4.6.1928: Οι Ελληvες Κύπριoι δεv μετέχoυv στις εκδηλώσεις για τηv 50ετία της αγγλικής κατoχής, εvώ απoστέλλoυv υπόμvημα στov υπoυργό Απoικιώv Είμερι με τo oπoίo επαvαλαμβάvoυv τov πόθo τoυς για έvωση.

(Μεταγλώττιση)

ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΕ,

Εμείς ο Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου, οι ποιμαίνοντες την κυπριακή Αυτοκέφαλη Αγία και Αποστολική Εκκλησία, οι Ελληνες αντιπρόσωποι του τόπου στο Νομοθετικό Συμβούλιο, οι δήμαρχοι των πόλεων και κωμοπόλεων της Νήσου,

1. Συνελθόντες στο Μεγάλο Συνοδικό της Αρχιεπισκοπής σήμερα 4 Ιουνίου του έτους 1928 πεντηκοστήν επέτειο της κατοχής της νήσου μας από την Αγγλία, Λαμβάνομε την τιμή να υποβάλουμε ευσεβάστως προς την εντιμότητα Σας τα ακόλουθα:

2. Κατά τη σημερινή ημερομηνία και πριν από 50 χρόνια υπογραφόταν συνθήκη Αμυντικής Συμμαχίας μεταξύ Μ. Βρεττανίας και Τουρκίας, με την οποία η Μεγάλη Βρετανία υπό ορισμένες προϋποθέσεις, υποχρεούτο μεν να συμπράξει με την Α.Μ. το Σουλτάνο στην άμυνα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τη βία των όπλων, καταλάμβανε δε ως αντάλλαγμα τη Νήσο μας ώστε αυτή να κατέχεται και διοικείται από αυτή και αυτό

για να διευκολυνθεί η Αγγλία και κάμει τις αναγκαίες προετοιμασίες για την εκτέλεση της υποχρέωσης της από τη Συνθήκη εκείνη.

3.

4. Αλλά στο δίκαιο και εύλογο του αίτημα συντασσόταν ως κώλυμα η ύπαρξη της Συνθήκης της 4ης Ιουνίου 1878 κατά την οποία η Αγγλία διώκει την Κύπρο όχι ως δική της κτήση, αλλά ως εκπρόσωπος του κυριάρχου αυτής σουλτάνου. Τύχη όμως αγαθή ήδη από τις 5 Νοεμβρίου 1914 έπαυσε η νήσος μας να αποτελεί και τυπικά τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η δε πράξη της προσάρτησης της 5 Νοεμβρίου 1914 εκμηδένισε την ισχύ της συνθήκης του 1878, από την οποία απέρρεε το αντλούμενο επιχείρημα κατά του εθνικού πόθου των κυπρίων επιχείρημα. Και είναι αυτό για μας μέγα ευτύχημα διότι με την ακύρωση της συνθήκης του 1878, η Αγγλία έχει έκτοτε ελεύθερα τα χέρια και μπορεί να αποκαταστήσει εθνικώς τη Νήσο ως άλλωστε προσφέρθηκε να πράξει τούτο κατά το 1915, έτσι διαπιστώνει την από μέρους της Αγγλίας έμπρακτη αναγνώριση των εθνικών δικαίων του τόπου.

5. Παρά το γεγονός όμως τούτο και παρά τα μεγαλήγορα για αυτοδιοίκηση και τα κηρύγματα για ελευθερίες των μικρών λαών κηρύγματα που χαράχθηκαν επί των βρεττανικών λαβάρων, υπό τη σκιά των οποίων κλήθηκαν οι λαοί κατά τον μέγα πόλεμο να αγωνισθούν και να χύσουν το αίμα τους, η μικρή μας νήσος κρατείται ακόμη μακριά από τις Μητρικές αγκάλες παρά κάθε δίκαιο και κάθε ηθική.

