατιωτικού Συντάγματος και ο εφοδιασμός δι' υλικού εξ Ελλάδος απετέλεσαν και εις τον τομέα τούτον μεγάλην βοήθειαν διά την οποίαν ο Κυπριακός Ελληνισμός αισθάνεται βαθείαν ευγνωμοσύνην.

Εν κατακλείδι, δεν κρίνω άσκοπον να αναφερθώ δι' ολίγων και εις τους ιδιεολογικούς προσανατολισμούς μας και την εξωτερικήν πολιτικήν μας.

Υπό πολλών χωρών του δυτικού κόσμου κατηγορούμεθα οί Ελληνες της Κύπρου και ιδιαιτέρως εγώ προσωπικώς ότι παρεσύρθημεν επικινδύνως εις κομμμουνιστικά δίκτυα και ότι η Κύπρος δυνατόν να καταστή μια νέα Κούβα. Η τοιαύτη κατηγορία ουδόλως δικαιολογείται. Ο Ελληνικός Κυπριακός λαός, διερχόμενος κρισίμους καμπάς της Ιστορίας του, παραμένει αβοήθητος και αντιμετωπίζει μάλλον αντίδρασιν και εχθρότητα εκ μέρους χωρών του Δυτικού κόσμου εις την επιδίωξιν των δικαίων του. Οταν βλέπη διακυβευόμενον το εθνικόν μέλλον του στρέφεται προς όλας τας κατευθύνσεις και ζητεί βοήθειαν. Η Δύσις τον εξωθεί προς την Ανατολήν. Δέχεται την εξ Ανατολών συμπαράστασιν, δεν αλλάζει όμως ιδεολογικόν στρατόπεδον. Η Κύπρος ιστορικώς και πολιτιστικώς ανήκει εις την Δύσιν, καίτοι θα συνεχίση ακολοθούσα αδέσμευτον εξωτερικήν πολιτικήν.

Ταύτα εν γενικαίς γραμμαίς, κύριε Πρόεδρε, ήθελον να διαβιβάσω εις απάντησιν του υμετέρου μηνύματος.

Ευχαριστώ και πάλιν θερμώς διά το υπέρ της Κύπρου ενδιαφέρον σας και την παρεχομένην πολύτιμον βοήθειαν. Παρακαλώ δεχθήτε την έκφρασιν της πολλής προς υμάς εκτιμήσεως μου.

Μετ' εγκαρδίων ευχών και αγάπης

Ο Κύπρου Μακάριος