6. Γι' αυτό και οι υποφαινόμενοι, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης πεντηκονταετίας από την αγγλική κατοχή της νήσου, εξ ονόματος του αδικούμενου ελληνικού Κυπριακού λαού, που αποτελεί τη μέγιστη πλειονοψηφία, δηλαδή πλέον των 4/5 των κατοίκων της νήσου, και την ολότητα του αυτόχθονος πληθυσμού της νήσου, παρακαλούμε ευσεβάστως την εντιμότητα Σας, όπως συμφώνως προς τις ευγενείς παραδόσεις του βρεττανικού έθνους και προς τις μεγαλήγορες διακηρύξεις των αρχηγών του βρεττανικού λαού κατά τον μέγα πόλεμο για αυτοδιοίκηση των λαών, δώσετε δικαιοσύνη προς το μικρό αυτό λαό, ο οποίος χωρίς να εμπνέεται από αντιβρεττανικά αισθήματα δεν θέλει όμως να παύσει ποτέ να υψώνει σταθερά νου και καρδία προς το ιερό ίνδαλμα της ελληνικής του πατρίδας, ούτε θέλει να συνθηκολογήσει ποτέ προς ξένο καθεστώς προς τα αισθήματα και τους πόθους αυτού.

7. Αξιούντες δε την ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα θέλουμε να τονίσουμε προς την Εντιμότητα Σας ότι θα δεχόμεθα κάθε αναγκαία επιφύλαξη υπέρ των συμφερόντων της βρεττανικής αυτοκρατορίας και για την προστασία της Μωαμεθανικής μειονότητας,
παρόλον ότι είμαστε βέβαιοι ότι εκτιμάται κατάλληλα από κάθε ανεπηρέαστο κριτή από μέρους το ελληνικό κράτος επιδεικνυόμενος σεβασμός και προστασία προς τις μειονότητες υπό την εξουσία του, ως και προς τα συμφέροντα της βρεττανικής αυτοκρατορίας όπως επιδεικνύεται εκεί ο σεβασμός και περιφρούρηση.

Παράλληλα ο Αρχιεπίσκοπος απέστειλε την ίδια μέρα στο Βασιλέα της Αγγλίας Γεώργιο τηλεγράφημα, με την ευκαιρία των γενεθλίων του που συνέπεσαν την ίδια μέρα (4.6.19280) με το οποίο ζητούσε απόδωση της Κύπρου στην Ελλάδα:

Μεγαλειότατον Βασιλέα της Αγγλίας Γεώργιο Ε

Εντολή Συνελεύσεως συγκροτηθείσης υπό Μητροπολιτών, Ελλήνων Βουλευτών και Δημάρχου όλων των πόλεων και κωμοπόλεων της Νήσου εν τω Μεγάλω Συνοδικώ Αρχιεπισκοπής Κύπρου σήμερον, επέτειον γενεθλίων Υμετέρας Μεγαλειότητος και πεντηκονταετηρίδος κατοχής της Κύπρου υπό της Μεγάλης Βρεττανίας και εξ ονόματος Ελληνικού Κυπριακού Λαού, διαβιβάζομεν μεν επί Γενεθλίοις νομιμόφρονα συγχαρητήρια και θερμάς ευχάς υπέρ

μακροημερεύσεως και ευτυχίας Υμετέρας Μεγαλειότητος και Βασιλικού Υμών Οίκο, παρακαλούμεν δε ευσεβάστως όπως η Υμετέρα Μεγαλειότης ποιούσα δικαιοσύνην και κρίσιν ευθύτητος έναντι Ελληνικού Κυπριακού Λαού αποδώση Κύπρον τη Μητρί αυτής Ελλάδι ικανοποιούσα διακαή και προαιώνιον αυτής πόθον.

Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κύριλλος 4.6.1928

H απάντηση του υπουργού Αποικιών Εϊμερι, στο υπόμνημα της Συνέλευσης της 4ης Ιουνίου 1928 έφθασε στην Κύπρο στην 1η Αυγούστου και σ' αυτήν επαναλάμβανε την προηγούμενη θέση του ότι το θέμα της ένωσης θεωρείται για την Βρεττανική Κυβέρνηση κλειστό:

Αρ.951/28

ΓΡΑΦΕΙΟ ΑΠΟΙΚΙΑΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑ ΚΥΠΡΟΥ 1 Αυγούστου 1928

Μακαριώτατε,

Αναφορικά με την επιστολή σας της 4ης Ιουνίου 1928 με την οποία διαβιβάστηκε υπόμνημα ημερομηνίας 4ης Ιουνίου 1928 απευθυνόμενο στον υπουργό των Αποικιών από την Ιερά Σύνοδο, τα ελληνικα μέλη του Νομοθετικού Συμβουλίου και των προέδρων των Δημοτικών Συμβουλίων που ζητούν την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, μου δόθηκε η εντολή από τον Αξιωματικό που διαχειρίζεται την Κυβέρνηση, να σας πληροφορήσω ότι το
υπόμνημά σας διαβιβάστηκε στον Υπουργό των Αποικιών, ο οποίος επιθυμεί όπως οι υπομνηματιστές πληροφορηθούν σε απάντηση, ότι το υπόμνημά τους λήφθηκε από τον υπουργό και ότι καθώς το ζήτημα εκείνο είναι οριστικά κλειστό, ο κ. Αμερι δεν έχει τίποτε να προσθέσει στην τελευταία διακοίνωση του στο ζήτημα αυτό όπως δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της 26 Φεβρουαρίου 1928.

Προσωρινός Απ. Γραμματέας

Προς την Α. Μακριότητα τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Λευκωσία

Ο Εϊμερι επανέλαβε τη θέση του και στη βρεττανική Βουλή λίγες μέρες αργότερα με την ευκαιρία ερώτησης βουλευτίνας του Εργατικού Κόμματος (Ελευθερία 5.8.1928):

" Η μις Γουίλκινσον, βουλευτής και μέλος του Εργατικού Κόμματος, επερώτησε τον υπουργό των Αποικιών πόσοι Κύπριοι είναι Ελληνες και πόσοι Μουσουλμάνοι, εάν διεξάγονται με την Ελλαδα διαπραγματεύσεις για την ένωση ή διακόπηκαν, εάν οι πόθοι της πλειονότητας των Κυπρίων λήφθηκαν υπόψη στον καθορισμό της βρεττανικής πολιτικής έναντι του μέλλοντος της Κύπρου και τέλος γιατί παρατείνεται η βρεττανική κατοχή. Απαντώντας γραπτώς ο υπουργός των Αποικιών Εϊμερι ανέφερε:

"Το ένα πέμπτο του πληθυσμού αποτελείται από Μουσουλμάνους και η μέγιστη πλειονότητα αποτελείται από χριστιανούς ελληνορθόδοξους. Καμμιά διαπραγμάτευση δεν διεξήχθη με οποιανδήποτε ξένη Δύναμη αναφορικά με το μέλλον της Κύπρου, ούτε υπάρχει πρόθεση να διεξαχθεί. Η Βρεττανία θα εξακολουθήσει να κυβερνά τη νήσο για χάρη των γενικών συμφερόντων του συνόλου του πληθυσμού".

Τελικά οι γιορτασμοί για την Πεντηκονταετηρίδα δεν πήραν τη μορφή που υπολόγιζε η αγγλική διοίκηση στην Κύπρο, η οποία αναγκάστηκε να τροποποιήσει τα σχέδιά της.

Το κυριότερο μέρος του γιορτασμού αποτέλεσε η χρησιμοποίηση αναμνηστικών γραμματοσήμων, στα οποία προβάλλονταν διάφορα ιστορικά γεγονότα στην Κύπρο και η κυκλοφορία ευμεγέθων πεντασελίνων τα οποία δεν ήσαν ούτε αργυρά.

Εξάλλου στις 4 Ιουνίου το βράδυ ο Κυβερνήτης έδωσε δεξίωση στο Κυβερνείο αλλά από τους Ελληνες δεν παρέστη κανένας επίσημος, παρά ελάχιστοι. Ανάμεσα σ' αυτούς, σύμφωνα με την εφημερίδα "Ελευθερία" της 6 Ιουνίου 1928 ήταν ο Αγησίλαος Αρτέμης, ο Αγγελος Αρτέμης, ο Σοφ, Λυσανδρίδης και Δ. Θεμιστοκλέους,

Ο μόνος εκλεγλεγμένος ήταν ο δημοτικός σύμβουλος Λάρνακας Γ. Βασιλειάδης.